چهار نام و یك دهه
نویسنده: محمدمهدی سالاری
۸ نكته درباره‌ی روند نام‌گذاری سال‌ها در «دهه عدالت و پیشرفت»؛ سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱
۱. اولین نكته، اهمیت «گفتمان‌سازی» در نگاه رهبر معظم انقلاب است. مهم‌ترین مطالبات و هشدارهای ایشان همیشه در قالب گفتمان‌های عمومی و ملی مطرح بوده است؛ مطالباتی همچون «نهضت نرم‌افزاری»، «عدالت‌خواهی» و «بصیرت» و نیز هشدارهایی مانند «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم». اهمیت گفتمان‌سازی در نگاه ایشان تا حدی است كه هدف از تشكیل نشست اندیشه‌های راهبردی را گفتمان‌سازی در بین نخبگان عنوان كرده‌اند. همچنین است مهم‌ترین اندیشه‌های انقلاب اسلامی كه ایشان در جمع دانشجویان با تأكید مكرر بر نقش و اهمیت دانشجویان در تبدیل مهم‌ترین اندیشه‌های انقلاب اسلامی به گفتمان عمومی مطرح كرده‌اند. از نظر ایشان اگر یك اندیشه به گفتمان عمومی و به یك خواست ملی تبدیل شود، آن گاه است كه مقدمات تحقق آن اندیشه فراهم می‌آید.1 بنابراین اگر یك اندیشه، شعار یا مطالبه را رهبری معظم تكرار و تأكید كنند، در واقع تبدیل شدن آن اندیشه به گفتمان عمومی را دنبال می‌كنند. یعنی نفْس تبدیل آن شعار و اندیشه به یك گفتمان عمومی برای ایشان مهم است.
تفاوت دیگری كه در مفهوم جهاد اقتصادی نسبت به نام سال‌های دیگر به چشم می‌خورد، ورود متغیر فعالیت و جهت‌گیری دشمنان به معادله‌ی نامگذاریها است. در این سال رهبر انقلاب به دلیل تمركز دشمن در مواجهه با جمهوری اسلامی در حوزه‌ی اقتصاد و فشارهای اقتصادی از قبیل تحریم‌ها، نام‌گذاری را در حوزه‌ی اقتصادی اعلام كردند.
۲. از مهم‌ترین گفتمان‌های مطرح‌شده‌ی رهبر معظم انقلاب اسلامی، موضوع «الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت» است. سابقه‌ی طرح كلیات این مسئله در اندیشه‌ی رهبری را می‌توان از همان ابتدای زعامت ایشان ردیابی كرد، اما طرح جدی و تفصیلی این اندیشه در این دوره، به سخنرانی ایشان در جمع دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد در اردیبهشت ۱۳۸۶ بازمی‌گردد. رهبر انقلاب در این بیانات ضرورت دستیابی به یك الگوی بومی برای پیشرفت كشور را تشریح كردند و با نقد ادبیات فعلی توسعه، شاخصه‌‌های رایج توسعه‌ی غربی -مثلاً تولید ناخالص ملی- را برای تحقق پیشرفت مورد نیاز كشورمان ناكافی دانستند. از آن تاریخ به بعد، الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت به عنوان یكی از مهم‌ترین مطالبات ایشان از كارگزاران نظام اسلامی و هم به عنوان یكی از جدی‌ترین گفتمان‌های ایشان مطرح بوده است. طرح این گفتمان درست یك سال پیش از طرح موضوع دهه‌ی عدالت و پیشرفت -كه از جدی‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است- نكته‌ی دیگری است كه باید به آن توجه ویژه داشت.
۳. طرح گفتمان دهه‌ی عدالت و پیشرفت درست یك سال پیش از آغاز دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی و در ابتدای سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب صورت گرفت. ایشان در پیام نوروزی خود به ملت ایران سه دهه‌ی گذشته‌ی انقلاب اسلامی را سال‌های جبران عقب‌ماندگی‌های باقی‌مانده از دوران طاغوت برای ملت ایران دانستند. سپس برای ده سال دهه‌ی چهارم انقلاب، دو شاخص عمده‌ی «پیشرفت» و «عدالت» را خطوط اصلی حركت ملت ایران برشمردند.
