پرسش :
اگر آيه تطهير در ميان آيات مربوط به همسران پيامبراکرم(ص) آمده،چرا شامل آنها نمي شود؟
پاسخ :
آيه تطهير (سوره احزاب، آيه 33) هر چند در لابلاى آيات مربوط به همسران پيامبر آمده است، اما به ادله و شواهد متعدد، شامل آنان نمىشودو مقصود از آن فقط خمسهى طيبه است:
1.تغيير سياق آيه: ضميرهايى كه در آيات قبل و بعد از آيه تطهير آمده، به صورت ضمير «جمع مؤنث» است، كه براى مجموعه زنان به كار مىرود و مقصود از آن زنان پيامبر اكرم است مانند: لستنّ، ان اتقيتنّ، فلا تخضحن، فى بتوتكنّ، واذكرن، بيوتكنّ. در حالى كه ضمايرى كه در آيه تطهير به كار رفته، به صورت جمع مذكر است كه براى مجموعهاى كه همه يا اكثريت آن مرد هستند، به كار مىرود: «عنكم، يطهركم» و نمىتواند مقصود از آنها، جماعت و گروه زنان باشد. اگر مقصود جماعت زنان بود مىبايست تعبير «عنكنّ، يطهركن» به كار مىرفت. اين تعبير سياق آيه، دليل است بر اين كه، مخاطبين در آيه تطهير، غير از مجموعه همسران پيامبر مىباشد.
2.روايات بسيار زيادى در منابع شيعه و سنى وارد شده، به گونهاى كه به حد تواتر مىرسد و بيان كرده است كه مقصود از اهل بيت و مخاطب ضماير در آيه تطهير، فقط پنج نفرند: پيامبر اكرم(ص)، على(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن وامام حسين(ع). به همين جهت، علاوه بر شيعه، اكثريت علماى اهل سنت، مخاطب آيه تطهير را محدود به همين پنج نفر مىدانند. علاوه بر منابع و مصادر حديثى شيعه، كثرت اين روايات در منابع حديثى اهل سنت جاى هيچگونه ترديدى باقى نمىگذارد. نويسنده شواهد التنزيل از علماى اهل سنت، بيش از يكصد و سى حديث از منابع حديثى اهل سنت در زمينه اختصاص آيه
تطهير به پنج تن نقل كرده است كه به ذكر چند نمونه اكتفا مىكنيم:
الف) روايات متعدد از اصحاب پيامبر اكرم همچون ابوسعيد خدرى و ابن عباس دو صحابى سرشناس و معروف از حضرت رسول اكرم(ص) نقل مىكنند كه:
«انها نزلت فى خمسة: فى رسول الله و على و فاطمه والحسن والحسين؛ اين آيه درباره پنج نفر نازل شد رسول خداو على و فاطمه وحسن و حسين».
ب ) روايات متعددى كه از خودهمسران پيامبر اكرم همچون عائشه و ام سلمه نقل شده است كه هنگامى كه پيامبر اكرم سخن از آيه شريفه تطهير داشتند ما از ايشان پرسيديم آيا جزو آن هستيم حضرت فرمودند شما خوبيد اما مشمول اين آيه نيستند.
3.عائشه نقل مىكند: «لقد رأيت عليا و فاطمه و حسنا و حسينا و جمع رسول الله(ص) بثوب عليهم ثم قال: اللهم هولاء اهلبيتى و حامتى، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا، قالت: فقلت يا رسول الله انا من اهلك قال(ص) تنحى فانك الى خير؛ با چشم خود، على و فاطمه و حسن و حسين را ديدم كه پيامبر اكرم آنان را زيرپوششى جمع كرده بود و فرمود: خداوندا اينها خاندان و حاميان من هستند، پس رجس و پليدى را از آنها ببر و آنان را از آلودگىها پاكشان فرما. من [عائشه] عرض كردم اى رسول خدا آيا من هم از آنها [اهل بيت] هستم، پيامبر فرمود: دورشو، تو بر خير و نيكى هستى [اما جزء اين جمع نمىباشى]».
