پرسش :
حجم مطالب تاريخي قرآن چه ميزان است؟
پاسخ :
مقدمه: قرآن كتابي مشحون از برنامه‌ها، درس‌ها و عبرت‌هاي زندگي‌ساز است كه هر كس به قدر ظرفيت وجود خويش و آمادگي روحي‌اش از آن بهره مي‌گيرد.هرودوت مبدع و پدر تاريخ، تاريخ را به معناي مطالعه و يا بررسي روزگاران گذشته مي‌داند.[1] ابن خلدون مورخ بزرگ تاريخ را دانشي سرچشمه گرفته از حكمت و بيانگر سرگذشت ملتها و سيرت پيامبران، و سياست پادشاهان مي‌داند[2] شهيد مطهري تاريخ را يكي از منابع معرفت انساني دانسته علم تاريخ را به دو بخش نقلي و عملي تقسيم مي‌كند و قوائد استنباطي تاريخ علمي را به حال و آينده قابل تعميم مي‌خواند.[3] اقبال لاهوري در تحقيقات خود در باب تاريخ در كتاب خدا مي‌گويد اگر فكر كنيم كه در قرآن هيچ نطفه و مايه‌اي از يك نظريه تاريخي وجود ندارد مرتكب خطاهاي بزرگي شديم حق اين است كه ظاهراً روح و جوهر كتاب مقدمه ابن خلدون بيشتر مبتني بر الهامي كه از قرآن گرفته است حتي درباره خصلت و شخصيت سخن مي‌گويد مأخوذ از قرآن است مانند صفات و خصايل قوم عرب، سوره توبه / آيه 99 و 98
نگاه قرآن به تاريخ تك بعدي نيست بلكه قرآن به تاريخ در ابعاد مختلف سياسي (داستان موسي و فرعون) اجتماعي (عمل كرد قوم عاد و ثمود) اخلاقي (صالح پيامبر) نظامي (داود ـ عليه السلام ـ ) معرفي اُسوه (ابراهيم و پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ) در بعد عفت و پاكدامني (يوسف ـ عليه السلام ـ )... مي باشد.[4]
حجم مطالب تاريخي قرآن:
با يك نگاه گذرا به آيات و موضوعات قرآن مي‌شود فهميد حدود سه پنجم قرآن درباره تاريخ است و حدوداً چهار هزار آيه از كل آيات، مربوط به تاريخ است توجه ويژه قرآن به تاريخ قرآن واضح علم تاريخ و جامعه‌شناسي است و قريب به 13 بار فرمان داد و دستور سيروا في الأرض... نشانه اهميت تاريخ ايت كه در تعبيري مي‌شود سيروا في التاريخ گفت البته قرآن با روش خاص خودش وارد تاريخ شده اول گزارش داده و بعد نتيجه‌گيري كرده و بعد تحليلي به عمل آورده است لذا نتيجه‌گيري در تاريخ بسيار مهم است براي همين تاريخ پيامبران، پادشاهان، اقوام و ملتها فلسفه تاريخ و انسان‌هاي مختلف و... را مد نظر گرفته است.[5] به عبارت ديگر از مجموع 6666 آيه قرآن 4 / 1 آن را به طرح مسائل تاريخي و سياسي سنن و ضوابط حاكم بر جامعه و تاريخ پرداخته است[6] به ديگر سخن حجم مطالب تاريخي در قرآن را مي‌شود از واژه‌هاي[7] مانند قصص يعني پي گرفتن و دنبال كردن كه 26 بار آمده است (قصه يكي از شيوه‌هايي نگاه قرآن به تاريخ است هنر قرآن استفاده از قصه كه حجم زيادي از آيات را شامل مي‌شود) لقد كان في قصصهم عبرةٌ... سوره يوسف / 12
2 . حديث يعني حرف نو كه 10 بار آمده 3 . نبأ 12 مورد به معناي خبر 4 . عبرت كه نتيجه تاريخ است (عبرت و تعبير به معناي عبور از صحنه‌اي به صحنه‌اي ديگر، عبرت عبور از ديدني‌ها و شنيدني‌ها به ناديدني‌ها و ناشنيدني‌ها است 5 . اساطير كه 9 بار به معناي يك سلسله روايات كه به عنوان سنن حفظ و نقل شده است 6 . بيان ضرب المثل و تمثيل كه اين تنوع و دگرگوني‌هاي بياني قرآن است.[8]
حجم مطالب تاريخي در قرآن از نگاه ديگر، دو گونه نظر به تاريخ در قرآن ديده مي‌شود
1 . نظر به مجموع تاريخ (يعني قرآن هرگز يك فلسفه علمي براي مجموع تاريخ ارائه نداده بلكه تنها به توصيف و پيشگويي پرداخته است) 2 . نظر به اجراي تاريخ (يعني اظهارات قرآن كاملاً روشن و دلنشين است تعميم‌هاي استقرايي با نتيجه‌گيري‌هاي مشخص و با برد محدود و معين در قرآن يافت مي‌شود. لذا جمعي از آيات قرآن يادآور سرنوشت ملت‌هاي گذشته و تاريخ آنان و تجربه‌هايي كه داشته‌اند در انذار افراد موجود و آيندگان بسيار مؤثر است. اين خط و مشي قرآني (استفاده از تاريخ) را مصلحان بزرگ و انسان‌هاي متعالي در تجربه‌هاي انساني تاريخ دقت مي‌كنند و در بهره‌گيري از آن مي‌كوشند كه امام علي ـ عليه السلام ـ خطاب به فرزندش امام حسن ـ عليه السلام ـ مي‌فرمود: «من در سرگذشتگان چنان مطالعه كرده‌ام و به آنها آگاهم كه گويا با آنان زيسته‌ام و به اندازه آنها عمر كرده‌ام»[9] به خاطر همين خدا به پيامبرش فرمان مي‌دهد در راه اعتلاي كلمه توحيد و رستگاري و هدايت بندگان از تاريخ استفاده كند و روزهاي مقدس خداوند (ايام الله) را به يادشان آورد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. عزت الله رادمنش، مكتب‌هاي تاريخي و تجددگرايي تاريخ، 1379، ص 174 ـ 146، بحث مكتب تاريخي قرآن.
