پرسش :
در نهج البلاغه، چه ویژگی‌هایی برای یاران امام زمان (عج) بیان شده است؟
پاسخ :
نهج البلاغه آینه‌ای است كه سیمای پر فروغ قائم آل محمّد علیهم السلام در آن گرچه اندک، ولی زیبا، پرجاذبه، نویدبخش، دل‌انگیز و تحرّک‌آفرین تجلّی كرده و همچون جام بلورینی است كه زمزم سخنان علوی درباره فرزندش مهدی موعود علیه السلام در آن ریخته شده است.
یكی از مسائلی كه در نهج البلاغه درباره حضرت مهدی علیه السلام آمده مسئله یاران و كارگزاران دولت كریمه آن حضرت است. امیرمۆمنان علیه السلام از كارگزاران دولت حضرت مهدی علیه السلام چنین یاد می‌كند:
«ثُمَّ لیشخذنَّ فیها قومٌ شخَذَ القینَ النّصلَ، تجلّی بالتنزیل ابصارهم، و یرمی بالتفسیر فی مسامعهم و یغبقون كأسَ الحكمةِ بعدالصبوحِ؛(1) سپس گروهی برای در هم كوبیدن فتنه‌ها آماده می‌گردند، و چون شمشیرها صیقل می‌خورند، دیده‌هایشان با قرآن روشنایی می‌گیرند و در گوش‌هایشان تفسیر قرآن طنین افكنده و در صبحگاهان و شامگاهان جام‌های حكمت سر‌می‌كشند.»
ابن ابی الحدید در ذیل این فراز نورانی كلام حضرت علی علیه السلام آورده است:
وصف این گروه آن است كه پرده از جان آنان برداشته شده، معارف الهی در دل‌هایشان ایجاد می‌شود و درک اسرار باطنی قرآن به آنان الهام می‌گردد و جام حكمت را در هر صبح و شام سر‌می‌كشند و بدین سان، معارف ربّانی و اسرار الهی همواره بر قلب آنان افاضه می‌گردند و آنان كسانی‌اند كه بین پارسایی و شجاعت و حكمت جمع نموده و سزاوارند كه یاور ولی الهی باشند كه قرار است بیایند.(2)
اما در تحلیل این كلام امیرمۆمنان علیه السلام به طور خلاصه باید گفت: حضرت به دو ویژگی مهم یاران مهدی موعود علیه السلام اشاره نموده است:
الف. ویژگی‌های فرهنگی
چون حضرت مهدی علیه السلام برای اجرای عدالت و اصلاح بشر در تمام شئون وجودی آن قیام می‌كند، لازم است كارگزاران دولت كریمه او بدین وصف، كه نقش اساسی در پیشبرد اهداف الهی حضرت دارد، مجهّز باشند؛ زیرا اگر درک معرفت و حكمت نداشته باشند چگونه می‌توانند مسئولیتی بر عهده بگیرند كه علم و معرفت در آن اساس كار است؛ چرا كه اصلاح و هدایت بر آگاهی و شناخت استوار است و چون در دوران ظهور حضرت مهدی علیه السلام اصلاح امور در تمام ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن در سایه احیا و ظهور حقیقت اسلام و معارف زلال قرآن كریم تأمین می‌شود، پس مجریان این برنامه بزرگ جهانی نیز باید از از بالاترین معرفت و آگاهی نسبت به ره‌آورد وحی و حقایق قرآنی برخوردار بوده، جام معرفت و زمزم توحید را عاشقانه سركشیده، مهذّب و خودساخته باشند تا بتوانند به اصلاح دیگران اقدام كنند؛ چنان كه حضرت امیرمۆمنان علیه السلام در روایت دیگری در تبیین سیمای توحیدی و معنوی یاران حضرت مهدی علیه السلام می‌فرماید:
«ویحاً للطالقانِ، فاِنَّ للّه ـ عزّوجل ـ بها كنوزاً لیست من ذهب ولكن بها رجالٌ مۆمنونَ عَرفوا اللّهَ حقَّ معرفتِه و هم انصار المهدی فی آخرِالزمان؛(3) خداوند در سرزمین طالقان گنجینه‌هایی دارد كه از طلا و نقره نیستند، بلكه مردان مۆمن‌اند كه خدا را خوب می‌شناسند و آن‌ها یاران مهدی در آخرالزمان هستند.»