ج ) در روايات متعددى آمده، بعد از نزول آيه تطهير، پيامبر به مدت ششماه، هر روز هنگامى كه براى نماز صبح بيرون مىآمد، در خانه فاطمه زهرا مىاستاد و صدا مىزد: الصلوة يا اهل البيت، انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا؛ اى اهل بيت، هنگام نماز است [و آيه تطهير را تلاوت مىكردند] همانا خداوند مىخواهد پليدى را از شما اهلبيت دور سازد و شما را پاك سازد».
تكرار اين عمل از سوى پيامبر اكرم، به مدت ششماه به طور مداوم آيا براى اين نيست كه مطلب كاملاً مشخص شود تا در آينده ترديدى باقى نماند كه اين آيه تنها در شأن اين افراد نازل شده است. به ويژه با توجه به بستن در خانهها به مسجد و بازگذاشتن در خانه فاطمه و على، سبب مىشد كه هنگامى كه پيامبر به در اين خانه مىآمدند و آيه تطهير را خطاب به آنان تلاوت مىكردند، هميشه گروهى از مردم كه براى نماز در مسجد آمده بودند اين سخن را از پيامبر بشنوند. در زمينه روايات بسيار فراوان مربوط به اين آيه كه در منابع اهلسنت و از زبان همسران پيامبر همچون عائشه و امسلمه و اصحاب پيامبر همچون عمر بن الخطاب و سعد ابى وقاص آمده و بيان شده كه مقصود از اهلالبيت، خمسه طيبه هستند مراجعه كنيد به:
* اهل بيت درقرآن و حديث، محمد رىشهرى، ترجمه: حميد رضا شيخى (2 جلد)
* شواهدالتنزيل، حاكم حسكانى، ج 2، ص 92 - 10
4.با توجه به ا ين كه اراده مذكور در آيه، اراده تكوينى است و مفاد آن عصمت است، نحوه عمل برخى از همسران پيامبر، دليل بر عدم عصمت آنان است. برخى از زنان پيامبر در طول زندگانى خود به كارهايى دست زدند كه هرگز با مقام عصمت سازگار نيست و اهل سنت هم وجود اين لغزشها را درزندگى آنان قبول دارند مانند نقش اساسى عائشه در ماجراى جنگ جمل كه قيام بر ضد امام وقت بود و سبب خونريزى و كشته شدن حدود هفدههزار نفر گرديد، مخالفت صريح با آيه «و قرن فى بتوتكنّ» است كه خطاب به همسران پيامبر مىگويد «در خانههايتان آرام گيريد»؛ عيبجويى مكرر عائشه از حضرت خديجه كه بزرگترين و فداكارترين و اولين زن مسلمان است در تاريخ اسلام مشهود است به گونهاى كه بارها پيامبر اكرم را به شدت به خشم آورد.
5.علاوه بر ادله فوق، شاهد بر عدم شمول آيه تطهير نسبت به همسران پيامبر، اين كه اگر آيه فوق شامل زنان پيامبر هم مىشد، قطعا همسران پيامبر به آن تمسك مىكردند، به ويژه در نزاعهايى كه با ديگران پيدا مىكردند. در حالى كه در هيچ يك از منابع شيعه و سنى نداريم كه زنان پيامبر به آيه تطهير براى اثبات عصمت و فضيلت خود، تمسك كنند به ويژه با توجه به اين كه عايشه همسر پيامبر اسلام، به گواهى روايات فراوان، در بازگو كردن فضائل خود و ريزهكارىهاى ارتباطش با پيامبر اكرم چيزى را فروگذار نمىكرد، اگر اين آيه شامل وى مىشد، قطعا هم آن را به عنوان فضيلتى براى خود بازگو مىكرد و هم در نزاعهايى مثل جنگ جمل براى اثبات درستى عمل خويش به آن تمسك مىجست.
