سلطان حسین تونی
سلطان حسین تونی از خوشنویسان قرن دوازدهم در تون دیده به جهان گشود. شهر تاریخی تون، از شهرهای بزرگ سرزمین خراسان محسوب می‌شده که دارای پنج دروازه بوده و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای حکومتی نقش مهمی در اقتصاد منطقه داشته‌است.

شهر تاریخی تون در جنوب غربی شهر فردوس امروزی قرار گرفته‌است.این شهر در متون قدیمی اغلب به نام بلده طیبه تون و در مکاتبات دوره صفویه، به نام دارالمؤمنین تون نامیده شده‌است.

او شاگرد میر حسین باخرزی و از خوشنویسان مقرر بود.محمدحسین باخرزی یا میر محمدحسین رزه‌ای باخرزی یا میر محمد حسین هروی از شاعران و خوشنویسان و نستعلیقنویسان برجسته  است.

سلطان حسین تونی نستعلیق را خفی و جلی خوش می‌نوشت.  قلیچ‌­خانی،در «فرهنگ واژگان خوشنویسی و هنرهای وابسته» آورده است:

قلمِ جلی: هر گاه پهنای دَمِ قلم از شش میلی­‌متر تا دو سانتی‌­متر باشد و برای خوشنویسی روی کاغذ به کار رود؛ اصطلاحاً بزرگ­ترین قلمی که نویسنده بتواند به نوشتن با آن مبادرت نماید. و در قلم جلی می‌توان قطعاتی در حدود اندازه ی 50×35 سانتی متر را نوشت.

​قلمِ خَفی (latent): قلمِ خفی؛ قلمی که پهنای نوک آن از نیم تا سه­‌چهارم میلی­متر باشد. کتاب های بسیاری با این قلم نوشته شده است. 

نستعلیق در این دوران:
در اوایل دوره قاجار، با بازگشت هنرمندان به سنت‌های گذشته خوشنویسی، بهویژه شیوه و سبک میرعماد، خط نستعلیق احیا شد و کیفیت خط نسبت به دوره صفوی ارتقا یافت.

فتحعلی شاه قاجار که خود و فرزندانش خوشنویس بودند، خط نستعلیق را بهعنوان خط ملی ایران اعلام نمود. حمایت و علاقه‌مندی وی به خوشنویسی در احیای آن تأثیر بسزایی داشت، پس از وی محمدشاه و ناصرالدین‌شاه نیز به سنت حمایت از خوشنویسی ادامه دادند.

می‌توان گفت خط نستعلیق که در دوره صفوی به تکامل رسیده بود، در دوره قاجار به تنوع رسید. هنرمندان با گذر از دوره بازگشت به سنت‌ها و احیای خط نستعلیق، به سبک و شیوه خاص خود دستیافتند و در ترکیب‌بندی و قالب‌ها و ساختار خط، سبک و شیوه نو و خلاقانه‌ای در خط نستعلیق ابداع نمودند و آن را به اوج رساندند.

حمایت و توجه خاص دربار به خط نستعلیق، ورود چاپ سنگی به ایران و لزوم تناسب خط با شرایط چاپ، کم شدن سفارش کتابت متون و متعاقب آن روی آوردن خوشنویسان به قالب‌های جدید برای اجرای قطعات، از عوامل مهم تغییر سبک و به اوج رسیدن خط نستعلیق در دوره قاجار است.

دوران طلایی هنر ایران با فروپاشی حکومت صفوی به پایان رسید. اقوام و حکومت‌ها بیشتر از قبل درگیر جنگ‌های داخلی و خارجی شدند. در این دوران پرآشوب که ثبات و امنیت در کشور برقرار نبود، فعالیت‌های هنری در ایران کمرنگ شد. می‌توان گفت فقط در دوره کوتاه حکومت کریمخان زند، تعدادی از هنرمندان تحت حمایت دربار قرار گرفتند.

پس از به قدرت رسیدن قاجار و تثبیت حکومت در دوره فتحعلی‌شاه، به دلیل علاقه‌مندی وی به هنر خوشنویسی، هنرمندان زبده فراخوانده شدند و به انجام سفارشات دربار پرداختند.

در این دوره خط نستعلیق بیشتر از سایر اقالم خط موردتوجه قرار گرفت و هنرمندان به تقلید از شیوه میرعماد پرداختند. حمایت از هنرمندان در دوره‌های بعد به‌ویژه در دوره ناصرالدین‌شاه ادامه یافت و خوشنویسان به سبک و شیوه خاص خود دست یافتند. از عوامل مهم تأثیرگذار در شیوه خط نستعلیق دوره قاجار، ورود چاپ سنگی به ایران در این دوره است.

در سده دوازده هـ. ق، با فروپاشی حکومت صفوی نستعلیق بی‌رونق شد و در خارج از مرزهای ایران به ویژه در هند موردتوجه قرار گرفت و شاهان گورکانی هند و سایر حاکمان با اشتیاق به جمع‌آوری آثار نستعلیق پرداختند.

هنرمندان ایرانی با توجه به حمایت شاهان گورکانی از هنر ایرانی به صورت گروهی به هند مهاجرت کردند و آنجا پایگاهی برای خط نستعلیق شد. خط نستعلیق علاوه بر هند در عثمانی و مصر نیز موردتوجه قرار گرفت.

با توجه به این اوضاع سلطان حسین تونی نیز  از خراسان به عراق آمده و چندی در سبک خوشنویسان دستگاه فرهاد خان قهرمانلو منتظم بود. فرهاد خان قهرمانلو در سال‌های اول سلطنت شاه‌عباس، خوش‌نام‌ترین دولتمرد دربار صفوی بود. 

آثار سلطان حسین تونی
از خطوط وی می‌توان به این آثار اشاره کرد:
یک قطعه از مرقع شاه عباس به قلم دو دانگ خوش با رقم " العبد سلطان حسین تونی "
یک قطعه از مرقعی به قلم سه دانگ جلی خوش با رقم "خادم با اخلاص سلطان حسین تونی"
یک قطعه از سید احمد مشهدی به قلم دو دانگ خوش با رقم "کتبه العبد المذنب المحتاج سلطان حسین تونی فی دارالمؤمنین تون"

منابع
بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران ۱۳۶۳
قلیچ‌­خانی، حمیدرضا (۱۳۷۳)، «فرهنگ واژگان خوشنویسی و هنرهای وابسته»، تهران: روزنه، ص۱۶۵.
کرمانی‌نژاد، فرزان(1391) .هنر خوشنویسی ایران. تهران: کتاب آبان


در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران

© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.