پرسش :
چرا بايد نماز را سروقت بخوانيم؟
پاسخ :
در ابتدا ذكر اين نكته لازم است كه خواندن نماز در اول وقت امري است مستحب نه واجب. يعني اينكه بجا آوردن نماز در اول وقت نسبت به وقتهاي بعدي، ثواب بيشتري دارد و به تأخير انداختن آن موجب كم شدن ثواب اين عمل خواهد شد. منظور كساني هم كه مي‌گويند: بايد نماز را در اول وقت خواند، اشاره به همين مطلب است. سؤال شما در دو بخش قابل جواب است بخش نخست در مورد اهميت نماز اول وقت در منابع اسلامي و بخش ديگر در مورد علّت اهميت انجام نماز در اوّل وقت.
اهميّت نماز اوّل وقت
در قرآن يكي از خصوصيات اهل ايمان محافظت بر نماز بيان شده است: «و الّذين هم علي صَلواتِهم يحافِظون»[1]مؤمنان كساني هستند كه بر نماز خويش مواظبت دارند و همه اوقات نماز را حفظ مي‌كنند. محافظت نماز، همان توجه ويژه به نماز و عدم سهل‌انگاري در برپايي اين امر مهم است؛ اين محافظت صورتهاي گوناگوني دارد كه يكي از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: تا انسان مواظب نمازهاي پنج‌گانه در اوقاتش مي‌باشد، شيطان از او مي‌ترسد پس وقتي آن را ضايع ساخت (نمازها را در اوقاتش نخواند)شيطان بر او جرأت نموده و او را به گناهان بزرگ وا مي‌دارد.[2]
امام ششم فرمود: هنگامي كه انسان نماز را در اول وقت خواند، نوري سفيد و پاكيزه به آسمان مي‌رود و مي‌گويد: خدا تو را حفقظ كند كه مرا حفظ كردي و برعكس اگر كسي نسبت به وقت نماز مراقبت نكند سياهي تاريك بالا رفته و مي‌گويد: مرا ضايع ساختي خدا تو را ضايع كند.[3]
جايگاه نماز اوّل وقت بگونه‌اي است كه حتي جهاد و جنگ در راه خدا نيز باعث نمي‌شود تا انسان آنرا از اول وقت به تأخير بيندازد هنگامي كه علي ـ عليه السلام ـ در جنگ صفّين سرگرم نبرد بود در ميان هر دو صف كارزار مواظب وضع آفتاب بود (تا ببيند كه ظهر مي‌شود و نماز ظهر را بخواند) ابن عباس عرض كرد يا اميرالمؤمنين اين چه كاري است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آيا حالا وقت نماز است با اين سرگرمي به جنگ. فرمود: چرا با ايشان مي‌جنگيم؟ تنها به خاطر نماز با آنان نبرد مي‌كنيم.[4]
امام حسين ـ عليه السلام ـ نيز در ظهر عاشورا وقتي كه وقت نماز فرا رسيد نماز را به همراه اصحاب در اول وقت اقامه كردند. سعيد بن عبدالله حنفي هنگام نماز امام، جلوي او ايستاد و همه تيرهاي دشمن را كه به سوي امام مي‌آمد به جان خريد تا آنجا كه نماز امام پايان يافت. و او غرق در خون، اولين شهيد نماز در جبهة كربلا شد.[5]
همچنين به تأخير انداختن نماز از اول وقت يكي از مصادبق استخفاف و سبك شمردن نماز است كه در روايات بسياري مورد نكوهش شديد قرار گرفته است. تا جائيكه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: «ليس منّي من استخفّ بصلاته»[6] از (امّت) من نيست كسي كه نماز را سبك بشمارد.
امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز در آخرين لحظات زندگي خود خطاب به همه فاميلها و بستگان خود فرمودند:
«إنّ شفاعتنا لاتناولُ مستخنّاً بالصلوة»[7] همانا شفاعت ما (اهل بيت) به كسي كه نماز را سبك بشمارد نمي‌رسد حضرت امام(ره) در كتاب آداب نماز مي‌نويسند: «... پس، از اوقات آن (نماز) حتي‌الامكان محافظت كن. و اوقات فضيلت آن را انتخاب كن كه در آن نورانيّتي است كه در ديگر اوقات نيست. و اشتغالات قلبيّه خود را در آن اوقات كم كن بلكه قطع كن. و اين حاصل شود به اينكه اوقات خود را موظّف و معيّن كني و براي نماز كه متكفّل حيات ابدي تو است،وقتي خاصّ تعيين كني كه در آن وقت كارهاي ديگر نداشته باشي و قلب را تعلّقاتي نباشد؛ و نماز را با امور ديگر مزاحم قرار مده تا بتواني قلب را راحت و حاضر كني.»[8]
فلسفة اهميّت نماز اوّل وقت
در مورد فلسفة اهميّت نماز اول وقت و آثار و فوايد آن مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
الف) عادت دادن شخص به نظم.[9]
ب) وجود نشاط، آمادگي و حضور قلب بيشتر در اول وقت.[10]
ج) زمينه‌سازي جهت برگزاري جماعت بزرگ و اُنس و اُلفت و اتّحاد بيشتر مسلمانان.
توضيح آنكه: وقتي جامعه اسلامي مقيّد به خواندن نماز اول وقت باشند در هر منطقه غالب مردم هم‌زمان به نماز خواهند ايستاد اين مسأله آمادگي آنان را براي جماعت و ايجاد صفوف گسترده و پرجمعيت بيشتر مي‌كند. در حالي كه نماز در غير اوّل وقت، در بين زمانهاي مختلف پراكنده مي‌شود و از اجتماع و شكوه عبادي و اُنس و اُلفت مؤمنان در مراكز ديني مي‌كاهد.[11]
د) در روايتي از امام رضا ـ عليه السلام ـ مي‌خوانيم: وقتي وقت نماز فرا رسيد نماز را در اول وقت بجاي آر زيرا كه نمي‌داني در وقت بعدي چه اتفاقي خواهد افتاد.»[12] (و شايد در اثر اتفاق يا حادثه‌اي نتواني نماز را بجاي بياوري)
هـ) نماز خود كارهاي خير بلكه از بهترين كارهاي خير محسوب مي‌شود (حيّ علي خير العمل) و تعجيل در كار خير، در هر حال خوب و پسنديده است.
براي مطالعه بيشتر:
1 . يكصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول و دوم).مجتبي كلباسي.
2 . آداب نماز، امام خميني(ره).
3 . حيات عارفانة فرزانگان (نماز اوّل وقت)، حسن صدري.
حديث اخلاقي:
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: همانا پيغمبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرستاد لشكري را پس چون كه برگشتند فرمود: آفرين باد بر گروهي كه به جاي آوردند جهاد كوچك را، و به جاي ماند بر آنها جهاد بزرگ. گفته شد اي پيغمبر خدا جهاد بزرگ چيست؟ فرمود: جهاد نفس است.[13]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . معارع، آيه 34.
[2] . ميزان الحكمة، محمد ري‌شهري. ج 4، ص 1645، مؤسسه دارالحديث، بيروت، 1419 هـ . ق.
[3] . ميزان الحكمة، ج 4، ص 1645.
[4] . سفينه البحار، شيخ عباس قمي، ج 5، ناشر: دارالاسوة، ص 151.
[5] . پيامدهاي عاشورا، جواد محدثي، ناشر: كوثر غدير، چاپ سوم، 1381.
[6] . ميزان الحكمة، ج 4، ص 1645.
[7] . همان.
[8] . آداب نماز، امام خميني(ره)، مؤسسة تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره)، چاپ اول، بهار 1370.
[9] . يكصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول). مجتبي كلباسي، ستاد اقامه نماز و احياء زكات، چاپ ششم، پاييز 82.
[10] . همان.
[11] . همان.
[12] . وسايل الشيعه، شيخ حرّ عاملي، ج 3، باب «استحباب الصلاة في اوّل الوقت» ص 87.
[13] . فروع كافي، ج 5، ص 12، «كتاب الجهاد»، «باب وجوه الجهاد»، حديث 3.