خاتمه
در پايان قابل ذكر است كه مفسرين مطالبى را براى اين كه «چرا اين آيه در لابلاى آيات مربوط به وظايف همسران پيامبر اكرم آمده است ذكر كردهاند:
1. علامه طباطبايى مىنويسد: ما هيچ دليلى نداريم كه آيه تطهير در ضمن آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده باشد و حتى يك روايت در اين زمينه وارد نشده است حتى كسانى مانند «عكرمه» و «عروه» كه اين آيه را مخصوص همسران پيامبر دانستهاند، نمىگويند كه آيه تطهير همراه با آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده است، بنابراين، آيه تطهير به حسب نزول، جزو آيات مربوط به همسران پيامبر نيست. بلكه جداگانه نازل گرديده است، اما هنگام جمعآورى آيات، يا به دستور پيامبر اكرم و يا بعد از رحلت ايشان، در كنار آيات فوق قرار داده شده است. موقعيت آيه تطهير در ميان آيات مربوط به همسران پيامبر، مانند موقعيت آيه «اليوم يئس الذين كفرو» در ميان آيه مربوط به خوردنىهاى حرام است.
2. اين مورد، تنها موردى نيست كه در آيات قرآن به آياتى برمىخوريم كه در كنار هم قرار داده شدهاند در حالى كه از موضوعات مختلفى سخن مىگويند. موارد متعددى از چنين امرى در قرآن كريم وجود دارد. همچنان كه در كلام و اشعار فصحاى عرب نيز نمونههاى فراوانى وجود دارد.
3. نكته اين كه، آيه تطهير در كنار آيات مربوط به همسران پيامبر آمده، اين است كه قرآن مىخواهد به همسران پيامبر بگويد، شما در ميان خانوادهاى قرار داريد كه گروهى از آنان معصومند، كسى كه در زير سايه درخت عصمت قرار گرفته و در كانون معصومان است، شايسته است كه بيش از ديگران مراقب باشد و فراموش نكند كه انتساب او به خانواده معصوم، مسؤوليتهاى سنگينى براى او ايجاد مىكند.
براى مطالعه در زمينه آيه تطهير با تكيه بر منابع مورد قبول اهل سنت ر.ك:
1.اهل بيت در قرآن و حديث، محمدى رىشهرى، ترجمه: حميدرضا شيخى (2 جلد)
2.شواهد التنزيل، حاكم حسكانى، ج 2، ص 92 - 10
3.فىآيةالتطهير، علامه سيد مرتضى عسگرى
4. من هم اهل البيت، دكتر محمد تيجانى سماوى
5.مع الدكتورا سالوس فى آية التطهير
6.الغدير، علامه امينى
7.تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج 17، ص 294
www.payambarazam.ir
آيه تطهير (سوره احزاب، آيه 33) هر چند در لابلاى آيات مربوط به همسران پيامبر آمده است، اما به ادله و شواهد متعدد، شامل آنان نمىشودو مقصود از آن فقط خمسهى طيبه است:
1.تغيير سياق آيه: ضميرهايى كه در آيات قبل و بعد از آيه تطهير آمده، به صورت ضمير «جمع مؤنث» است، كه براى مجموعه زنان به كار مىرود و مقصود از آن زنان پيامبر اكرم است مانند: لستنّ، ان اتقيتنّ، فلا تخضحن، فى بتوتكنّ، واذكرن، بيوتكنّ. در حالى كه ضمايرى كه در آيه تطهير به كار رفته، به صورت جمع مذكر است كه براى مجموعهاى كه همه يا اكثريت آن مرد هستند، به كار مىرود: «عنكم، يطهركم» و نمىتواند مقصود از آنها، جماعت و گروه زنان باشد. اگر مقصود جماعت زنان بود مىبايست تعبير «عنكنّ، يطهركن» به كار مىرفت. اين تعبير سياق آيه، دليل است بر اين كه، مخاطبين در آيه تطهير، غير از مجموعه همسران پيامبر مىباشد.
2.روايات بسيار زيادى در منابع شيعه و سنى وارد شده، به گونهاى كه به حد تواتر مىرسد و بيان كرده است كه مقصود از اهل بيت و مخاطب ضماير در آيه تطهير، فقط پنج نفرند: پيامبر اكرم(ص)، على(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن وامام حسين(ع). به همين جهت، علاوه بر شيعه، اكثريت علماى اهل سنت، مخاطب آيه تطهير را محدود به همين پنج نفر مىدانند. علاوه بر منابع و مصادر حديثى شيعه، كثرت اين روايات در منابع حديثى اهل سنت جاى هيچگونه ترديدى باقى نمىگذارد. نويسنده شواهد التنزيل از علماى اهل سنت، بيش از يكصد و سى حديث از منابع حديثى اهل سنت در زمينه اختصاص آيه
تطهير به پنج تن نقل كرده است كه به ذكر چند نمونه اكتفا مىكنيم:
الف) روايات متعدد از اصحاب پيامبر اكرم همچون ابوسعيد خدرى و ابن عباس دو صحابى سرشناس و معروف از حضرت رسول اكرم(ص) نقل مىكنند كه:
«انها نزلت فى خمسة: فى رسول الله و على و فاطمه والحسن والحسين؛ اين آيه درباره پنج نفر نازل شد رسول خداو على و فاطمه وحسن و حسين».
