پرسش :
در عصر ظهور، عدالت مهدوی چگونه محقق می گردد و چه پیامدهایی دارد؟
پاسخ :
عدالت یعنی قرارگرفتن هر چیزی در جای خود و رسیدن هر کس به حق خود و ضایع نشدن حقوق همه موجودات ذی حقوق.
حکومت عدل و برپایی قسط و داد آرزوی دیرینه انسان های جهان است. تحقق عدالت مأموریت عام همه انبیاء و انسان های صالح است.
قرآن کریم عدالت را در راس مأموریت پیامبران و پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ قرار داده و می فرماید: بگو من مأمور به اجرای عدالت هستم قل امر ربی بالقسط[1] و به همه مؤمنین می فرماید: همگی برای استقرار عدالت قیام کنید.
اهمیت عدالت بدین جهت است که تمامی امور وابسته به این اصل مهم و حیاتی است و لذا پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: «بالعدل قامت السماوات و الارض».[2] یعنی پایه های نظام عالم بر مبنای عدالت استقرار می یابد اعم از نظام تکوین و نظام تشریع و زندگی اجتماعی انسان ها. امام باقر ـ علیه السلام ـ در تأویل آیه «اعلموا ان الله یحی الارض بعد موتها»[3] می فرماید: «یحییها بالقائم فیعدل فیها فیحیی الارض بالعدل بعد موتها بالظلم»[4] خداوند زمین مرده از حاکمیت ظلم و جور را، به وسیله ظهور قائم ما و حاکمیت عدالت بر جهان، احیا خواهد نمود. بنابراین صلاح و فساد نظام تکوین با نظام تشریع، پیوند دارد و عدالت اساس حیات و بقا و پویایی نظام عالم است؛ مخصوصاً در عرصه زندگی اجتماعی و انسانی.
شهید مطهری می نویسد: «عدالت عبارت است از این که استحقاق و حقی که هر بشری به موجب خلقت خودش و به موجب کار و فعالیتش به دست آورده است، به او داده شود و نقطه مقابل آن ظلم است که آن چه را که فرد استحقاق دارد به او ندهد و یا از او بگیرد"[5]. در کلام امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ نیز آمده است که «العدل یضع الامور مواضعها»"[6] یعنی عدالت، هرکاری را در جایگاه مناسب آن قرار می دهد.
بر اساس روایات متعدد، عدالت از مهمترین اهداف حکومت امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ است.
رابطه عدالت و امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ
حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ و شهرت بارز حکومت حضرت مهدوی و ویژگی مهم آن به برپایی عدالت در روی زمین است. به نحوی که حضرت به این نام شناخته می شود و در روایات و ادعیه نیز از حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ به عنوان «العدل المشتهر» و یا «العدل المنتظر» یاد شده است؛ نظیر آنچه در زیارت حضرت صاحب ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ آمده است «السلام علی القائم المنتظر و العدل المشتهر»[7] و نیز در جای دیگر آمده است که «... و اتقرب الیک بالامام العدل المنتظر المهدی»[8] و مشابه آن. این توضیحات به خاطر این است که میان تحقق عدالت و ظهور حکومت عدل جهانی مهدوی، یک تلازم حتمی وجود دارد که در هیچ مقطعی از تاریخ این امر با این گستردگی و عمق، وجود نداشته است و لذا بشریت در طول تاریخ به انتظار چنین روزی نشسته اند و انبیاء گذشته همگی مردم را بدان بشارت داده اند.
