پرسش :

معاملات به معنى اعم آن که در مقابل عبادات است، چند گونه است؟

پاسخ :
معاملات؛ یعنى غیر عبادات، کارهاى اجتماعى، یا بگوییم امورى که با یک نوع تعهد صورت مى گیرد، معمولاً به عقد و ایقاع تقسیم مى شود. مثلاً نکاح را «عقد» و طلاق را «ایقاع» مى گویند. قرض دادن و قرض گرفتن را عقد مى گویند. ابراء دین؛ یعنى برى ءالذمه کردن طرف را ایقاع مى گویند.
مرحوم آقاى بروجردى [درباره تفاوت میان عقد و ایقاع] تعبیر نسبتا جامع و لطیفى داشتند. مى گفتند، آنجا عقد است که تصرف، مستلزم تصرف در سلطان دو طرف باشد؛ یعنى من در آنچه تحت سلطه خودم هست، تصرف مى کنم و به علاوه در چیزى که تحت سلطه دیگرى هست، تصرف مى کنم. از این نظر، دو نفر باید دخالت داشته باشند؛ چون من حق دارم در آنچه در سلطه خودم هست، تصرف بکنم، ولى اگر این امر مستلزم این باشد که در چیزى هم که درسلطه دیگرى هست، تصرفى صورت بگیرد، در این صورت او هم باید دخالت داشته باشد. پس قهرا مى شود دو طرفى و مى شود عقد. اگر کارى باشد که از نظر حقوقى صرفا در سلطه من است و هیچ چیزى در سلطه طرف نیست، در این صورت براى تصرف من نیازى به قبول او نخواهد بود. این [را ]ایقاع [مى گویند] مثل مسئله دین که از همه چیز واضح تر است. من از کسى طلبکار هستم و طلبکار مى خواهم از طلب خودم صرف نظر بکنم، در اینجا من نمى خواهم در چیزى که در سلطه او است، تصرفى کرده باشم، بلکه مى خواهم آنچه را به خودم مربوط هست، بردارم و رفع کنم. بنابراین، [ابراء دین] ایقاع است و نیازى به قبول طرف ندارد.
www.irc.ir