نويسنده: آيت الله سيدعلي حسيني ميلاني
اهل سنّت احاديثى را از پيامبر خدا صلى اللّه عليه و آله نقل مى كنند كه در آن ها به فضايل و برترى هاى خلفا اشاره شده و آن ها را به ترتيب بيان مى كنند. اينك به 14 حديث اشاره مى كنيم و آن ها را بررسى و نقد مى نماييم. نخستين حديث از بخارى است.
بخارى در صحيح چنين نقل مى كند:
ابوالحسن محمد بن مسكين، از يحيى بن حسّان، از سليمان، از شريك بن ابى نمر نقل مى كند كه سعيد بن مسيب گويد: ابوموسى اشعرى به من گفت:
روزى در خانه ام وضو گرفتم و آن گاه بيرون رفتم و با خود گفتم: امروز ملازم رسول خدا صلى اللّه عليه و آله خواهم شد و اين روز را با ايشان سپرى خواهم كرد. از اين رو به مسجد آمدم و سراغ پيامبر صلى اللّه عليه وآله را گرفتم.
گفتند: از مسجد خارج شد و به اين سمت رفت.
من نيز در پى او از مسجد خارج شدم و سراغ او را گرفتم تا اين كه وارد آب انبار « أريس» شد. درِ اين آب انبار از شاخه هاى بى برگ نخل درست شده بود، من كنار در آن نشستم تا اين كه رسول خدا صلى اللّه عليه وآله قضاى حاجت كرد و وضو گرفت. من به سوى او رفتم و ديدم در وسط ديواره آب انبار أريس نشسته است، و لباسش را تا ساق هايش بالا زده و پاهايش را در چاه آب آويزان كرده است. به ايشان سلام كردم و بازگشتم و كنار در نشستم و با خود گفتم: امروز دربان رسول خدا صلى اللّه عليه و آله خواهم شد.
پس از اندك زمانى ابوبكر آمد و در را هُل داد. گفتم: كيستى؟!
گفت: ابوبكر.
گفتم: درنگ كن!
سپس به نزد رسول خدا صلى اللّه عليه وآله رفتم و گفتم: اى رسول خدا! ابوبكر كسب اجازه مى كند.
رسول خدا صلى اللّه عليه وآله فرمود: به او اجازه بده و او را به بهشت مژده ده.
جلو آمدم و به ابوبكر گفتم: وارد شو، رسول خدا صلى اللّه عليه وآله تو را به بهشت مژده مى دهد.
ابوبكر وارد شد، در سمت راست رسول خدا صلى اللّه عليه و آله بر روى ديواره چاه نشست و هم چون رسول خدا صلى اللّه عليه وآله لباسش را تا ساق هايش بالا زد و پاهايش را در چاه آويزان كرد.
آن گاه بازگشتم و كنار در نشستم تا برادرم (ابوبكر) وضو بگيرد و به من ملحق شود. با خود گفتم: اگر خداوند، به فلانى ـ منظور برادرش عمر است ـ خير بخواهد او را مى آورد. ناگاه ديدم يكى در را تكان مى دهد.
گفتم: كيستى؟!
گفت: عمر بن خطّاب.
گفتم: درنگ كن!
سپس به نزد رسول خدا صلى اللّه عليه وآله آمدم، به او سلام كردم و گفتم: عمر بن خطّاب اجازه مى خواهد.
پيامبر صلى اللّه عليه وآله فرمود: به او اجازه بده و او را به بهشت مژده ده.
آمدم و به عمر گفتم: وارد شو، رسول خدا صلى اللّه عليه و آله تو را به بهشت، مژده داد.
عمر وارد شد، در سمت چپ پيامبر خدا صلى اللّه عليه وآله، بر روى ديواره چاه نشست و پاهايش را در چاه، آويزان كرد.
سپس باز گشتم و كنار در نشستم و با خود گفتم: اگر خداوند، خير فلانى را بخواهد او را مى آوَرَد. در اين هنگام ديدم شخصى، در را تكان مى دهد.
گفتم: كيستى؟!
گفت: عثمان بن عَفّان.
گفتم: درنگ كن!
آن گاه به نزد رسول خدا صلى اللّه عليه و آله رفتم و موضوع را به وى اطلاع دادم.
رسول خدا صلى اللّه عليه و آله فرمود: به او اجازه بده و او را به خاطر مصيبتى كه گريبان گيرش مى شود به بهشت، مژده ده.
كنارِ در آمدم و به عثمان گفتم: وارد شو، رسول خدا صلى اللّه عليه و آله تو را به خاطر مصيبتى كه دامنگيرت مى شود به بهشت مژده داد.
عثمان وارد شد و ديد كه ديواره چاه، پر شده است، از اين رو در طرف ديگر كه مقابل ديواره قرار داشت، نشست.
