پيروي از مد و همچنين علاقه به افراد مشهور ( مانند خوانندگان و هنرپيشگان و مانكن ها) – آگاهانه و يا ناآگاهانه – از جمله عواملي هستند كه بر روي علاقه افراد به داشتن يك تيپ بدني خاص يا تصور يك بدن ايده آل تاثير ميگذارد. تاثيري كه الزاما آنها را به وزن ايده آل شان نخواهد رساند اگر چه ممكن است برساند. بالا رفتن وزن نيز چنانچه در اثر افزايش درصد چربي بدن رخ دهد ميتواند براي فرد خطرناك باشد. آنچه بايد بدانيم اين است كه هر افزايش وزني براي ما خطرناك نيست به عنوان مثال افزايش وزن در ورزشكاران امري است كه معمولا در اثر افزايش حجم و ميزان عضلات رخ ميدهد و در حقيقت بيانگر افزايش توده غير چرب بدن است . تحقيقات نشان داده است كه افزايش ميزان توده غير چرب بدن تاثير نامناسبي را بر سلامتي نخواهد داشت. همچنين افزايش وزن در دوران بارداري امري كاملا طبيعي و مربوط به رخه بارداري مي باشد و موجب حفاظت از جنين و سلامتي آن مي‌باشد.
چگونه مي‌توان وزن ايده‌آل خود را محاسبه نمود؟
به عقيده اكثر متخصصان ميزان سه شاخص در تعيين وزن ايده‌آل مهم مي‌باشد.
1. نسبت وزن به قد
2. دور كمر
3. ابتلا با ريسك ابتلا به بيماري‌هاي قلبي و عروقي
1. وزن نسبت به قد: متخصصان امر سلامتي براي محاسبه نسبت وزن به قد معمولا از فرمول شاخص توده بدني يا BMI استفاده مي‌كنند. BMI به دو روش محاسبه ميشود
BMI = (وزن بر حسب كيلوگرم) تقسيم بر (مجذور قد بر حسب متر)
BMI = (وزن بر حسب پوند* 703) تقسيم بر (مجذور قد بر حسب اينچ)
تحليل BMI
BMI تنها يكي از شاخص هاي اندازه گيري ريسك سلامت در رابطه با وزن است. در ادامه با شاخص هاي ديگر نيز آشنا خواهيد شد.
BMI<18.5 = BMI كم = كمبود وزن
24.9> BMI>18.5 = BMI متعادل = محدوده وزن ايده آل
29.9> BMI>25 = BMI زياد = محدوده افزايش وزن
BMI>30 = BMI خيلي زياد = چاقي
• در مورد افراد عضلاني و ورزشكار همانطور كه قبلا توضيح داده شده است BMI بالا نشان دهنده چاقي نيست بلكه ميتواند در اثر بالا بودن نسبت عضله به چربي ايجاد شود.
2. دور كمر
ثابت شده است كه تجمع چربي در ناحيه شكمي ميتواند موجب بالا رفتن هر چه بيشتر ريسك سلامتي شود. اندازه گيري دور كمر به عنوان يك شاخص مناسب در تعيين ميزان چربي ناحيه شكمي استفاده ميشود.
براي اندازه گيري دور كمر بايد ناحيه بالايي سمت راست استخوان لگن را مشخص نمود و دور كمر را در همان ناحيه بوسيله متر اندازه گيري كرد.
متر را راحت به پوست بچسبانيد اما سعي كنيد كه بر پوست فشار نيايد . همچنين دور كمر بايد در پايان يك بازدم طبيعي اندازه گيري شود.
3. بروز و يا ريسك بروز بيماري هاي مرتبط با اضافه وزن
افراد داراي بيماري هاي مرتبط با اضافه وزن مانند بيماري هاي قلبي و عروقي و همچنين كساني كه ريسك ابتلا به اينگونه بيماري ها در آنها بالاست حتي اگر دچار اضافه وزن خفيف و كم هم باشند لازم است براي رسيدن به وضعيت مطلوب تر سلامتي وزن خود را بكاهند.
اگر به شما گفته شد داراي بيماري قلبي و عروقي يا ديابت 2 يا اختلال در خواب هستيد مطمئن باشيد در گروه داراي ريسك بالاي سلامتي بوده و نيازمند كاهش همچنين چنانچه بيش از دو مورد از موارد ذكر شده زير در مورد شما صدق نمايد شما جزو گروه ريسك بالاي قلبي هستيد.
• جنسيت شما مذكر و سن شما بيشتر از 45 سال است.
• جنسيت شما زن است و سن شما بيش از 55 سال است و يا اينكه يائسه هستيد.