امام رضا ـ علیه السلام ـ می فرماید: «مهدی کسی است که هنگام ظهورش زمین و زمان در پرتو حکومت عدل او نورانی می گردد و هیچ کس بر دیگری ظلم روا نمی دارد».[9]
گستره عدالت در حکومت امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ :
چنانچه در آیات قرآن و روایات آمده است حکومت مهدوی فراگیر و جهانی است که همه قلمروهای جغرافیای را شامل می شود. خداوند در سوره نور می فرماید: ... یستخلفنهم فی الارض[10] یعنی دین اسلام در عصر ظهور فراگیر خواهد شد. در روایات نیز به طور متواتر نقل شده است که امام مهدی – عجل الله تعالی فرجه الشریف - جهان را پر از عدل و داد خواهد نمود: «یملأ الارض قسطاً و عدلا کما ملئت ظلماً وجورا»[11]. در برخی روایات آمده است: «یملأ الارض قسطاً و عدلاً و نوراً»[12]؛ یعنی او کسی است که در سایه دولت کریمه او نه تنها زمین از عدل و داد پر خواهد شد بلکه این عدالت فراگیر جهان را با معنویت و نور الهی روشن خواهد کرد. از نظر افراد و اشخاص نیز، عدالت مهدی همه گیر و همگانی است حضرت همه افراد جامعه اعم از افراد صالح و نیکوکار و افراد ناصالح، را از عدالت بهره مند خواهد نمود و هیچ قشری در هیچ سطحی، از چتر حمایت عدالت مهدوی، خارج نخواهند بود. «یعدل فی خلق الرحمان البر منهم و الفاجر».[13] یعنی چون حضرت مهدی مظهر رحمانیت خداوند است، همه افراد جامعه افراد فاجر و فاسق نیز، از سفره عدالت مهدوی بهره مند می باشند. در روایت دیگر آمده است: «اذا قام القائم العدل، وسع عدله...»؛[14] وقتی که برپا کننده عدالت قیام کند وسعت عدالت و رحمت او همه افراد نیکوکار و بدکار را شامل می شود.
پیامدهای عدالت مهدوی
گرچه دریافت عمومی از کلمه عدالت، بیشتر اقتصادی و قضائی، و امثال آنها است که بیشتر به داوری قضاوت و کارهای اجرایی حاکمان، نسبت به امور مردم مربوط است.
اما گستره مفهوم عدالت در حکومت مهدوی وسیع تر از این مسائل است.
در جامعه مهدوی، عدالت در همه عرصه های حیات فردی و اجتماعی، بروز و ظهور دارد و آثار و پیامدهای مبارک آن در حوزه های امنیتی، رفاهی، قضائی، فرهنگی، علمی و غیره آشکار می باشد. روایات زیادی در این زمینه وارد شده است که در این جا به چند نمونه اشاره می گردد:
1. امنیت عمومی
در پرتو حکومت عدل امام مهدی- عجلی الله تعالی فرجه الشریف -، جامعه از امنیتی برخوردار می گردد که حتی زن جوان بدون هیچ هراسی مسافرت می کند بدون اینکه خطری او را تهدید کند: «لا یهیجها سبع ولاتخافه»[15]؛ یعنی از درندگان (خطرات درندگان وحش و یا انسان های درنده و دزد) و هجوم آنان نمی ترسند و نگران نیز نمی باشند. در قرآن نیز آمده است: لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا[16]
2. رفاه و آسایش عمومی
در عصر حاکمیت دولت مهدوی، عموم افراد جامعه از نظر رفاهی تأمین می شوند به گونه ای که فقر به کلی برچیده شود. چنان که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: «یتنعم امتی فی زمانه نعیما لا یتنعموا مثله قط البر و الفاجر»[17]؛ امت من در زمان ظهور مهدی چنان از نعمت های الهی بهره مند می شوند که مانند آن را ندیده اند. امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز می فرماید: «ویسوی بین الناس حتی لاتری محتاجاً الی الزکاة»[18] ؛مهدی چنان میان مردم عدالت و مساوات را حاکم می گرداند که محتاج و فقیری برای اخذ زکات یافت نمی شود؛ مردم همه از الطاف حضرت سیراب می شوند:«فیعطی شیئا لم یعطه احد قبله»[19]. در زمان استقرار حکومت مهدی هیچ نقطه ای از زمین باقی نمی ماند مگر اینکه آباد می شود و گنج های نهفته خود را در اختیار بشر قرار می دهد. در جای دیگر می فرماید: «تجمع الیه اموال الدنیا من بطن الارض و ظهره»[20]؛ همه اموال و ثروت های زیرزمینی و روی زمینی در اختیار حضرت قرار می گیرد. همچنین پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: «یظهر الله له کنوز الارض و ما فیها»[21]؛ خداوند همه ذخیره های زیرزمینی و معادن را ظاهر می نماید. همه هستی به استقبال حکومت عدالت محور مهدی می رود.