در این حدیث نیز بر معنویت یاران مهدی موعود علیه السلام و معرفت و توحید آنان تأكید شده و بزرگ‌ترین صفت شاخص آنان را ایمان و معرفت حق دانسته است. پس معلوم می‌شود كسانی كه می‌خواهند جزو یاران او محسوب شوند (چه توفیق درک حضور پیدا كنند و چه در عصر غیبت آن حضرت در جهت اهداف او حركت نمایند) اولین قدم و اساسی‌ترین كارشان باید تحصیل معرفت و حكمت و تهذیب و خودسازی باشد، وگرنه بسیارند كسانی كه ادعای پیروی و شاگردی حضرت مهدی علیه السلام دارند، اما لكه ننگی هستند بر دامان او! چه بسا گفتار و كردارشان باعث دلسردی مردم از معنویت و اهداف آن حضرت شود.
ب. ویژگی نظامی
نكته دیگر، كه در كلام امیرمۆمنان علیه السلام در نهج البلاغه در وصف یاران حضرت مهدی علیه السلام مورد اشاره قرار گرفته، آن است كه یاران آن حضرت برای درهم كوبیدن فتنه‌ها و اصلاح در تمام ابعاد زندگی بشر همچون شمشیر صیقل زده با صلابت، قدرت و پرحرارت و كوبنده وارد صحنه كارزار می‌شوند؛ چون سنّت الهی بر آن است كه كارها از راه عادی و مجرای معمولی و طبیعی انجام گیرند، گرچه معجزه و كرامت و دعا لازم و مۆثرند و در جای خود اعمال می‌شوند، اما قرار نیست همه كارها از طریق غیرطبیعی انجام شوند. بدین روی در روایات، بر قدرت شمشیر حضرت مهدی علیه السلام اصرار شده و بزرگان اهل معرفت نیز از شمشیر حضرت مهدی علیه السلام زیاد سخن گفته‌اند.(4)
این مسئله حكایت از آن دارد كه اجرای عدالت و اصلاح جامعه بشری در زمان ظهور حضرت مهدی علیه السلام، نیازمند قدرت و توان برتر و بالاتری است و حضرت با یاران پرصلابت و پرتلاش وارد صحنه اصلاح و هدایت بشر می‌شود.
بدین روی، در روایتی از حضرت امیرمۆمنان علیه السلام رسیده كه یاران حضرت مهدی علیه السلام همه جوان و پرطراوت هستند:
«اصحابُ المهدی شبابٌ ولا كهلَ فیهم؛(5) یاران مهدی همه جوان هستند و پیرمردی در میان آنان نیست.»
در روایتی دیگر آمده است:
«یک رزمنده از یاران حضرت مهدی علیه السلام برابر چهل نفر قدرت دارد و قلب هر كدام از آن‌ها از كوه آهن سخت‌تر است و هرگاه در برابر كوه آهن قرار گیرند، آن را متلاشی می‌كنند.»(6)
از این گونه روایات، كه تعدادشان نیز فراوان است، به خوبی معلوم می‌شود كه یاران حضرت مهدی علیه السلام به سلاح علمی و عملی فوق‌العاده مجهّزند و با حكمت و معرفت و علم و درایت كامل، به اصلاح امور و تعدیل شئون زندگی بشر می‌پردازند. بدین روی، در یک جمله می‌توان گفت: یاران حضرت مهدی علیه السلام كسانی‌اند كه خود صالح هستند و به اصلاح دیگران قیام می‌كنند و از این راه، جامعه صالح جهانی پدید آمده و وعده الهی(7) كه حكومت و وراثت زمین را از آن صالحان دانسته است، به تحقق خواهد پیوست.
پی‌نوشت‌ها:
1ـ نهج البلاغه، خطبه 150.
2ـ ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 9 و 10، ص 129.
3ـ محمد بن یوسف شافعى، البیان فى اخبار صاحب الزمان، باب 5، ص 15.
4ـ محمد بن على محى الدین بن عربى، فتوحات مكیّه، بیروت، دارصادر، ج 3، باب 366، ص 336.
5ـ لطف الله صافى گلپایگانى، منتخب الاثر، قم، مۆسسه حضرت معصومه علیها السلام، فصل 8 باب 1، ص 612.
