پرسش :
مقام ابراهیم چیست؟ و مقصود و منظور از آن چیست؟
پاسخ :
در مکه و اطراف مسجد الحرام نشانههاى روشنى از خدا پرستى و توحيد و معنويت به چشم مىخورد. دوام و بقاى این نشانه ها در طول تاريخ در برابر دشمنان نيرومندى كه قصد نابود ساختن آن را داشتند، يكى از معجزات است. آثارى از پيامبر بزرگى مثل ابراهيم )ع( در آن باقى مانده؛ مانند زمزم، صفا، مروه، ركن، حطيم، حجر الاسود، حجر اسماعيل كه هر كدام تاريخ مجسمى از قرون و اعصار گذشته است.
از ميان اين نشانههاى روشن، مقام ابراهيم است. مقام به جای دو قدم گفته می شود.[1]و چون محلى است كه در آن ابراهيم، به خاطر بناى كعبه، و يا به خاطر انجام مراسم حج و يا براى دعوت عمومى مردم براى انجام اين مراسم بزرگ، ايستاد، به آن مقام ابراهیم می گویند..[2]
در مورد تفسیر و معنای "مقام ابراهیم" سخن واحدی وجود ندارد، بلکه سخنان متعدد و متفاوتی پیرامون آن وجود دارد که ما به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
الف. بعضی بر این اعتقادند که تمام "حج" از اول تا آخرش (همۀ اعمال آن) مقام ابراهيم است.
ب. عده ای بر این باورند که مقام ابراهیم همۀ حج نیست، بلکه بعضی از اعمال آن؛ مانند: "عرفه" و "مشعر الحرام" و "جمرات سهگانه" است.
ج. برخی نیز اعتقاد دارند که "تمام حرم مكه"، مقام ابراهیم محسوب مىشود.
د. گرچه هر کدام از این موارد ذکر شده به گونه ای یادآور رشادت ها و فداکاری های حضرت ابراهیم (ع) است، ولى با توجه به ادله ای که ارائه می نماییم و با در نظر گرفتن ظاهر آيه به نظر می رسد که منظور از آن، همان مقام معروف ابراهيم است و آن نقطهاى است در نزديكى خانه كعبه كه هم اكنون سنگ مخصوصى كه اثر پاى ابراهيم بر آن نمايان است در آن جا است و حجاج بعد از انجام طواف به نزديك آن مىروند و نماز طواف به جا مىآورند.[3]
رواياتى از ائمۀ معصومین (ع) در كتاب های معتبر نقل شده که اشاره به همین قول اخیر دارد، در این جا بعضی از آنها را بیان می نماییم.
در كافى از امام صادق (ع) در تفسير جمله: "فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ" آمده است شخصى از امام صادق (ع) پرسيد: اين آيات بينات چيست؟ فرمود: "يكى مقام ابراهيم است كه ابراهيم بر بالاى آن ايستاد و جاى پايش در سنگ نشست، و ديگر حَجر الاسود، و سوم حِجر اسماعيل است".[4]
إبراهيم تيمي می گوید: امام صادق (ع) بر من تكيه داد و فرمود: "اى ابراهيم! آيا مىخواهى اجر طواف خود را بدانى؟ عرضه داشتم: فدايت شوم بله. فرمود: هر كس با معرفت به خانه خدا بيايد و هفت بار طواف كند و دو ركعت نماز در مقام ابراهيم بگذارد، خداى تعالى ده هزار حسنه به او مىدهد و ده هزار درجه بالايش مىبرد ...".[5]
با دقت در این دو روایت معلوم می شود که منظور از "مقام ابراهیم" همین مقام معروف است که حاجی ها بعد از طواف پشت سر آن قرار می گیرند و دو رکعت نماز طواف به جا می آورند.
فخر رازی در استدلال بر این مطلب به ادله ای تمسک جسته است که ما به بعضی از آنها اشاره می کنیم.
اول: روایت شده وقتی که جابر طوافش را تمام کرد به طرف مقام رفت و آیۀ شریفۀ "وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّى" را تلاوت نمود، این دلالت می کند بر این که منظور از مقام ابراهیم همین مکان معروف آن است.[6]
دوم: این نام در بین عرف مردم به همین مکان اختصاص دارد و دليلش این است که اگر کسی از اهل مکه از مقام ابراهیم بپرسد، همین جایگاه را به او معرفی می کنند.
سوم: این که پای حضرت ابراهیم روی سنگی فرو برود، این از روشن ترین دلیل ها بر وحدانیت خدا و معجزۀ ابراهیم است. براین اساس، اگر این سنگ را به ابراهیم اختصاص بدهیم (مقام ابراهیم بدانیم) بهتر از این است که جایگاهی غیر از این را به ابراهیم اختصاص دهیم.