2. امام علي ـ عليه السلام ـ در قرآن اخبار پيشينيان است و حكم آنچه ميان شما مي‌گذرد[10]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . هنري لوكاس، تاريخ تمدن، چ اول، 54، ج اول، ص 7.
[2] . ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، العبر... ، ج اول، ص 9 . 4.
[3] . مطهري، مرتضي، جامعه و تاريخ، تهران، صدرا، چاپ سوم، 67، ص 352.
[4] . حجتي، تاريخ قرآن، چ دوم، 68، ص 137.
[5] . رادمنش، عزت الله، قرآن، جامعه‌شناسي اتوپيا، تهران، سپهر، 1361، ص 169 ـ 113.
[6] . مطهري، مرتضي، شناخت قرآن، تهران، صدرا، چاپ پنجم، 74، ص 50.
[7] . برداشت‌هايي درباره فلسفه تاريخ از ديدگاه قرآن، ص 52.
[8] . كرمي، علي، ظهور و سقوط تمدن‌ها از ديدگاه قرآن، قم، نشر مرتضي، 1370، ص 2 ـ 71.
[9] . نهج‌البلاغه، نامه 31.
[10] . تفسير عياشي، ج 1، ص 3.
مقدمه: قرآن كتابي مشحون از برنامه‌ها، درس‌ها و عبرت‌هاي زندگي‌ساز است كه هر كس به قدر ظرفيت وجود خويش و آمادگي روحي‌اش از آن بهره مي‌گيرد.هرودوت مبدع و پدر تاريخ، تاريخ را به معناي مطالعه و يا بررسي روزگاران گذشته مي‌داند.[1] ابن خلدون مورخ بزرگ تاريخ را دانشي سرچشمه گرفته از حكمت و بيانگر سرگذشت ملتها و سيرت پيامبران، و سياست پادشاهان مي‌داند[2] شهيد مطهري تاريخ را يكي از منابع معرفت انساني دانسته علم تاريخ را به دو بخش نقلي و عملي تقسيم مي‌كند و قوائد استنباطي تاريخ علمي را به حال و آينده قابل تعميم مي‌خواند.[3] اقبال لاهوري در تحقيقات خود در باب تاريخ در كتاب خدا مي‌گويد اگر فكر كنيم كه در قرآن هيچ نطفه و مايه‌اي از يك نظريه تاريخي وجود ندارد مرتكب خطاهاي بزرگي شديم حق اين است كه ظاهراً روح و جوهر كتاب مقدمه ابن خلدون بيشتر مبتني بر الهامي كه از قرآن گرفته است حتي درباره خصلت و شخصيت سخن مي‌گويد مأخوذ از قرآن است مانند صفات و خصايل قوم عرب، سوره توبه / آيه 99 و 98
نگاه قرآن به تاريخ تك بعدي نيست بلكه قرآن به تاريخ در ابعاد مختلف سياسي (داستان موسي و فرعون) اجتماعي (عمل كرد قوم عاد و ثمود) اخلاقي (صالح پيامبر) نظامي (داود ـ عليه السلام ـ ) معرفي اُسوه (ابراهيم و پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ) در بعد عفت و پاكدامني (يوسف ـ عليه السلام ـ )... مي باشد.[4]
حجم مطالب تاريخي قرآن:
با يك نگاه گذرا به آيات و موضوعات قرآن مي‌شود فهميد حدود سه پنجم قرآن درباره تاريخ است و حدوداً چهار هزار آيه از كل آيات، مربوط به تاريخ است توجه ويژه قرآن به تاريخ قرآن واضح علم تاريخ و جامعه‌شناسي است و قريب به 13 بار فرمان داد و دستور سيروا في الأرض... نشانه اهميت تاريخ ايت كه در تعبيري مي‌شود سيروا في التاريخ گفت البته قرآن با روش خاص خودش وارد تاريخ شده اول گزارش داده و بعد نتيجه‌گيري كرده و بعد تحليلي به عمل آورده است لذا نتيجه‌گيري در تاريخ بسيار مهم است براي همين تاريخ پيامبران، پادشاهان، اقوام و ملتها فلسفه تاريخ و انسان‌هاي مختلف و... را مد نظر گرفته است.[5] به عبارت ديگر از مجموع 6666 آيه قرآن 4 / 1 آن را به طرح مسائل تاريخي و سياسي سنن و ضوابط حاكم بر جامعه و تاريخ پرداخته است[6] به ديگر سخن حجم مطالب تاريخي در قرآن را مي‌شود از واژه‌هاي[7] مانند قصص يعني پي گرفتن و دنبال كردن كه 26 بار آمده است (قصه يكي از شيوه‌هايي نگاه قرآن به تاريخ است هنر قرآن استفاده از قصه كه حجم زيادي از آيات را شامل مي‌شود) لقد كان في قصصهم عبرةٌ... سوره يوسف / 12
