سلامت روانى روى یک پیوستار (خط) قرار دارد به عبارت دیگر کمتر کسى را مى توان یافت که همه ویژگى هاى یک فرد سالم را داشته باشد. بنابراین مى توان گفت سلامت روانى[1]، امرى نسبى و داراى مراتب است؛ هر چه ویژگى هاىسلامتى در فرد بیشتر باشد، از مرتبه بالاترى از سلامت روانى برخوردار است و هر چه این ویژگى ها کمتر باشد، میزان سلامت روانى کمتر و فرد به مرز نابهنجارى نزدیک مى شود. در اینجا به برخى از معیارهاى سلامت روانى اشاره مى شود:
 

افراد سالم و بهنجار، در ارزیابى دنیاى اطرافشان واقع بین هستند و ادراک درستى از رفتار و کردار دیگران دارند؛ یعنى، به صورت افراطى (خیلى خوشبینانه یا خیلى بدبینانه)، دیگران را ارزیابى نمى کنند.
 

افراد سالم تا حدود قابل توجهى از انگیزه ها، احساسات و حالات روانى خودشان، آگاهند؛ یعنى نقاط قوت و ضعف خود را مى شناسند و سعى مى کنند ضعف ها و کاستى هاى خود را جبران و نقاط قوت را تقویت کنند.
 

افرادى که از سطح سازگارى خوبى برخوردارند، احساس مى کنند انسان با ارزش هستند و مورد قبول دیگران - به ویژه اطرافیان - قرار دارند.
 

یکى از ویژگى هاى افراد بهنجار، این است که قادرند روابط نزدیک و رضایت بخش، با دیگران برقرار کنند و نسبت به احساسات دیگران حساس هستند[3]. البته این ویژگى باید با هنجارهاى پذیرفته شده جامعه اى که در آن زندگى مى کنند، هماهنگ باشد. بنابراین در یک جامعه دینى، اگر دخترى به احساسات پسرى که مى خواهد با او ارتباط دوستانه (نه در قالب ازدواج) برقرار کند، پاسخ ندهند؛ نه تنها دلیل بر غیرمتعادل بودن آن دختر نیست؛ بلکه این رفتار نشانه حیا، عفّت و پاکدامنى آن دختر محسوب مى شود. جامعه نیز هرگز چنین دخترى را نابهنجار نمى داند؛ بلکه معتقد است پسر باید در رفتارش تجدید نظر کند. در حالى که در جوامع غربى - که هنجارهاى شرعى مراعات نمى شود و ملاک برقرارى ارتباط دختر و پسر صرفاً رضایت آن دو است - ممکن است چنین رفتارى را دال بر ناهنجارى آن دختر تلقى شود و بگویند: این دختر توانایى ارتباط برقرار کردن با جنس مخالف را ندارد و در مهارت هاى اجتماعى و ارتباطى ضعیف است!
 

افراد بهنجار - افرادى که از سازگارى خوبى برخوردارند - توانایى هاى خود را در مسیر فعالیت هاى بارور به کار مى اندازند. زندگى را دوست دارند و بى آنکه نیازى به تقلا داشته باشند، از پس الزامات آن بر مى آیند[4].
 

افراد بهنجار اطمینان کافى دارند که مى توانند رفتار خود را کنترل کنند. گاه گاهى ممکن است تکانشى[5] عمل کنند اما در صورت لزوم قادرند انگیزه هاى جنسى وپرخاشگرى خود را مهار کنند.
 

و به عبارت دیگر ایمان به خدا، رعایت ارزش هاى اخلاقى و التزام عملى به احکام الهى یکى از مهمترین شاخصه هاى سلامت روان است؛ زیرا ایمان آثارى دارد که میزان و سطح سلامت روان را افزایش مى دهد. در اینجا به برخى از آنها اشاره مى کنیم:

الف. نشاط روحى؛ یکى از نشانه هاى انسان مؤمن، وجود شادابى روحى در اوست. مؤمن از افسردگى به دور است و از حزن و اندوه ویرانگر در امان مى باشد. منظور از نشاط روحى یعنى شادابى، طراوات و انگیزه مندى در برابر بى حالى، مستى و کسالت است. در حدیث مشهور «جنود عقل و جهل» چنین آمده است: «الخیر... هوالنشاط»[6].
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام)  آمده است: «المؤمن له نشاط فى هدى»[7] مؤمن در راه هدایت، شاداب و انگیزه مند است.

ب. امیدوارى؛ یکى دیگر از نشانه هاى سلامت روان است. انسان هاى سالم در زندگى خود امیدوارند و در برابر مشکلات خودباخته نیستند بلکه با امید به رحمت الهى در پى حل مشکل یا کنترل و مهار آن هستند.

ج. مسئولیت پذیرى؛ یکى دیگر از ویژگى هاى انسان سالم آن است که نسبت به خود و دیگران و حتى طبیعت و حیوانات احساس مسؤولیت دارد.
قرآن مجید خطاب به انسان هاى مؤمن مى فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیکمْ أَنْفُسَکمْ...»[8]؛ «اى کسانى که ایمان آورده اید به خود بپردازید...». «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکمْ وَ أَهْلِیکمْ ناراً وَقُودُهَا النّاسُ وَ الْحِجارَةُ»[9]؛ «اى کسانى که ایمان آورده اید! خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید که هیزم آن مردم و سنگ ها هستند».
قال رسول اللّه  (صلی الله علیه وآله) : «الرّجلُ راعٍ على اهل بیته و هو مسئوول عنهم والمرأةُ راعیة على بیت بَعلها و ولده و هى مسئولة عنهم»؛ «مرد نسبت به اهل خانه خود مسئولیت دارد و در برابر انجام این مسئولیت بازخواست مى شود؛ زن نیز نسبت به خانه، شوهر و فرزندش مسئولیت دارد و نسبت به انجام این مسئولیت بازخواست مى شود».

پی‌نوشت‌ها:
[1]. Mental health
[2]. Self - Steem.
[3]. هلیگارد واتکینسون، زمینه روانشناسى، ترجمه براهنى و همکاران، ج 2، انتشارات رشد، چاپ هشتم.
[4]. همان، ص 190.
[5]. Impulisive
[6]. بحارالانوار، ج 1، ص 159.
[7]. کافى، ج 2.
[8]. مائده 5، آیه 105.
[9]. تحریم 66، آیه 6.

منبع: اختلالات رفتارى، ابوالقاسم بشیرى؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه ها، قم: دفتر نشر معارف، 1387.

در این زمینه حتما بخوانید:

لطفاً اضطراب را تعریف و فرق آن را با ترس بیان کنید.

انواع بیمارى هاى روانى و دسته بندى آنها را مختصرا توضیح دهید.

چرا برخى دچار اختلال روانى مى شوند؟

توضیحى درباره اختلالات روانى بدهید و بیان کنید چگونه مى توان فهمید فردى دچار اختلال روانى و رفتارى است؟