3. رشد علم و فرهنگ
در پرتو نظام عدل گستر مهدوی، مردم از نظر آگاهی، تربیت و فرهنگ، به رشد فوق العاده دست می یابند. امام باقر ـ علیه السلام ـ می فرماید: «اذا قام قائمنا وضع یده علی رئوس العباد فجمع به عقولهم واکمل به احلامهم؛[22] وقتی قائم ما ظهور کند در سایه عنایت او افکار و اندیشه ها به حدی از رشد و کمال می رسد که منزلت امام را دریابند».
پی نوشتها:
[1] . سوره اعراف، آیه 29.
[2] . مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه اطهار- علیهم السلام،، قم، انتشارات صدرا، ص259.
[3] . سوره مائده ، آیه 8.
[4] . فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، قم، مؤسسه الهادی، چاپ دوم، 1416ق، ج5، ص106.
[5] . سوره حدید ، آیه 17.
[6] . صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر – علیه السلام -، قم، نشر زائر، ص478، ح1.
[7] . قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه موسوی دامغانی، تهران، انتشارات فیض کاشانی، چاپ پنجم، 1376ش، ص871.
[8] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403ق، ج92، ص1983-2737.
[9] . همان، ج52، ص224.
[10] . سوره نور ، آیه 55.
[11] . مجلسی، پیشین، ج52، ص339.
[12] . طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج2، ص290.
[13] . مجلسی، پیشین، ج51، ص29.
[14] . مجلسی، همان، ج27، ص90.
[15] . صدوق، محمد بن علی،الخصال، تحقیق غفاری، علی اکبر ، قم، موسسه نشر اسلامی، ص626.
[16] . سوره نور،آیه 55.
[17] . مجلسی، پیشین، ج51، ص88.
[18] . همان، ج52، ص390.
[19] . صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تحقق غفاری، علی اکبر ، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق، ص331.
[20] . صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، قم، مکتبه الحیدریه، 1386ق، ج1، ص161.
[21] . صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص394.
[22] . مجلسی، پیشین، ج52، ص336.
عدالت یعنی قرارگرفتن هر چیزی در جای خود و رسیدن هر کس به حق خود و ضایع نشدن حقوق همه موجودات ذی حقوق.
حکومت عدل و برپایی قسط و داد آرزوی دیرینه انسان های جهان است. تحقق عدالت مأموریت عام همه انبیاء و انسان های صالح است.
قرآن کریم عدالت را در راس مأموریت پیامبران و پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ قرار داده و می فرماید: بگو من مأمور به اجرای عدالت هستم قل امر ربی بالقسط[1] و به همه مؤمنین می فرماید: همگی برای استقرار عدالت قیام کنید.
اهمیت عدالت بدین جهت است که تمامی امور وابسته به این اصل مهم و حیاتی است و لذا پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: «بالعدل قامت السماوات و الارض».[2] یعنی پایه های نظام عالم بر مبنای عدالت استقرار می یابد اعم از نظام تکوین و نظام تشریع و زندگی اجتماعی انسان ها. امام باقر ـ علیه السلام ـ در تأویل آیه «اعلموا ان الله یحی الارض بعد موتها»[3] می فرماید: «یحییها بالقائم فیعدل فیها فیحیی الارض بالعدل بعد موتها بالظلم»[4] خداوند زمین مرده از حاکمیت ظلم و جور را، به وسیله ظهور قائم ما و حاکمیت عدالت بر جهان، احیا خواهد نمود. بنابراین صلاح و فساد نظام تکوین با نظام تشریع، پیوند دارد و عدالت اساس حیات و بقا و پویایی نظام عالم است؛ مخصوصاً در عرصه زندگی اجتماعی و انسانی.
شهید مطهری می نویسد: «عدالت عبارت است از این که استحقاق و حقی که هر بشری به موجب خلقت خودش و به موجب کار و فعالیتش به دست آورده است، به او داده شود و نقطه مقابل آن ظلم است که آن چه را که فرد استحقاق دارد به او ندهد و یا از او بگیرد"[5]. در کلام امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ نیز آمده است که «العدل یضع الامور مواضعها»"[6] یعنی عدالت، هرکاری را در جایگاه مناسب آن قرار می دهد.