ب ) روايات متعددى كه از خودهمسران پيامبر اكرم همچون عائشه و ام سلمه نقل شده است كه هنگامى كه پيامبر اكرم سخن از آيه شريفه تطهير داشتند ما از ايشان پرسيديم آيا جزو آن هستيم حضرت فرمودند شما خوبيد اما مشمول اين آيه نيستند.
3.عائشه نقل مىكند: «لقد رأيت عليا و فاطمه و حسنا و حسينا و جمع رسول الله(ص) بثوب عليهم ثم قال: اللهم هولاء اهلبيتى و حامتى، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا، قالت: فقلت يا رسول الله انا من اهلك قال(ص) تنحى فانك الى خير؛ با چشم خود، على و فاطمه و حسن و حسين را ديدم كه پيامبر اكرم آنان را زيرپوششى جمع كرده بود و فرمود: خداوندا اينها خاندان و حاميان من هستند، پس رجس و پليدى را از آنها ببر و آنان را از آلودگىها پاكشان فرما. من [عائشه] عرض كردم اى رسول خدا آيا من هم از آنها [اهل بيت] هستم، پيامبر فرمود: دورشو، تو بر خير و نيكى هستى [اما جزء اين جمع نمىباشى]».
ج ) در روايات متعددى آمده، بعد از نزول آيه تطهير، پيامبر به مدت ششماه، هر روز هنگامى كه براى نماز صبح بيرون مىآمد، در خانه فاطمه زهرا مىاستاد و صدا مىزد: الصلوة يا اهل البيت، انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا؛ اى اهل بيت، هنگام نماز است [و آيه تطهير را تلاوت مىكردند] همانا خداوند مىخواهد پليدى را از شما اهلبيت دور سازد و شما را پاك سازد».
تكرار اين عمل از سوى پيامبر اكرم، به مدت ششماه به طور مداوم آيا براى اين نيست كه مطلب كاملاً مشخص شود تا در آينده ترديدى باقى نماند كه اين آيه تنها در شأن اين افراد نازل شده است. به ويژه با توجه به بستن در خانهها به مسجد و بازگذاشتن در خانه فاطمه و على، سبب مىشد كه هنگامى كه پيامبر به در اين خانه مىآمدند و آيه تطهير را خطاب به آنان تلاوت مىكردند، هميشه گروهى از مردم كه براى نماز در مسجد آمده بودند اين سخن را از پيامبر بشنوند. در زمينه روايات بسيار فراوان مربوط به اين آيه كه در منابع اهلسنت و از زبان همسران پيامبر همچون عائشه و امسلمه و اصحاب پيامبر همچون عمر بن الخطاب و سعد ابى وقاص آمده و بيان شده كه مقصود از اهلالبيت، خمسه طيبه هستند مراجعه كنيد به:
* اهل بيت درقرآن و حديث، محمد رىشهرى، ترجمه: حميد رضا شيخى (2 جلد)
* شواهدالتنزيل، حاكم حسكانى، ج 2، ص 92 - 10
4.با توجه به ا ين كه اراده مذكور در آيه، اراده تكوينى است و مفاد آن عصمت است، نحوه عمل برخى از همسران پيامبر، دليل بر عدم عصمت آنان است. برخى از زنان پيامبر در طول زندگانى خود به كارهايى دست زدند كه هرگز با مقام عصمت سازگار نيست و اهل سنت هم وجود اين لغزشها را درزندگى آنان قبول دارند مانند نقش اساسى عائشه در ماجراى جنگ جمل كه قيام بر ضد امام وقت بود و سبب خونريزى و كشته شدن حدود هفدههزار نفر گرديد، مخالفت صريح با آيه «و قرن فى بتوتكنّ» است كه خطاب به همسران پيامبر مىگويد «در خانههايتان آرام گيريد»؛ عيبجويى مكرر عائشه از حضرت خديجه كه بزرگترين و فداكارترين و اولين زن مسلمان است در تاريخ اسلام مشهود است به گونهاى كه بارها پيامبر اكرم را به شدت به خشم آورد.