در واقع سال ۱۳۸۷ را باید سال زمینه‌سازی گفتمانی برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت دانست، زیرا رهبر انقلاب در طول این سال و به مناسبت‌های مختلفی همچون دیدارهای ماه رمضان یا در دانشگاه علم و صنعت و در دیدار با دانشجویان این دانشگاه، به تبیین این دو خط اصلی شاخص‌های حركت ملت ایران در دهه‌ی آینده اشاره نمودند و پیش از آغاز این دهه -یعنی سال ۱۳۸۸- افكار عمومی جامعه را به انحاء مختلفی برای ورود به این دهه آماده كردند.
۴. نكته‌ی مهم دیگر، ارتباط نام سال ۱۳۸۷ با دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی است. همان‌گونه كه گفته شد، رهبر انقلاب در پیام و بیانات نوروزی خود در سال ۸۷، سه دهه‌ی گذشته‌ی انقلاب اسلامی را سال‌های جبران عقب‌ماندگی‌های باقی‌مانده از دوران طاغوت خواندند، اما از سوی دیگر سال ۱۳۸۸ را نیز آغاز دهه‌ی عدالت و پیشرفت خواندند. بنابراین علاوه بر زمینه‌سازی گفتمانی كه برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت لازم بود، زمینه‌سازی عینی و فیزیكی برای ورود كشور به دهه‌ی عدالت و پیشرفت نیز ضرورت داشت.
با این وصف می‌توان نگرش بهتری به فلسفه‌ی نام‌گذاری سال ۱۳۸۷ به عنوان سال «نوآوری و شكوفایی» پیدا كرد. این سال را باید سال تأمین حد نصاب‌ها و زیرساخت‌های لازم برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت دانست. این برداشت زمانی تقویت می‌شود كه به یاد بیاوریم رهبر معظم در بیانات نوروزی خود در سال ۱۳۸۸ در حرم مطهر رضوی سلام‌الله‌علیه ضمن اعلام رضایت از عملكرد و كارنامه‌ی ملت ایران نسبت به نام سال نوآوری و شكوفایی، فهرست مستوفایی از آمادگی‌های ملت ایران و زیرساخت‌های كشور را بیان نمودند؛ آمادگی‌هایی كه در ملت ما توانایی ورود قدرتمند به دهه‌ی چهارم انقلاب را ایجاد می‌كند. ایشان همچنین دستیابی به الگویی را كه تضمین‌كننده‌ی تحقق همزمان عدالت و پیشرفت باشد، مصداق بارز نوآوری دانستند كه نخبگان ما در این سال باید برای آن فكری می‌كردند.
۵. سال ۱۳۸۸ اولین سال دهه‌ی عدالت و پیشرفت بود و به قول رهبر انقلاب: این سال سالی است كه ملت ما باید خود را برای یك «حركت جهشی در طریق عدالت و پیشرفت» مهیا می‌كرد. بررسی علت نام‌گذاری این سال به نام «اصلاح الگوی مصرف» نیز نكاتی با خود به همراه دارد. آن‌چه از بیانات ایشان در آغاز این سال می‌توان فهمید، این است كه اولاً از نظر ایشان مسئله‌ی اصلاح الگوی مصرف «یك اقدام اساسى در زمینه‌ى همین پیشرفت و عدالت» است كه ملت ما در سال ۸۸ باید وجهه‌ی همت خود قرار می‌داد.
دوم این‌كه به گفته‌ی ایشان: «ما باید از منابع كشورمان به بهترین وجهى استفاده نماییم.» در حقیقت اگر استفاده از منابع كشور را یكی از پایه‌های پیشرفت بدانیم، این پیشرفت باید بهینه باشد، زیرا «یك نسبتى باید در جامعه میان تولید و مصرف وجود داشته باشد؛ یك نسبت شایسته‌اى به سود تولید. یعنى تولید جامعه همیشه باید بر مصرف جامعه افزایش داشته باشد. جامعه از تولید موجود كشور استفاده كند. آن‌چه كه زیادى هست، صَرف اعتلاى كشور شود. امروز در كشور ما این‌جورى نیست.»
سوم این‌كه با اسراف و ولنگاری در مصرف كار به جایی می‌رسد كه «شكاف بین فقرا و اغنیاء زیاد می‌شود، عده‌اى در حسرت اوّلیات زندگى می‌مانند و عده‌اى با ولخرجى و ولنگارى در مصرف، منابع را هرز و به هدر می‌دهند» و این علاوه بر ممانعت از پیشرفت، مانع تحقق عدالت در جامعه نیز هست.