بر اساس روایات متعدد، عدالت از مهمترین اهداف حکومت امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ است.
رابطه عدالت و امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ
حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ و شهرت بارز حکومت حضرت مهدوی و ویژگی مهم آن به برپایی عدالت در روی زمین است. به نحوی که حضرت به این نام شناخته می شود و در روایات و ادعیه نیز از حضرت مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ به عنوان «العدل المشتهر» و یا «العدل المنتظر» یاد شده است؛ نظیر آنچه در زیارت حضرت صاحب ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ آمده است «السلام علی القائم المنتظر و العدل المشتهر»[7] و نیز در جای دیگر آمده است که «... و اتقرب الیک بالامام العدل المنتظر المهدی»[8] و مشابه آن. این توضیحات به خاطر این است که میان تحقق عدالت و ظهور حکومت عدل جهانی مهدوی، یک تلازم حتمی وجود دارد که در هیچ مقطعی از تاریخ این امر با این گستردگی و عمق، وجود نداشته است و لذا بشریت در طول تاریخ به انتظار چنین روزی نشسته اند و انبیاء گذشته همگی مردم را بدان بشارت داده اند.
امام رضا ـ علیه السلام ـ می فرماید: «مهدی کسی است که هنگام ظهورش زمین و زمان در پرتو حکومت عدل او نورانی می گردد و هیچ کس بر دیگری ظلم روا نمی دارد».[9]
گستره عدالت در حکومت امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ :
چنانچه در آیات قرآن و روایات آمده است حکومت مهدوی فراگیر و جهانی است که همه قلمروهای جغرافیای را شامل می شود. خداوند در سوره نور می فرماید: ... یستخلفنهم فی الارض[10] یعنی دین اسلام در عصر ظهور فراگیر خواهد شد. در روایات نیز به طور متواتر نقل شده است که امام مهدی – عجل الله تعالی فرجه الشریف - جهان را پر از عدل و داد خواهد نمود: «یملأ الارض قسطاً و عدلا کما ملئت ظلماً وجورا»[11]. در برخی روایات آمده است: «یملأ الارض قسطاً و عدلاً و نوراً»[12]؛ یعنی او کسی است که در سایه دولت کریمه او نه تنها زمین از عدل و داد پر خواهد شد بلکه این عدالت فراگیر جهان را با معنویت و نور الهی روشن خواهد کرد. از نظر افراد و اشخاص نیز، عدالت مهدی همه گیر و همگانی است حضرت همه افراد جامعه اعم از افراد صالح و نیکوکار و افراد ناصالح، را از عدالت بهره مند خواهد نمود و هیچ قشری در هیچ سطحی، از چتر حمایت عدالت مهدوی، خارج نخواهند بود. «یعدل فی خلق الرحمان البر منهم و الفاجر».[13] یعنی چون حضرت مهدی مظهر رحمانیت خداوند است، همه افراد جامعه افراد فاجر و فاسق نیز، از سفره عدالت مهدوی بهره مند می باشند. در روایت دیگر آمده است: «اذا قام القائم العدل، وسع عدله...»؛[14] وقتی که برپا کننده عدالت قیام کند وسعت عدالت و رحمت او همه افراد نیکوکار و بدکار را شامل می شود.
پیامدهای عدالت مهدوی
گرچه دریافت عمومی از کلمه عدالت، بیشتر اقتصادی و قضائی، و امثال آنها است که بیشتر به داوری قضاوت و کارهای اجرایی حاکمان، نسبت به امور مردم مربوط است.
اما گستره مفهوم عدالت در حکومت مهدوی وسیع تر از این مسائل است.