• تعداد يك نفر يا بيشتر از اقوام درجه يك شما به مشكل قلبي حاد پيش از موعد دچار شده است . مشكل حاد قلبي پيش از موعد يعني يكي از اقوام مرد زير 55 سال و زن زير 65 سال دچار مشكل حاد قلبي يعني سكته قلبي يا مرك ناگهاني در اثر سكته دچار شده باشد.
• سيگاري هستيد
• داراي فشار خون بالاتر از حد نرمال بوده و يا داروهاي كاهش دهنده فشار خون ميخوريد.
• سطح LDL خونتان بالاست.
• سطح HDL خونتان پائين است.
• قند خون ناشتا و سطح قند خونتان بالاست.
بعضي ديگر از بيماري هاي جدي اما كم خطر تر كه معمولا افراد چاقي مبتلا به آنها معمولا به كاهش وزن و رسيدن به وزن ايده‌آل توصيه ميشوند عبارتند از : بيماري هاي كيسه صفرا ، استئوآرتريت ، استرس بيش از حد ، بيماري هاي زنان مانند خونريزي زياد هنگام عادت ماهيانه و يا قطع و عقب افتادن عادت ماهيانه .
چه كساني بايد از وزنشان بكاهند؟
افرادي كه يكي از موارد زير در موردشان صدق نمايد لازم است از وزنشان بكاهند.
• BMI بالاتر از 30 باشد.
• BMI بالاتر از 25 باشد و فرد مبتلا به بيماري هاي قلبي و عروقي يا يكي از بيماري هاي مرتبط با اضافه وزن باشد.
• BMI مساوي يا بالاتر از 25 باشد و فرد داراي دو علامت ريسك فاكتور بيماري هاي قلبي يا بيشتر از دو مورد از اين علائم باشد.
• دور كمر در مردان بيش از 102 سانتي متر و در زنان بيش از 82 سانتي متر باشد البته مشروط به اينكه اين افراد به بيماري هاي قلبي و عروقي يا بيماري هاي مرتبط با اضافه وزن مبتلا باشند.
• دور كمر در مردان بيش از 102 سانتي متر و در زنان بيش از 82 سانتي متر باشد البته مشروط به اينكه فرد داراي دو علامت ريسك فاكتور بيماري هاي قلبي يا بيشتر از دو مورد از اين علائم باشد.
آيا راهي براي اندازه گيري ميزان اضافه وزن و يا ميزان چربي اضافه بدن وجود دارد؟
فرمول ها و جدول ها نمودار هاي زيادي براي وزن ايده ال وجود دارد كه معمولا هم مقاديري نسبت به هم اختلاف دارند . البته اين اختلاف ناچيز است اما بايد داسنت اين فرمول ها هميشه نمي تواند ياري كننده ما باشند و مانند فرمول BMI كه ورزشكاران از آن مستثني بودند تمام اين فرمول ها هم استثنائاتي دارند.
آنچه متخصصين امر سلامتي را بيشتر از اضافه وزن نگران ميكند درصد بالاي چربي بدن است. به نظر مي رسد اندازه گيري ميزان و درصد چربي بدن راهي مطمئن و مفيد در تعيين ميزان ريسك فاكتورهاي سلامتي باشد.
راههاي زيادي براي اندازه گيري درصد چربي بدن وجود دارد. چند مرد از اين راهها را بريتان ذكر ميكنيم
• اندازه گيري چربي زير پوستي : اين كار با دستگاهي بنام اسكين فولد Skin fold انجام ميشود. در اين روش قطر چربي زير پوستي در چند ناحيه بدن محاسبه ميگردد.
• اندازه گيري سايز كل بدن و چگالي بدن‌: روش مرسوم در اين مورد اندازه گيري وزن در زير آب مي باشد.
• آناليز مقاومت بيوالكتريكي : در اين حالت يك جريان الكتريكي خفيف از داخل بدن عبور داده مي‌شود كه تغييرات ايجاد شده در اين جريان نشان درصد چربي و درصد توده غير چرب بدن است. لازم به ذكر است متدي كه در آن جريان الكتريكي از مچ دست به پا اندازه گيري ميشود دقيقتر از متدي است كه جريان بين دو دست يا دو پا برقرار ميشود.
اگر چه متدهاي بالا روشهاي مناسبي براي اندازه گيري توده چرب بدن هستند اما هنوز روشي براي بيان اينكه دقيقا براي دستيابي به سلامت كامل چند درصد از وزن بدن بايد از چربي باشد وجود ندارد. به نظر ميرسد چنانچه در مورد مردان 21 تا 25 درصد و در مورد زنان 31 تا 32 درصد وزن بدنشان از چربي باشد بهتر است . البته به نظر ميرسد هنوز تحقيقات بيشتري در اين زمينه لازم باشد.