پرسش :
آية چهار سورة قدر را شرح داده و بفرماييد مقصود از روح چيست؟
پاسخ :
سوره شناسي و سيماي سورة قدر:
1. سورة قدر، نود و هفتمين (97) سورة قرآن است.
2. داراي پنج آيه مي باشد.
3. سورة مكي است. يعني در مكّه نازل شد.
4. محتواي كلّي آن در رابطه با نزول قرآن در شب قدر است و به دنبال آن پايين آمدن ملائكه و روح در زمين است.
اما ترجمه و شرح آية چهار چنين است:
«تنزّل الملائكة والروح فيها باذن ربّهم من كلّ امر...» يعني:
فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان براي (تقدير) هر كاري نازل مي شوند. شبي است سرشار از سلامت (و بركت و رحمت) تا سپيدة صبح و طلوع سپيده.
امّا شرح آيه: مولانا مي گويد:
باز كرد از رطب و يابس حقّ نَوَرد روح را «من امر ربّي» مهر كرد[1]
علامه سيد محمد حسين طباطبايي در تفسير خود ذيل اين آيه مي فرمايند: ظاهر آن است كه مراد از روح دراين آيه، «همان روح از امر و روح امري» است كه در آية «85» سورة اسري آمده است[2]. و آن آيه اين است كه:
«وَ يَسئلونك عن الرّوح قل الّروح من امر رَبّي...» يعني «از تو (پيغمبر) در بارة روح مي پرسند. بگو: روح از امور پروردگارم (و مربوط به اوست) و به شما جز اندكي از دانش نداده اند».
در واقع علامة طباطبايي طبق روش تفسيري خود، آية چهار سورة قدر را با آية «85» سورةاسري تفسير كرده است.
به هر حال كلمة «روح» 21 مرتبه در قرآن شريف آمده و در موارد زير به كار رفته است:
1. به معناي روحي كه در كالبد انسان دميده شده است[3].
2. به معناي وحي[4].
3. به معناي قرآن[5].
4. به معناي روح القدس[6].
5. به معناي بزرگ فرشتگان[7].
ولي به هر حال روح بشر امري پيچيده، ناشناخته و نفخة الهي و داراي بعد آسماني است و تنها خداوند آن را مي شناسد[8].
در تفسير الكشاف كه يكي از تفسيرهاي اهل تسنن است، آمده است:
مراد از روح، جبرئيل است. برخي نيز گفته اند: روح، دسته اي از فرشته هستند كه فرشتگان ديگر او را نمي بينند مگر در شب قدر. و مراد از «من كلّ امر» سرنوشت و تقدير همة انسان ها و هر انسان است.[9]
از امام صادق ـ عليه السّلام ـ از روح سؤال كردند: آيا روح همان جبرئيل نيست؟
امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «الّروح اعظم من جبرئيل، ان جبرئيل من الملائكة و انّ الروح هو خلق اعظم من الملائكة، اليس يقول الله تبارك و تعالي تنزّل الملائكة والروح[10]».
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: روح فرشته اي است كه از جبرئيل بزرگتر است. چون جبرئيل از ملائك هاست ولي روح بزرگتر از ملائكه مي باشد. در واقع روح فرشتة بزرگ است و دليل آن نيز اين است كه در سورة قدر ملائكه و روح به صورت جدا آمده است. پس ملائكه با روح با هم فرق مي كنند و روح همان جبرئيل نيست.
در تفسير مجمع البيان آمده: روح همان جبرئيل است. و در ذيل «من كل امر» آمده هر امر خير و با بركت را گويند[11].
آن چه به عنوان خلاصه و نتيجة بحث قابل بيان است اين است كه: در شب قدر :كه شب قدر شناسي، وقت شناسي و شب سرنوشت و سرنوشت ساز است، فرشتگان و روح به اذن پروردگار به زمين مي آيند و بر بندگان خدا سلام مي دهند و تا سپيدة صبح با آن ها نجوا مي كنند.
در رابطه روح هم بايد گفت: اگر چه دراين مورد اختلاف نظر وجود دارد، ولي نظر روايت صحيح تر به نظر مي رسد، و روح، فرشته بزرگي غير از ملائكه و جبرئيل است كه وظيفة خاص خودش را دارد و يكي از فرشته هاي بزرگ شب قدر است. و در دعاي سوّم صحيفة سجاديه نيز چنين آمده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج 27.
2. هاشمي رفسنجاني، علي اکبر، تفسير راهنما، ذيل سورة قدر.
3. دعاي سوّم صحيفة سجاديه.
4. طباطبايي، علامه سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر همداني، ج20.
5. قرشي، سيد علي اکبر، تفسير احسن الحديث، ج12.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مثنوي معنوي، دفتر 6، بيت 2878، ص 436.
[2] . تفسير الميزان، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، چاپ سوم، 1394 هـ ق، ج 20، ص 332.
[3] . سجده/ 9.
[4] . غافر/ 15.
[5] . شوري/ 52.
[6] . بقره/ 87.
[7] . قدر/ 4.
[8] . قرائتي، محسن، تفسير نور، تهران، مركز نشر فرهنگي، ج 7؛ و درس هايي از قرآن، چاپ دوم، 1380، ص 112.
[9] . تفسير الكشاف، بيروت، دارالفكر، بي تا، ج 4، ص273.
[10] . تفسير نورالثقلين، قم، دارالتفسير، چاپ اوّل، 1382، ج 4، ص 638.
[11] . تفسير مجمع البيان، تهران، مكتبة العلمية الاسلامية، بي تا، ج 5، ص 520.