۶. نام‌گذاری دو سال پیش از سال ۱۳۸۹، با نوعی نگرش نسبت به رفع كمبودها و نقاط ضعف همراه بود. ملت ایران در سال نوآوری و شكوفایی باید كارهای نیمه‌كاره و ناتمام خود را به پایان می‌رساند. در سال اصلاح الگوی مصرف نیز ملت باید یكی از بزرگ‌ترین ضعف‌هایی كه آینده‌اش را تهدید می‌كرد، كنار می‌گذاشت. در سال ۸۹ رهبر انقلاب ابتدا تأكید كردند كه نام سال‌های انتخاب‌شده موقتی و محدود به یك سال نیست و باید در همه‌ی سال‌های پیش رو ادامه یابد. نكته‌ی مهم‌تر نیز آن است كه ایشان با مرور دوباره بر آمادگی‌ها و ظرفیت‌های ملت ایران برای ورود به دهه‌ی عدالت و پیشرفت و با انتخاب نام «كار مضاعف و همت مضاعف» بر نكته‌ای تأكید كردند كه مبتنی بر نقاط ضعف نبود و نگاه رو به جلو و فعالانه‌ی آن بیشتر جلب نظر می‌كرد.
رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود، آن‌چه را كه ملت ایران تاكنون انجام داده، در قیاس با ظرفیت‌های عظیم ملت ما ناچیز برشمردند و از همه خواستند كه تلاش خویش را برای ادامه‌ی حركت ملت ایران افزایش دهند. در حقیقت «اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و كار مضاعف» هر دو با نگاهی آینده‌نگر انتخاب شده‌اند، منتها یكی با نگاه به رفع نقاط ضعف و دیگری با نگاه تقویت نقاط قوت ملت ایران در حركتی رو به جلو. رهبر انقلاب با این نام‌گذاری از ملت ایران خواستند كه «مردم عزیزمان بتوانند با گام‌هاى بلندتر، با همت بلندتر، با كار بیشتر و متراكم‌تر، راه‌هاى نرفته‌اى را بپیمایند و به هدف‌هاى بزرگ خود ان‌شاءاللَّه نزدیك‌تر شوند.»
۷. سال جهاد اقتصادی را باید ادامه‌ی همان سال كار و همت مضاعف دانست، زیرا همت و كار مضاعف دقیقاً در فرهنگ دینی ما ویژگی‌های كار و روحیه‌ی جهادی است. رهبری معظم نیز در بیانات نوروزی خود عرصه‌ی همت مضاعف و كار مضاعف را مستمر دانستند، منتها در نام‌گذاری سال جهاد اقتصادی چند متغیر به معادله‌ی نامگذاریها اضافه شده‌اند. اولاً تفاوت جهاد با كار مضاعف و همت مضاعف در این است كه مفهوم معنویت و نیت الهی در جهاد اقتصادی مندرج است. در حالی كه همت مضاعف و كار مضاعف می‌تواند ویژگی هر انسانی ولو با جهت‌گیری غیر دینی قرار بگیرد.
«اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و كار مضاعف» هر دو با نگاهی آینده‌نگر انتخاب شده‌اند، منتها یكی با نگاه به رفع نقاط ضعف و دیگری با نگاه تقویت نقاط قوت ملت ایران در حركتی رو به جلو. رهبر انقلاب با این نام‌گذاری از ملت ایران خواستند كه «با گام‌هاى بلندتر، با همت بلندتر، با كار بیشتر و متراكم‌تر، راه‌هاى نرفته‌اى را بپیمایند.»
تفاوت دیگری كه در مفهوم جهاد اقتصادی نسبت به نام سال‌های دیگر به چشم می‌خورد، ورود متغیر فعالیت و جهت‌گیری دشمنان به معادله‌ی نامگذاریها است. در این سال رهبر انقلاب با عنایت به این‌كه مسائل مختلفی برای كشور اولویت دارند، به دلیل تمركز دشمن در مواجهه با جمهوری اسلامی در حوزه‌ی اقتصاد و فشارهای اقتصادی از قبیل تحریم‌ها، نام‌گذاری را در حوزه‌ی اقتصادی اعلام كردند. متغیر سوم نیز فراتر رفتن افق نامگذاریها از عرصه‌ی ملی است.