6ـ همان، باب 2، ص 613.
7ـ سوره انبیاء، آیه 105.
نهج البلاغه آینه‌ای است كه سیمای پر فروغ قائم آل محمّد علیهم السلام در آن گرچه اندک، ولی زیبا، پرجاذبه، نویدبخش، دل‌انگیز و تحرّک‌آفرین تجلّی كرده و همچون جام بلورینی است كه زمزم سخنان علوی درباره فرزندش مهدی موعود علیه السلام در آن ریخته شده است.
یكی از مسائلی كه در نهج البلاغه درباره حضرت مهدی علیه السلام آمده مسئله یاران و كارگزاران دولت كریمه آن حضرت است. امیرمۆمنان علیه السلام از كارگزاران دولت حضرت مهدی علیه السلام چنین یاد می‌كند:
«ثُمَّ لیشخذنَّ فیها قومٌ شخَذَ القینَ النّصلَ، تجلّی بالتنزیل ابصارهم، و یرمی بالتفسیر فی مسامعهم و یغبقون كأسَ الحكمةِ بعدالصبوحِ؛(1) سپس گروهی برای در هم كوبیدن فتنه‌ها آماده می‌گردند، و چون شمشیرها صیقل می‌خورند، دیده‌هایشان با قرآن روشنایی می‌گیرند و در گوش‌هایشان تفسیر قرآن طنین افكنده و در صبحگاهان و شامگاهان جام‌های حكمت سر‌می‌كشند.»
ابن ابی الحدید در ذیل این فراز نورانی كلام حضرت علی علیه السلام آورده است:
وصف این گروه آن است كه پرده از جان آنان برداشته شده، معارف الهی در دل‌هایشان ایجاد می‌شود و درک اسرار باطنی قرآن به آنان الهام می‌گردد و جام حكمت را در هر صبح و شام سر‌می‌كشند و بدین سان، معارف ربّانی و اسرار الهی همواره بر قلب آنان افاضه می‌گردند و آنان كسانی‌اند كه بین پارسایی و شجاعت و حكمت جمع نموده و سزاوارند كه یاور ولی الهی باشند كه قرار است بیایند.(2)
اما در تحلیل این كلام امیرمۆمنان علیه السلام به طور خلاصه باید گفت: حضرت به دو ویژگی مهم یاران مهدی موعود علیه السلام اشاره نموده است:
الف. ویژگی‌های فرهنگی
چون حضرت مهدی علیه السلام برای اجرای عدالت و اصلاح بشر در تمام شئون وجودی آن قیام می‌كند، لازم است كارگزاران دولت كریمه او بدین وصف، كه نقش اساسی در پیشبرد اهداف الهی حضرت دارد، مجهّز باشند؛ زیرا اگر درک معرفت و حكمت نداشته باشند چگونه می‌توانند مسئولیتی بر عهده بگیرند كه علم و معرفت در آن اساس كار است؛ چرا كه اصلاح و هدایت بر آگاهی و شناخت استوار است و چون در دوران ظهور حضرت مهدی علیه السلام اصلاح امور در تمام ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن در سایه احیا و ظهور حقیقت اسلام و معارف زلال قرآن كریم تأمین می‌شود، پس مجریان این برنامه بزرگ جهانی نیز باید از از بالاترین معرفت و آگاهی نسبت به ره‌آورد وحی و حقایق قرآنی برخوردار بوده، جام معرفت و زمزم توحید را عاشقانه سركشیده، مهذّب و خودساخته باشند تا بتوانند به اصلاح دیگران اقدام كنند؛ چنان كه حضرت امیرمۆمنان علیه السلام در روایت دیگری در تبیین سیمای توحیدی و معنوی یاران حضرت مهدی علیه السلام می‌فرماید:
«ویحاً للطالقانِ، فاِنَّ للّه ـ عزّوجل ـ بها كنوزاً لیست من ذهب ولكن بها رجالٌ مۆمنونَ عَرفوا اللّهَ حقَّ معرفتِه و هم انصار المهدی فی آخرِالزمان؛(3) خداوند در سرزمین طالقان گنجینه‌هایی دارد كه از طلا و نقره نیستند، بلكه مردان مۆمن‌اند كه خدا را خوب می‌شناسند و آن‌ها یاران مهدی در آخرالزمان هستند.»