در جامعه مهدوی، عدالت در همه عرصه های حیات فردی و اجتماعی، بروز و ظهور دارد و آثار و پیامدهای مبارک آن در حوزه های امنیتی، رفاهی، قضائی، فرهنگی، علمی و غیره آشکار می باشد. روایات زیادی در این زمینه وارد شده است که در این جا به چند نمونه اشاره می گردد:
1. امنیت عمومی
در پرتو حکومت عدل امام مهدی- عجلی الله تعالی فرجه الشریف -، جامعه از امنیتی برخوردار می گردد که حتی زن جوان بدون هیچ هراسی مسافرت می کند بدون اینکه خطری او را تهدید کند: «لا یهیجها سبع ولاتخافه»[15]؛ یعنی از درندگان (خطرات درندگان وحش و یا انسان های درنده و دزد) و هجوم آنان نمی ترسند و نگران نیز نمی باشند. در قرآن نیز آمده است: لیبدلنهم من بعد خوفهم امنا[16]
2. رفاه و آسایش عمومی
در عصر حاکمیت دولت مهدوی، عموم افراد جامعه از نظر رفاهی تأمین می شوند به گونه ای که فقر به کلی برچیده شود. چنان که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: «یتنعم امتی فی زمانه نعیما لا یتنعموا مثله قط البر و الفاجر»[17]؛ امت من در زمان ظهور مهدی چنان از نعمت های الهی بهره مند می شوند که مانند آن را ندیده اند. امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز می فرماید: «ویسوی بین الناس حتی لاتری محتاجاً الی الزکاة»[18] ؛مهدی چنان میان مردم عدالت و مساوات را حاکم می گرداند که محتاج و فقیری برای اخذ زکات یافت نمی شود؛ مردم همه از الطاف حضرت سیراب می شوند:«فیعطی شیئا لم یعطه احد قبله»[19]. در زمان استقرار حکومت مهدی هیچ نقطه ای از زمین باقی نمی ماند مگر اینکه آباد می شود و گنج های نهفته خود را در اختیار بشر قرار می دهد. در جای دیگر می فرماید: «تجمع الیه اموال الدنیا من بطن الارض و ظهره»[20]؛ همه اموال و ثروت های زیرزمینی و روی زمینی در اختیار حضرت قرار می گیرد. همچنین پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرماید: «یظهر الله له کنوز الارض و ما فیها»[21]؛ خداوند همه ذخیره های زیرزمینی و معادن را ظاهر می نماید. همه هستی به استقبال حکومت عدالت محور مهدی می رود.
3. رشد علم و فرهنگ
در پرتو نظام عدل گستر مهدوی، مردم از نظر آگاهی، تربیت و فرهنگ، به رشد فوق العاده دست می یابند. امام باقر ـ علیه السلام ـ می فرماید: «اذا قام قائمنا وضع یده علی رئوس العباد فجمع به عقولهم واکمل به احلامهم؛[22] وقتی قائم ما ظهور کند در سایه عنایت او افکار و اندیشه ها به حدی از رشد و کمال می رسد که منزلت امام را دریابند».
پی نوشتها:
[1] . سوره اعراف، آیه 29.
[2] . مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه اطهار- علیهم السلام،، قم، انتشارات صدرا، ص259.
[3] . سوره مائده ، آیه 8.
[4] . فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، قم، مؤسسه الهادی، چاپ دوم، 1416ق، ج5، ص106.
[5] . سوره حدید ، آیه 17.
[6] . صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر – علیه السلام -، قم، نشر زائر، ص478، ح1.
[7] . قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه موسوی دامغانی، تهران، انتشارات فیض کاشانی، چاپ پنجم، 1376ش، ص871.
[8] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403ق، ج92، ص1983-2737.
[9] . همان، ج52، ص224.
[10] . سوره نور ، آیه 55.
[11] . مجلسی، پیشین، ج52، ص339.
[12] . طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج2، ص290.
[13] . مجلسی، پیشین، ج51، ص29.
[14] . مجلسی، همان، ج27، ص90.
[15] . صدوق، محمد بن علی،الخصال، تحقیق غفاری، علی اکبر ، قم، موسسه نشر اسلامی، ص626.
[16] . سوره نور،آیه 55.
[17] . مجلسی، پیشین، ج51، ص88.
[18] . همان، ج52، ص390.
[19] . صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، تحقق غفاری، علی اکبر ، قم، موسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق، ص331.
[20] . صدوق، محمد بن علی، علل الشرایع، قم، مکتبه الحیدریه، 1386ق، ج1، ص161.
[21] . صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص394.
[22] . مجلسی، پیشین، ج52، ص336.