چهارم: خداوند می فرماید: "از مقام ابراهيم، عبادت گاهى براى خود انتخاب كنيد". و جایی از حرم (غیر از مکان معروف به مقام) نسبت به عبادت تعلق خاصی ندارد، پس باید همین مکان را به مقام ابراهیم اختصاص بدهیم.
پنجم: مقام ابراهيم جای برخاستن او است و از طریق روایات ثابت شد که آن حضرت (بنابر یک قول) هنگام شستن پایش روی این سنگ ایستاد، اما ایستادنش روی موضعی دیگر ثابت نیست.[7]
بنابراین، مقام ابراهيم سنگى است كه جاى پاى ابراهيم (ع) در آن نقش بسته است. اخبار بسيار زيادى در دست است كه دلالت دارد بر اين كه سنگ اصلى كه ابراهيم بر روى آن مىايستاده تا ديوار كعبه را بالا ببرد در زير زمين، در همين مكانى كه فعلاً مقامش مىنامند دفن شده و مقام ابراهيم كنار مطاف، روبروى ضلع ملتزم قرار دارد.[8]
پی نوشتها:
[1] ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 498.
[2] مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج3، ص 15، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 هـ ش، چاپ اول، با اندکی تصرف.
[3] رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، ج4، ص 44، دار احياء التراث العربى، چاپ بيروت، 1420 ق، چاپ سوم؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج1، ص 448، با اضافات و تغییر.
[4] کلینی، كافي، ج 4، ص 223، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1365 هـ ش.
[5] حلی، ابن فهد، عدةالداعي، ص 192، دار الكتاب الإسلامي، 1407 هـ ق.
[6] مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 21، 403، مؤسسۀ الوفاء، بیروت- لبنان، 1404 هـ ق ؛ صحيح مسلم( حج حديث 147) به نقل از ابن كثير دمشقى، اسماعيل بن عمرو، تفسير القرآن العظيم، ج1، ص: 293، دار الكتب العلمية، منشورات محمدعلى بيضون، چاپ بيروت، 1419 ق.
[7] رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، ج4، ص 44.
[8] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج3، ص 546، مترجم: موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1374 هـ ش، چاپ پنجم .
منبع: http://farsi.islamquest.net
در مکه و اطراف مسجد الحرام نشانههاى روشنى از خدا پرستى و توحيد و معنويت به چشم مىخورد. دوام و بقاى این نشانه ها در طول تاريخ در برابر دشمنان نيرومندى كه قصد نابود ساختن آن را داشتند، يكى از معجزات است. آثارى از پيامبر بزرگى مثل ابراهيم )ع( در آن باقى مانده؛ مانند زمزم، صفا، مروه، ركن، حطيم، حجر الاسود، حجر اسماعيل كه هر كدام تاريخ مجسمى از قرون و اعصار گذشته است.
از ميان اين نشانههاى روشن، مقام ابراهيم است. مقام به جای دو قدم گفته می شود.[1]و چون محلى است كه در آن ابراهيم، به خاطر بناى كعبه، و يا به خاطر انجام مراسم حج و يا براى دعوت عمومى مردم براى انجام اين مراسم بزرگ، ايستاد، به آن مقام ابراهیم می گویند..[2]
در مورد تفسیر و معنای "مقام ابراهیم" سخن واحدی وجود ندارد، بلکه سخنان متعدد و متفاوتی پیرامون آن وجود دارد که ما به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
الف. بعضی بر این اعتقادند که تمام "حج" از اول تا آخرش (همۀ اعمال آن) مقام ابراهيم است.
ب. عده ای بر این باورند که مقام ابراهیم همۀ حج نیست، بلکه بعضی از اعمال آن؛ مانند: "عرفه" و "مشعر الحرام" و "جمرات سهگانه" است.
ج. برخی نیز اعتقاد دارند که "تمام حرم مكه"، مقام ابراهیم محسوب مىشود.
د. گرچه هر کدام از این موارد ذکر شده به گونه ای یادآور رشادت ها و فداکاری های حضرت ابراهیم (ع) است، ولى با توجه به ادله ای که ارائه می نماییم و با در نظر گرفتن ظاهر آيه به نظر می رسد که منظور از آن، همان مقام معروف ابراهيم است و آن نقطهاى است در نزديكى خانه كعبه كه هم اكنون سنگ مخصوصى كه اثر پاى ابراهيم بر آن نمايان است در آن جا است و حجاج بعد از انجام طواف به نزديك آن مىروند و نماز طواف به جا مىآورند.[3]
رواياتى از ائمۀ معصومین (ع) در كتاب های معتبر نقل شده که اشاره به همین قول اخیر دارد، در این جا بعضی از آنها را بیان می نماییم.