در این حدیث نیز بر معنویت یاران مهدی موعود علیه السلام و معرفت و توحید آنان تأكید شده و بزرگ‌ترین صفت شاخص آنان را ایمان و معرفت حق دانسته است. پس معلوم می‌شود كسانی كه می‌خواهند جزو یاران او محسوب شوند (چه توفیق درک حضور پیدا كنند و چه در عصر غیبت آن حضرت در جهت اهداف او حركت نمایند) اولین قدم و اساسی‌ترین كارشان باید تحصیل معرفت و حكمت و تهذیب و خودسازی باشد، وگرنه بسیارند كسانی كه ادعای پیروی و شاگردی حضرت مهدی علیه السلام دارند، اما لكه ننگی هستند بر دامان او! چه بسا گفتار و كردارشان باعث دلسردی مردم از معنویت و اهداف آن حضرت شود.
ب. ویژگی نظامی
نكته دیگر، كه در كلام امیرمۆمنان علیه السلام در نهج البلاغه در وصف یاران حضرت مهدی علیه السلام مورد اشاره قرار گرفته، آن است كه یاران آن حضرت برای درهم كوبیدن فتنه‌ها و اصلاح در تمام ابعاد زندگی بشر همچون شمشیر صیقل زده با صلابت، قدرت و پرحرارت و كوبنده وارد صحنه كارزار می‌شوند؛ چون سنّت الهی بر آن است كه كارها از راه عادی و مجرای معمولی و طبیعی انجام گیرند، گرچه معجزه و كرامت و دعا لازم و مۆثرند و در جای خود اعمال می‌شوند، اما قرار نیست همه كارها از طریق غیرطبیعی انجام شوند. بدین روی در روایات، بر قدرت شمشیر حضرت مهدی علیه السلام اصرار شده و بزرگان اهل معرفت نیز از شمشیر حضرت مهدی علیه السلام زیاد سخن گفته‌اند.(4)
این مسئله حكایت از آن دارد كه اجرای عدالت و اصلاح جامعه بشری در زمان ظهور حضرت مهدی علیه السلام، نیازمند قدرت و توان برتر و بالاتری است و حضرت با یاران پرصلابت و پرتلاش وارد صحنه اصلاح و هدایت بشر می‌شود.
بدین روی، در روایتی از حضرت امیرمۆمنان علیه السلام رسیده كه یاران حضرت مهدی علیه السلام همه جوان و پرطراوت هستند:
«اصحابُ المهدی شبابٌ ولا كهلَ فیهم؛(5) یاران مهدی همه جوان هستند و پیرمردی در میان آنان نیست.»
در روایتی دیگر آمده است:
«یک رزمنده از یاران حضرت مهدی علیه السلام برابر چهل نفر قدرت دارد و قلب هر كدام از آن‌ها از كوه آهن سخت‌تر است و هرگاه در برابر كوه آهن قرار گیرند، آن را متلاشی می‌كنند.»(6)
از این گونه روایات، كه تعدادشان نیز فراوان است، به خوبی معلوم می‌شود كه یاران حضرت مهدی علیه السلام به سلاح علمی و عملی فوق‌العاده مجهّزند و با حكمت و معرفت و علم و درایت كامل، به اصلاح امور و تعدیل شئون زندگی بشر می‌پردازند. بدین روی، در یک جمله می‌توان گفت: یاران حضرت مهدی علیه السلام كسانی‌اند كه خود صالح هستند و به اصلاح دیگران قیام می‌كنند و از این راه، جامعه صالح جهانی پدید آمده و وعده الهی(7) كه حكومت و وراثت زمین را از آن صالحان دانسته است، به تحقق خواهد پیوست.
پی‌نوشت‌ها:
1ـ نهج البلاغه، خطبه 150.
2ـ ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 9 و 10، ص 129.
3ـ محمد بن یوسف شافعى، البیان فى اخبار صاحب الزمان، باب 5، ص 15.
4ـ محمد بن على محى الدین بن عربى، فتوحات مكیّه، بیروت، دارصادر، ج 3، باب 366، ص 336.
5ـ لطف الله صافى گلپایگانى، منتخب الاثر، قم، مۆسسه حضرت معصومه علیها السلام، فصل 8 باب 1، ص 612.
6ـ همان، باب 2، ص 613.
7ـ سوره انبیاء، آیه 105.