در ابتدا ذكر اين نكته لازم است كه خواندن نماز در اول وقت امري است مستحب نه واجب. يعني اينكه بجا آوردن نماز در اول وقت نسبت به وقتهاي بعدي، ثواب بيشتري دارد و به تأخير انداختن آن موجب كم شدن ثواب اين عمل خواهد شد. منظور كساني هم كه مي‌گويند: بايد نماز را در اول وقت خواند، اشاره به همين مطلب است. سؤال شما در دو بخش قابل جواب است بخش نخست در مورد اهميت نماز اول وقت در منابع اسلامي و بخش ديگر در مورد علّت اهميت انجام نماز در اوّل وقت.
اهميّت نماز اوّل وقت
در قرآن يكي از خصوصيات اهل ايمان محافظت بر نماز بيان شده است: «و الّذين هم علي صَلواتِهم يحافِظون»[1]مؤمنان كساني هستند كه بر نماز خويش مواظبت دارند و همه اوقات نماز را حفظ مي‌كنند. محافظت نماز، همان توجه ويژه به نماز و عدم سهل‌انگاري در برپايي اين امر مهم است؛ اين محافظت صورتهاي گوناگوني دارد كه يكي از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: تا انسان مواظب نمازهاي پنج‌گانه در اوقاتش مي‌باشد، شيطان از او مي‌ترسد پس وقتي آن را ضايع ساخت (نمازها را در اوقاتش نخواند)شيطان بر او جرأت نموده و او را به گناهان بزرگ وا مي‌دارد.[2]
امام ششم فرمود: هنگامي كه انسان نماز را در اول وقت خواند، نوري سفيد و پاكيزه به آسمان مي‌رود و مي‌گويد: خدا تو را حفقظ كند كه مرا حفظ كردي و برعكس اگر كسي نسبت به وقت نماز مراقبت نكند سياهي تاريك بالا رفته و مي‌گويد: مرا ضايع ساختي خدا تو را ضايع كند.[3]
جايگاه نماز اوّل وقت بگونه‌اي است كه حتي جهاد و جنگ در راه خدا نيز باعث نمي‌شود تا انسان آنرا از اول وقت به تأخير بيندازد هنگامي كه علي ـ عليه السلام ـ در جنگ صفّين سرگرم نبرد بود در ميان هر دو صف كارزار مواظب وضع آفتاب بود (تا ببيند كه ظهر مي‌شود و نماز ظهر را بخواند) ابن عباس عرض كرد يا اميرالمؤمنين اين چه كاري است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آيا حالا وقت نماز است با اين سرگرمي به جنگ. فرمود: چرا با ايشان مي‌جنگيم؟ تنها به خاطر نماز با آنان نبرد مي‌كنيم.[4]
امام حسين ـ عليه السلام ـ نيز در ظهر عاشورا وقتي كه وقت نماز فرا رسيد نماز را به همراه اصحاب در اول وقت اقامه كردند. سعيد بن عبدالله حنفي هنگام نماز امام، جلوي او ايستاد و همه تيرهاي دشمن را كه به سوي امام مي‌آمد به جان خريد تا آنجا كه نماز امام پايان يافت. و او غرق در خون، اولين شهيد نماز در جبهة كربلا شد.[5]
همچنين به تأخير انداختن نماز از اول وقت يكي از مصادبق استخفاف و سبك شمردن نماز است كه در روايات بسياري مورد نكوهش شديد قرار گرفته است. تا جائيكه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: «ليس منّي من استخفّ بصلاته»[6] از (امّت) من نيست كسي كه نماز را سبك بشمارد.
امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز در آخرين لحظات زندگي خود خطاب به همه فاميلها و بستگان خود فرمودند:
«إنّ شفاعتنا لاتناولُ مستخنّاً بالصلوة»[7] همانا شفاعت ما (اهل بيت) به كسي كه نماز را سبك بشمارد نمي‌رسد حضرت امام(ره) در كتاب آداب نماز مي‌نويسند: «... پس، از اوقات آن (نماز) حتي‌الامكان محافظت كن. و اوقات فضيلت آن را انتخاب كن كه در آن نورانيّتي است كه در ديگر اوقات نيست. و اشتغالات قلبيّه خود را در آن اوقات كم كن بلكه قطع كن. و اين حاصل شود به اينكه اوقات خود را موظّف و معيّن كني و براي نماز كه متكفّل حيات ابدي تو است،وقتي خاصّ تعيين كني كه در آن وقت كارهاي ديگر نداشته باشي و قلب را تعلّقاتي نباشد؛ و نماز را با امور ديگر مزاحم قرار مده تا بتواني قلب را راحت و حاضر كني.»[8]
فلسفة اهميّت نماز اوّل وقت
در مورد فلسفة اهميّت نماز اول وقت و آثار و فوايد آن مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
الف) عادت دادن شخص به نظم.[9]
ب) وجود نشاط، آمادگي و حضور قلب بيشتر در اول وقت.[10]
ج) زمينه‌سازي جهت برگزاري جماعت بزرگ و اُنس و اُلفت و اتّحاد بيشتر مسلمانان.
توضيح آنكه: وقتي جامعه اسلامي مقيّد به خواندن نماز اول وقت باشند در هر منطقه غالب مردم هم‌زمان به نماز خواهند ايستاد اين مسأله آمادگي آنان را براي جماعت و ايجاد صفوف گسترده و پرجمعيت بيشتر مي‌كند. در حالي كه نماز در غير اوّل وقت، در بين زمانهاي مختلف پراكنده مي‌شود و از اجتماع و شكوه عبادي و اُنس و اُلفت مؤمنان در مراكز ديني مي‌كاهد.[11]
د) در روايتي از امام رضا ـ عليه السلام ـ مي‌خوانيم: وقتي وقت نماز فرا رسيد نماز را در اول وقت بجاي آر زيرا كه نمي‌داني در وقت بعدي چه اتفاقي خواهد افتاد.»[12] (و شايد در اثر اتفاق يا حادثه‌اي نتواني نماز را بجاي بياوري)
هـ) نماز خود كارهاي خير بلكه از بهترين كارهاي خير محسوب مي‌شود (حيّ علي خير العمل) و تعجيل در كار خير، در هر حال خوب و پسنديده است.
براي مطالعه بيشتر:
1 . يكصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول و دوم).مجتبي كلباسي.
2 . آداب نماز، امام خميني(ره).
3 . حيات عارفانة فرزانگان (نماز اوّل وقت)، حسن صدري.
حديث اخلاقي:
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: همانا پيغمبر ـ صلي الله عليه و آله ـ فرستاد لشكري را پس چون كه برگشتند فرمود: آفرين باد بر گروهي كه به جاي آوردند جهاد كوچك را، و به جاي ماند بر آنها جهاد بزرگ. گفته شد اي پيغمبر خدا جهاد بزرگ چيست؟ فرمود: جهاد نفس است.[13]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . معارع، آيه 34.
[2] . ميزان الحكمة، محمد ري‌شهري. ج 4، ص 1645، مؤسسه دارالحديث، بيروت، 1419 هـ . ق.
[3] . ميزان الحكمة، ج 4، ص 1645.
[4] . سفينه البحار، شيخ عباس قمي، ج 5، ناشر: دارالاسوة، ص 151.
[5] . پيامدهاي عاشورا، جواد محدثي، ناشر: كوثر غدير، چاپ سوم، 1381.
[6] . ميزان الحكمة، ج 4، ص 1645.
[7] . همان.
[8] . آداب نماز، امام خميني(ره)، مؤسسة تنظيم و نشر آثار امام خميني(ره)، چاپ اول، بهار 1370.
[9] . يكصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول). مجتبي كلباسي، ستاد اقامه نماز و احياء زكات، چاپ ششم، پاييز 82.
[10] . همان.
[11] . همان.
[12] . وسايل الشيعه، شيخ حرّ عاملي، ج 3، باب «استحباب الصلاة في اوّل الوقت» ص 87.
[13] . فروع كافي، ج 5، ص 12، «كتاب الجهاد»، «باب وجوه الجهاد»، حديث 3.
