پدر شیمی نوین ایران
استاد دكتر ابوالحسن شيخ در سال 1286 ش در تهران در خانداني مذهبي به دنيا آمد. پدرش مرحوم دكتر محمد شيخ معروف به احياءُ الملك از نوادگان علامه بزرگوار، شيخ حرّ عاملي صاحب كتاب گرانسنگ وسايل الشيعه (متوفي 1104 ق) بود که در پاريس تحصيل كرده و پس از اخذ دكتراى پزشكى ، در اداره « حافظ الصحه » مشغول به كار بود. مادرش نيز شناخت وسيعى روى گياهان و داروهاى گياهى داشت و براى بيماران ، داروهاى گياهى را تجويز مى كرد.
ابوالحسن در سن شش سالگى ، وارد دبستان مسعوديه گرديد و پس از گذراندن كلاس اول و دوم ، به مدرسه « ثروت » رفت . پس از پايان رسانيدن دوره ابتدايى ، سه سال در دبيرستان « دارالفنون » تحصيل كرد و بعد وارد مدرسه « ايران و آلمان » شد و رشته شيمى داروسازى را انتخاب كرد.
از دوران كودكى همواره دوست داشت ، كه « آسپيرين » بسازد و انتخاب رشته شيمى داروسازى ، به خاطر همين علاقه و انگيزه بود و علاوه بر دروس رسمى مدرسه ايران و آلمان ، در رابطه با گياهان دارويى نيز مطالعات فراوانى نمود.
وى در سن 18 سالگى ديپلم گرفت و در امتحانات اعزام به خارج پذيرفته شد. آنگاه ازدواج كرد و به كشور آلمان اعزام گرديد. دو سال در دانشگاه « برلين » و چهار سال در « انستيتو شيمى بن » ادامه تحصيل داد، و موفق به دريافت ليسانس شيمى شد، سپس به دانشگاه برلين مراجعت كرد و پس از چهار سال با دريافت دكترا فارغ التحصيل گرديد و در سال 1315 هجرى شمسى ، به تهران بازگشت .
دكتر ابوالحسن شيخ ، مدتى در دانشسراى عالى ، در رشته هاى شيمى ، علوم و طب تدريس كرد و بعد براى گذرانيدن دوره سربازى ، دو سال در دانشكده افسرى اشتغال داشت . سپس به دانشسراى عالى بازگشت و ضمن تدريس در دانشسراى عالى ، در بخش آزمايشگاه شيمى اداره دخانيات نيز فعاليت داشت و تحقيقات زيادى در زمينه انواع توتون و كيفيت آن از جهت شيميايى انجام داد.
دكتر شيخ در سال 1332 به نمايندگي از سوي آيتاللَّه كاشاني در كنفرانس اسلامي بيتالمقدس شركت كرد. وي همواره به مطالعه كتابهاي ديني و عرفاني اشتغال داشت و در تربيت ديني خود و اطرافيان ميكوشيد و همچنين ساليان بسيار از محضر بزرگان عرفان و اخلاق بهرهمند گرديد. از اين دانشمند برجسته به عنوان بنيانگذار و پدر علم نوين شيمي ايران ياد ميشود.
از سال 1335 تا 1337 هجرى شمسى ، سرپرستى دانشجويان ايرانى مقيم آلمان را بر عهده گرفت ، سپس مدت هشت ماه ، در كارخانه دخانيات برزيل اشتغال داشت ، اما به دليل نامساعد بودن وضع اين كارخانه ، به تهران بازگشت و به تدريس پرداخت و بالاخره در سال 1365 بازنشسته شد.
دكتر ابوالحسن شيخ تاءليفات و تحقيقات مفيد و مؤ ثرى دارد، كه مى توان به كتاب « تئوريهاى شيمى آلى » و همچنين دو جلد كتاب « عمليات شيمى آلى » اشاره كرد.
وى تحقيقات خود را بيشتر در زمينه مواد ضد عفونى كننده و تهيه ماده اى براى جلوگيرى از كپك زدن و فاسد شدن لبنيات و شيرينى جات و انواع خميرها متمركز نمود.
دكتر شيخ ابوالحسن در مورد اهميت علمى شيمى چنين مى گويد:
« شيمى همه چيز انسان است ، انسان از روزى كه متولد مى شود، تا روزى كه از دنيا مى رود، با شيمى سروكار دارد».
وى اولين دانشجوى ايرانى بود كه به دريافت درجه دكتراى شيمى نايل گرديد. دكتر شيخ درباره ی برنامه ی روزانه ی خود در سن 88 سالگی چنین می گوید: « من از ساعت پنج بعد از نيمه شب بيدار مى شدم ، نماز صبح را مى خوانم و بعد تا ساعت هشت به استراحت مى پردازم ، آن گاه صبحانه مى خورم و مشغول مطالعه مى شوم ، و سفارش من به نوجوانان اين است : كه همه كارهاى ديگر را كنار بگذارند، روحيه قناعت پيشه گيرند و دنبال علم و دانش بروند». دکتر شیخ با شیخ رجبعلی خیاط نیز ارتباط داشت. فرزند جناب شيخ رجبعلی نقل می‌كند كه: مرحوم دكتر ابوالحسن شيخ ( پدر شیمی ایران ) درباره آغاز آشنايی خود با جناب شيخ اظهار می‌كرد: علت آشنايی من و مرحوم آقا شيخ رجبعلی خياط، موضوع گم شدن چند ماهه همسرم بود. هر چه گشتيم ايشان را پيدا نكرديم، به خيلی ها از اهل باطن مراجعه می‌كرديم، بی فايده بود. در اوج نگرانی‌ها، شخصی آدرس منزل آقا شيخ رجبعلی را داد و بنده برای اولين بار به خدمت ايشان رسيدم. وقتی مرا ديد توجهی كرد و فرمود:
« همسر شما در امريكاست و تا دو هفته ديگر می‌آيد، ناراحت نباشيد. »
همين طور هم شد، همسرم آمريكا بود و آمد.
سرانجام اين دانشمند گرانمايه در ساعات آغازين سال 1377 ش در نود سالگي چشم از جهان فروبست.
منابع تحقیق:
www.ghadeer.org
www.moballegh.net
کتاب کیمیای محبت