سوره شناسي و سيماي سورة قدر:
1. سورة قدر، نود و هفتمين (97) سورة قرآن است.
2. داراي پنج آيه مي باشد.
3. سورة مكي است. يعني در مكّه نازل شد.
4. محتواي كلّي آن در رابطه با نزول قرآن در شب قدر است و به دنبال آن پايين آمدن ملائكه و روح در زمين است.
اما ترجمه و شرح آية چهار چنين است:
«تنزّل الملائكة والروح فيها باذن ربّهم من كلّ امر...» يعني:
فرشتگان و «روح» در آن شب به اذن پروردگارشان براي (تقدير) هر كاري نازل مي شوند. شبي است سرشار از سلامت (و بركت و رحمت) تا سپيدة صبح و طلوع سپيده.
امّا شرح آيه: مولانا مي گويد:
باز كرد از رطب و يابس حقّ نَوَرد روح را «من امر ربّي» مهر كرد[1]
علامه سيد محمد حسين طباطبايي در تفسير خود ذيل اين آيه مي فرمايند: ظاهر آن است كه مراد از روح دراين آيه، «همان روح از امر و روح امري» است كه در آية «85» سورة اسري آمده است[2]. و آن آيه اين است كه:
«وَ يَسئلونك عن الرّوح قل الّروح من امر رَبّي...» يعني «از تو (پيغمبر) در بارة روح مي پرسند. بگو: روح از امور پروردگارم (و مربوط به اوست) و به شما جز اندكي از دانش نداده اند».
در واقع علامة طباطبايي طبق روش تفسيري خود، آية چهار سورة قدر را با آية «85» سورةاسري تفسير كرده است.
به هر حال كلمة «روح» 21 مرتبه در قرآن شريف آمده و در موارد زير به كار رفته است:
1. به معناي روحي كه در كالبد انسان دميده شده است[3].
2. به معناي وحي[4].
3. به معناي قرآن[5].
4. به معناي روح القدس[6].
5. به معناي بزرگ فرشتگان[7].
ولي به هر حال روح بشر امري پيچيده، ناشناخته و نفخة الهي و داراي بعد آسماني است و تنها خداوند آن را مي شناسد[8].
در تفسير الكشاف كه يكي از تفسيرهاي اهل تسنن است، آمده است:
مراد از روح، جبرئيل است. برخي نيز گفته اند: روح، دسته اي از فرشته هستند كه فرشتگان ديگر او را نمي بينند مگر در شب قدر. و مراد از «من كلّ امر» سرنوشت و تقدير همة انسان ها و هر انسان است.[9]
از امام صادق ـ عليه السّلام ـ از روح سؤال كردند: آيا روح همان جبرئيل نيست؟
امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «الّروح اعظم من جبرئيل، ان جبرئيل من الملائكة و انّ الروح هو خلق اعظم من الملائكة، اليس يقول الله تبارك و تعالي تنزّل الملائكة والروح[10]».
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: روح فرشته اي است كه از جبرئيل بزرگتر است. چون جبرئيل از ملائك هاست ولي روح بزرگتر از ملائكه مي باشد. در واقع روح فرشتة بزرگ است و دليل آن نيز اين است كه در سورة قدر ملائكه و روح به صورت جدا آمده است. پس ملائكه با روح با هم فرق مي كنند و روح همان جبرئيل نيست.
در تفسير مجمع البيان آمده: روح همان جبرئيل است. و در ذيل «من كل امر» آمده هر امر خير و با بركت را گويند[11].
آن چه به عنوان خلاصه و نتيجة بحث قابل بيان است اين است كه: در شب قدر :كه شب قدر شناسي، وقت شناسي و شب سرنوشت و سرنوشت ساز است، فرشتگان و روح به اذن پروردگار به زمين مي آيند و بر بندگان خدا سلام مي دهند و تا سپيدة صبح با آن ها نجوا مي كنند.
در رابطه روح هم بايد گفت: اگر چه دراين مورد اختلاف نظر وجود دارد، ولي نظر روايت صحيح تر به نظر مي رسد، و روح، فرشته بزرگي غير از ملائكه و جبرئيل است كه وظيفة خاص خودش را دارد و يكي از فرشته هاي بزرگ شب قدر است. و در دعاي سوّم صحيفة سجاديه نيز چنين آمده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج 27.
2. هاشمي رفسنجاني، علي اکبر، تفسير راهنما، ذيل سورة قدر.
3. دعاي سوّم صحيفة سجاديه.
4. طباطبايي، علامه سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر همداني، ج20.
5. قرشي، سيد علي اکبر، تفسير احسن الحديث، ج12.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . مثنوي معنوي، دفتر 6، بيت 2878، ص 436.
[2] . تفسير الميزان، بيروت، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات، چاپ سوم، 1394 هـ ق، ج 20، ص 332.
[3] . سجده/ 9.
[4] . غافر/ 15.
[5] . شوري/ 52.
[6] . بقره/ 87.
[7] . قدر/ 4.
[8] . قرائتي، محسن، تفسير نور، تهران، مركز نشر فرهنگي، ج 7؛ و درس هايي از قرآن، چاپ دوم، 1380، ص 112.
[9] . تفسير الكشاف، بيروت، دارالفكر، بي تا، ج 4، ص273.
[10] . تفسير نورالثقلين، قم، دارالتفسير، چاپ اوّل، 1382، ج 4، ص 638.
[11] . تفسير مجمع البيان، تهران، مكتبة العلمية الاسلامية، بي تا، ج 5، ص 520.