2 . حديث يعني حرف نو كه 10 بار آمده 3 . نبأ 12 مورد به معناي خبر 4 . عبرت كه نتيجه تاريخ است (عبرت و تعبير به معناي عبور از صحنه‌اي به صحنه‌اي ديگر، عبرت عبور از ديدني‌ها و شنيدني‌ها به ناديدني‌ها و ناشنيدني‌ها است 5 . اساطير كه 9 بار به معناي يك سلسله روايات كه به عنوان سنن حفظ و نقل شده است 6 . بيان ضرب المثل و تمثيل كه اين تنوع و دگرگوني‌هاي بياني قرآن است.[8]
حجم مطالب تاريخي در قرآن از نگاه ديگر، دو گونه نظر به تاريخ در قرآن ديده مي‌شود
1 . نظر به مجموع تاريخ (يعني قرآن هرگز يك فلسفه علمي براي مجموع تاريخ ارائه نداده بلكه تنها به توصيف و پيشگويي پرداخته است) 2 . نظر به اجراي تاريخ (يعني اظهارات قرآن كاملاً روشن و دلنشين است تعميم‌هاي استقرايي با نتيجه‌گيري‌هاي مشخص و با برد محدود و معين در قرآن يافت مي‌شود. لذا جمعي از آيات قرآن يادآور سرنوشت ملت‌هاي گذشته و تاريخ آنان و تجربه‌هايي كه داشته‌اند در انذار افراد موجود و آيندگان بسيار مؤثر است. اين خط و مشي قرآني (استفاده از تاريخ) را مصلحان بزرگ و انسان‌هاي متعالي در تجربه‌هاي انساني تاريخ دقت مي‌كنند و در بهره‌گيري از آن مي‌كوشند كه امام علي ـ عليه السلام ـ خطاب به فرزندش امام حسن ـ عليه السلام ـ مي‌فرمود: «من در سرگذشتگان چنان مطالعه كرده‌ام و به آنها آگاهم كه گويا با آنان زيسته‌ام و به اندازه آنها عمر كرده‌ام»[9] به خاطر همين خدا به پيامبرش فرمان مي‌دهد در راه اعتلاي كلمه توحيد و رستگاري و هدايت بندگان از تاريخ استفاده كند و روزهاي مقدس خداوند (ايام الله) را به يادشان آورد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. عزت الله رادمنش، مكتب‌هاي تاريخي و تجددگرايي تاريخ، 1379، ص 174 ـ 146، بحث مكتب تاريخي قرآن.
2. امام علي ـ عليه السلام ـ در قرآن اخبار پيشينيان است و حكم آنچه ميان شما مي‌گذرد[10]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . هنري لوكاس، تاريخ تمدن، چ اول، 54، ج اول، ص 7.
[2] . ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، العبر... ، ج اول، ص 9 . 4.
[3] . مطهري، مرتضي، جامعه و تاريخ، تهران، صدرا، چاپ سوم، 67، ص 352.
[4] . حجتي، تاريخ قرآن، چ دوم، 68، ص 137.
[5] . رادمنش، عزت الله، قرآن، جامعه‌شناسي اتوپيا، تهران، سپهر، 1361، ص 169 ـ 113.
[6] . مطهري، مرتضي، شناخت قرآن، تهران، صدرا، چاپ پنجم، 74، ص 50.
[7] . برداشت‌هايي درباره فلسفه تاريخ از ديدگاه قرآن، ص 52.
[8] . كرمي، علي، ظهور و سقوط تمدن‌ها از ديدگاه قرآن، قم، نشر مرتضي، 1370، ص 2 ـ 71.
[9] . نهج‌البلاغه، نامه 31.
[10] . تفسير عياشي، ج 1، ص 3.