اما همان‌گونه كه می‌دانیم، ابتدای سال ۱۳۹۰ همزمان بود با اوج‌گیری بیداری اسلامی در خاورمیانه و چنان‌كه بسیاری اذعان كرده و رهبر انقلاب نیز تصریح فرموده‌اند، الهام‌بخشی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی یكی از مؤثرترین عوامل شكل‌گیری این انقلاب‌ها در منطقه بوده است. یكی از مهم‌ترین عرصه‌های تلاش جبهه‌ی استكبار از همان ابتدای شكل‌گیری انقلاب‌های منطقه، به‌موازات تلاش برای جلوگیری از سقوط دیكتاتورها، ارائه‌ی الگوهای سكولار و غیر دینی برای انحراف این انقلاب‌ها از اسلام بوده است. از این رو رهبر انقلاب مكرراً بر حفظ و تقویت الهام‌بخشی و الگوسازی جمهوری اسلامی ایران برای مردم منطقه تأكید داشته‌اند و مردم ایران و مسئولان را از اقدامات تضعیف‌كننده‌ی این مهم بر حذر داشته و به حساسیت اوضاع و شرایط تاریخی كه در آن قرار داریم، توجه داده‌اند.
رهبر معظم انقلاب در بیانات نوروزی خود در حرم رضوی سلام‌الله‌علیه در آغاز سال ۱۳۹۰ هدف از نام‌گذاری سال جهاد اقتصادی را ارائه‌ی الگویی موفق از پیشرفت و رفاه اقتصادی در سایه‌ی اسلام به مسلمانان و بشریت اعلام فرمودند. این اعلام هدف هنگامی بیشتر جالب توجه می‌شود كه رهبر انقلاب در همان بیانات نوروزی خود اتفاقات منطقه‌ی اسلامی را نویدبخش عدالت و پیشرفت برای منطقه دانستند: «انسان احساس می‌كند كه این دهه به توفیق پروردگار برای منطقه هم دهه‌ی پیشرفت و دهه‌ی عدالت خواهد بود.»
۸. اما برای فهم بهتر ارتباط نام سال «تولید ملی و حمایت از كار و سرمایه‌ی ایرانی» با نام‌گذاری‌های پیش از آن و همچنین ارتباط آن با دهه‌ی عدالت و پیشرفت باید به متغیرهای فوق‌الذكر مجدداً مروری داشته باشیم. اول این كه حوادث بیداری اسلامی هنوز به سرانجام لازم خود نرسیده و برخی انقلاب‌ها به پیروزی نرسیده و بسیاری دیگر نیز در مرحله‌ی نظام‌سازی خود به سر می‌برند. بنابراین مأموریت الگوسازی ما حداقل در عرصه‌ی اقتصادی كه ملموس‌ترین بخش برای ملت‌های منطقه است، به پایان نرسیده است. دوم این‌كه امسال نیز مانند سال قبل همچنان درگیری جدی جمهوری اسلامی با دشمن در عرصه‌ی اقتصادی و تحریم‌های دشمنان ادامه خواهد داشت. سوم این كه به یاد بیاوریم كه رهبری معظم در پایان سال‌های «اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و كار مضاعف» این دو رویكرد را تمام‌نشده و مستمر دانستند.
در آغاز امسال رهبر معظم انقلاب استمرار جهاد اقتصادی را ضروری دانستند. حتی نام‌گذاری امسال به نوعی رویكردی تخصصی‌تر به جهاد اقتصادی است. ایشان در پیام نوروزی خود وظیفه‌ی دولت را حمایت از تولید داخلی عنوان كردند كه این یكی از عرصه‌های جهاد اقتصادی مورد تصریح ایشان و مطالبه‌ای است كه در سال جهاد اقتصادی بارها از دولت داشته‌اند. وظیفه‌ی سرمایه‌گذاران و كارگران كه ایشان آن را اتقان كاری در تولید بیان كرده‌اند نیز همان مطالبه‌ی ایشان در سال كار مضاعف و همت مضاعف بوده است. وظیفه‌ی مردم نیز مصرف كالای داخلی اعلام شده كه این نیز دقیقاً از مهم‌ترین مطالبات ایشان در سال اصلاح الگوی مصرف بوده است، زیرا مصرف كالای داخلی در كنار پرهیز از اسراف و تجمل‌گرایی یكی از اركان اصلاح الگوی مصرف است.
بنابراین می‌توان این‌گونه جمع‌بندی كرد كه امسال ملت ایران باید وظایف جداگانه‌ی خود در سه سال اول دهه‌ی عدالت و پیشرفت را كه در هریك از آن سال‌ها به آنها عمل كرده، در این چهارمین سال دهه‌ی عدالت و پیشرفت به طور توأم و همزمان با هم پیگیری كند و پیاده نماید.
پي‌نوشت‌ها:
۱. سومین نشست اندیشه‌های راهبردی، ۱۳۹۰/۱۰/۱۴
/ج