شريك مى گويد: سعيد بن مسيب گفت: من اين گونه نشستن ( رسول خدا، ابوبكر، عمر و عثمان) را بر چگونگى قرار گرفتن قبرهاى آنان حمل كردم.(1)
مسلم نيشابورى نيز اين روايت را به همين سند و با همين متن آورده است.(2)
همين حديث را بخارى با سند ديگر از يوسف بن موسى، از ابواسامه، از عثمان بن غياث، از ابوعثمان نهدى، از ابوموسى نقل كرده است.(3)
مسلم نيز اين حديث را با سند از محمد بن مثنّى عنزى، از ابن ابى عدى، از عثمان بن غياث، از ابوعثمان نهدى، از ابوموسى اشعرى روايت كرده است.(4)
علاوه بر بخارى و مسلم، برخى ديگر نيز به بيان اين حديث پرداخته اند... .
بررسى راويان حديث
اينك راويان اين حديث ساختگى را بررسى مى نماييم و به شرح حال آنان مى پردازيم.شريك بن ابى نمر
يكى از راويان اين سند، شريك بن ابى نمر است، گرچه ابن معين درباره شريك گفته: روايات او قابل قبول است؛ اما ديگر راوى شناسان اهل سنّت او را نپذيرفته اند.براى نمونه در مورد ديگرى ابن معين و نسائى گفته اند: شريك از نظر نقل حديث قوى نيست.
ابن عدى مى گويد: اگر راوى مورد اعتمادى از او روايت كند، او نيز مورد اعتماد خواهد بود.
يحيى بن سعيد كه يكى از راويان حديث است از او روايت نقل نمى كرد.
ساجى درباره او مى گويد: شريك قَدَرى مذهب بوده است.
ابن حزم او را به خاطر نقل حديث معراج، ضعيف شمرده است.
ذهبى بعد از نقل حديث اين گونه اظهار نظر كرده: اين حديث از عجايب صحيح بخارى است.(5)
عثمان بن غياث
عثمان بن غياث از جمله راويان سند دوم است كه راوى شناسان او را نيز نپذيرفته اند.دورى به نقل از ابن معين مى گويد: يحيى بن سعيد، احاديث او در مورد تفسير را، ضعيف دانسته است.
على بن مدينى مى گويد: از يحيى ـ يعنى قطّان ـ شنيدم كه مى گفت: عثمان بن غياث، كتاب هايى از عكرمه در اختيار دارد؛ اما صحّت آن ها را براى ما تأييد نكرده است.
آجرى از ابوداوود نقل مى كند كه عثمان بن غياث را جزء مرجئه (6) بصره دانسته است.
احمد مى گويد: وى طرفدار ديدگاه مرجئه بوده است.(7)
ابواسامه
گفتنى است كه بخارى اين روايت را از ابواسامه (همان حمّاد بن اسامه) به نقل از عثمان بن غياث ذكر كرده است.اين راوى نيز مورد خدشه واقع شده است. ازدى به نقل از معيطى مى گويد: ابواسامه بسيار تدليس مى كرد، اما بعدها اين كار را ترك نمود.
ابن سعد درباره ابواسامه مى گويد: وى تدليس مى كند و تدليس او روشن است.
در مورد اسامه، از سفيان ثورى اين گونه نقل شده است:
من در شگفتم كه چگونه احاديث ابواسامه، جايز شمرده مى شود و حال آن كه حال او معلوم بود و در سرقت احاديثِ خوب، بر همه پيشى مى گرفت.
آجرى از ابوداوود نقل مى كند كه وكيع گفت: ابواسامه كتاب هايش را زير زمين پنهان كرده بود، از اين رو من او را از عاريه گرفتن كتاب باز داشتم.(8)
پي نوشت ها :
1- صحيح بخارى: 3 / 1343 و 1344، كتاب فضائل الصحابه، باب قول النبى صلّى اللّه عليه وآله: لو كنت متخذاً خليلاً، حديث 3471.
2- صحيح مسلم: 5 / 20 و 21 كتاب فضائل الصحابه، باب من فضائل عثمان بن عفّان، ذيل حديث 2403.
3- صحيح بخارى: 3 / 1350 و 1351 كتاب فضائل الصحابه، بخش فضائل عمر بن خطاب، حديث 3490.
4- صحيح مسلم: 5 / 19 و 20 كتاب فضائل الصحابه، باب من فضائل عثمان بن عفان، حديث 2403.
5- ميزان الاعتدال: 3 / 372، تهذيب التهذيب: 4 / 308.
6- مُرجِئه: گروهى از مسلمانان بودند كه مى گفتند: با ايمان هيچ گناهى ضرر نرساند.
7- تهذيب التهذيب: 7 / 129130، ميزان الاعتدال: 5 / 65.
8- ميزان الاعتدال: 2 / 357، تهذيب التهذيب: 3 / 4.
آيت الله حسيني ميلاني، سيد علي؛ (1390)، احاديث ساختگي، قم: انتشارات حقايق، چاپ سوم