5.علاوه بر ادله فوق، شاهد بر عدم شمول آيه تطهير نسبت به همسران پيامبر، اين كه اگر آيه فوق شامل زنان پيامبر هم مىشد، قطعا همسران پيامبر به آن تمسك مىكردند، به ويژه در نزاعهايى كه با ديگران پيدا مىكردند. در حالى كه در هيچ يك از منابع شيعه و سنى نداريم كه زنان پيامبر به آيه تطهير براى اثبات عصمت و فضيلت خود، تمسك كنند به ويژه با توجه به اين كه عايشه همسر پيامبر اسلام، به گواهى روايات فراوان، در بازگو كردن فضائل خود و ريزهكارىهاى ارتباطش با پيامبر اكرم چيزى را فروگذار نمىكرد، اگر اين آيه شامل وى مىشد، قطعا هم آن را به عنوان فضيلتى براى خود بازگو مىكرد و هم در نزاعهايى مثل جنگ جمل براى اثبات درستى عمل خويش به آن تمسك مىجست.
خاتمه
در پايان قابل ذكر است كه مفسرين مطالبى را براى اين كه «چرا اين آيه در لابلاى آيات مربوط به وظايف همسران پيامبر اكرم آمده است ذكر كردهاند:
1. علامه طباطبايى مىنويسد: ما هيچ دليلى نداريم كه آيه تطهير در ضمن آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده باشد و حتى يك روايت در اين زمينه وارد نشده است حتى كسانى مانند «عكرمه» و «عروه» كه اين آيه را مخصوص همسران پيامبر دانستهاند، نمىگويند كه آيه تطهير همراه با آيات مربوط به همسران پيامبر نازل شده است، بنابراين، آيه تطهير به حسب نزول، جزو آيات مربوط به همسران پيامبر نيست. بلكه جداگانه نازل گرديده است، اما هنگام جمعآورى آيات، يا به دستور پيامبر اكرم و يا بعد از رحلت ايشان، در كنار آيات فوق قرار داده شده است. موقعيت آيه تطهير در ميان آيات مربوط به همسران پيامبر، مانند موقعيت آيه «اليوم يئس الذين كفرو» در ميان آيه مربوط به خوردنىهاى حرام است.
2. اين مورد، تنها موردى نيست كه در آيات قرآن به آياتى برمىخوريم كه در كنار هم قرار داده شدهاند در حالى كه از موضوعات مختلفى سخن مىگويند. موارد متعددى از چنين امرى در قرآن كريم وجود دارد. همچنان كه در كلام و اشعار فصحاى عرب نيز نمونههاى فراوانى وجود دارد.
3. نكته اين كه، آيه تطهير در كنار آيات مربوط به همسران پيامبر آمده، اين است كه قرآن مىخواهد به همسران پيامبر بگويد، شما در ميان خانوادهاى قرار داريد كه گروهى از آنان معصومند، كسى كه در زير سايه درخت عصمت قرار گرفته و در كانون معصومان است، شايسته است كه بيش از ديگران مراقب باشد و فراموش نكند كه انتساب او به خانواده معصوم، مسؤوليتهاى سنگينى براى او ايجاد مىكند.
براى مطالعه در زمينه آيه تطهير با تكيه بر منابع مورد قبول اهل سنت ر.ك:
1.اهل بيت در قرآن و حديث، محمدى رىشهرى، ترجمه: حميدرضا شيخى (2 جلد)
2.شواهد التنزيل، حاكم حسكانى، ج 2، ص 92 - 10
3.فىآيةالتطهير، علامه سيد مرتضى عسگرى
4. من هم اهل البيت، دكتر محمد تيجانى سماوى
5.مع الدكتورا سالوس فى آية التطهير
6.الغدير، علامه امينى
7.تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ج 17، ص 294
www.payambarazam.ir