در كافى از امام صادق (ع) در تفسير جمله: "فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ" آمده است شخصى از امام صادق (ع) پرسيد: اين آيات بينات چيست؟ فرمود: "يكى مقام ابراهيم است كه ابراهيم بر بالاى آن ايستاد و جاى پايش در سنگ نشست، و ديگر حَجر الاسود، و سوم حِجر اسماعيل است".[4]
إبراهيم تيمي می گوید: امام صادق (ع) بر من تكيه داد و فرمود: "اى ابراهيم! آيا مىخواهى اجر طواف خود را بدانى؟ عرضه داشتم: فدايت شوم بله. فرمود: هر كس با معرفت به خانه خدا بيايد و هفت بار طواف كند و دو ركعت نماز در مقام ابراهيم بگذارد، خداى تعالى ده هزار حسنه به او مىدهد و ده هزار درجه بالايش مىبرد ...".[5]
با دقت در این دو روایت معلوم می شود که منظور از "مقام ابراهیم" همین مقام معروف است که حاجی ها بعد از طواف پشت سر آن قرار می گیرند و دو رکعت نماز طواف به جا می آورند.
فخر رازی در استدلال بر این مطلب به ادله ای تمسک جسته است که ما به بعضی از آنها اشاره می کنیم.
اول: روایت شده وقتی که جابر طوافش را تمام کرد به طرف مقام رفت و آیۀ شریفۀ "وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّى" را تلاوت نمود، این دلالت می کند بر این که منظور از مقام ابراهیم همین مکان معروف آن است.[6]
دوم: این نام در بین عرف مردم به همین مکان اختصاص دارد و دليلش این است که اگر کسی از اهل مکه از مقام ابراهیم بپرسد، همین جایگاه را به او معرفی می کنند.
سوم: این که پای حضرت ابراهیم روی سنگی فرو برود، این از روشن ترین دلیل ها بر وحدانیت خدا و معجزۀ ابراهیم است. براین اساس، اگر این سنگ را به ابراهیم اختصاص بدهیم (مقام ابراهیم بدانیم) بهتر از این است که جایگاهی غیر از این را به ابراهیم اختصاص دهیم.
چهارم: خداوند می فرماید: "از مقام ابراهيم، عبادت گاهى براى خود انتخاب كنيد". و جایی از حرم (غیر از مکان معروف به مقام) نسبت به عبادت تعلق خاصی ندارد، پس باید همین مکان را به مقام ابراهیم اختصاص بدهیم.
پنجم: مقام ابراهيم جای برخاستن او است و از طریق روایات ثابت شد که آن حضرت (بنابر یک قول) هنگام شستن پایش روی این سنگ ایستاد، اما ایستادنش روی موضعی دیگر ثابت نیست.[7]
بنابراین، مقام ابراهيم سنگى است كه جاى پاى ابراهيم (ع) در آن نقش بسته است. اخبار بسيار زيادى در دست است كه دلالت دارد بر اين كه سنگ اصلى كه ابراهيم بر روى آن مىايستاده تا ديوار كعبه را بالا ببرد در زير زمين، در همين مكانى كه فعلاً مقامش مىنامند دفن شده و مقام ابراهيم كنار مطاف، روبروى ضلع ملتزم قرار دارد.[8]
پی نوشتها:
[1] ابن منظور، لسان العرب، ج 12، ص 498.
[2] مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج3، ص 15، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 هـ ش، چاپ اول، با اندکی تصرف.
[3] رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، ج4، ص 44، دار احياء التراث العربى، چاپ بيروت، 1420 ق، چاپ سوم؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، ج1، ص 448، با اضافات و تغییر.
[4] کلینی، كافي، ج 4، ص 223، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1365 هـ ش.
[5] حلی، ابن فهد، عدةالداعي، ص 192، دار الكتاب الإسلامي، 1407 هـ ق.
[6] مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج 21، 403، مؤسسۀ الوفاء، بیروت- لبنان، 1404 هـ ق ؛ صحيح مسلم( حج حديث 147) به نقل از ابن كثير دمشقى، اسماعيل بن عمرو، تفسير القرآن العظيم، ج1، ص: 293، دار الكتب العلمية، منشورات محمدعلى بيضون، چاپ بيروت، 1419 ق.
[7] رازی، ابو عبد الله فخرالدین محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، ج4، ص 44.
[8] طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج3، ص 546، مترجم: موسوى همدانى، سيد محمد باقر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1374 هـ ش، چاپ پنجم .
منبع: http://farsi.islamquest.net
