اسفرزه

گياهى است علفى، چندساله به بلندى ۱۰-۵ سانتى متر، بدون ساقه و با كرك هاى نرم، برگ ها به حالت روزت كشيده، باريك تا نيزه اى، نوك تيز، پوشيده از كرك هاى كم و بيش فراوان است. سنبله گرد يا كشيده و كركدار است. گلبرگ ها لوب دار، تخم مرغى يا گرد - قلبى شكل، قايقى شكل- و تخمدان داراى دو تخمك است. دانه ها و پوست دانه، اندام دارويى اين گياه را تشكيل مى دهد. دانه ها تخم مرغى و قايقى شكل به رنگ خاكسترى مايل به قهوه اى با ته رنگ ملايم صورتى است. زمان جمع آورى دانه ها مردادماه است. انتشار عمومى اين گونه در هندوستان، پنجاب، ايران و جزاير قنارى است. دانه هاى اسفرزه داراى موسيلاژ، پروتئين، قند، روغن ثابت و تانن است. موسيلاژ حاصل از آن داراى دو بخش است كه يك قسمت در آب سرد و قسمت ديگر در آب داغ محلول است. قسمت محلول در آب داغ پس از سرد شدن به حالت ژل درمى آيد.
از دانه اسفرزه به عنوان ضدسرفه، ضد التهاب دستگاه گوارش، ملين و در درمان سندروم روده تحريك پذير استفاده مى شود. از موسيلاژ آن در فرآورده هاى آرايشى به عنوان امولسيون كننده و از پوست دانه ها به صورت موضعى در رفع تحريك پوست استفاده مى شود. از اسفرزه در طب گذشته به صورت خوراكى به عنوان ملين و به صورت موضعى به عنوان ضدالتهاب استفاده مى شده است. از فرآورده هاى موجود در بازار مى توان به گرانول پسيليوم و پودر پسيليوم اشاره كرد. دانه هاى اين گياه با دانه گياهان تيره شب بو، ميوه هاى تيره گندميان و ساير گونه هاى جنس Plantggo ممكن است اشتباه شود.۵-۳ گرم پوست دانه به صورت خوراكى به عنوان ملين يا ۱۰-۵ گرم دانه پس از چند ساعت غوطه ور بودن در آب گرم همراه با مقدار زيادى آب مى تواند مصرف شود.