چرا که حسنات،‌ سیئات (و آثار آنها را) برطرف می‌سازد، این تذکری است برای آنها که اهل تذکرند و شکیبائی کن که خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نخواهد کرد. «هود ، 114»
 

نماز و صبر

در این آیات، انگشت روی دو دستور از مهمترین دستورات اسلامی که در واقع روح ایمان و پایه‌ اسلام است گذارده شده:نخست فرمان به اقامه‌ نماز داده می‌گوید: نماز را در دو طرف روز و در اوایل شب برپادار

سپس برای اهمیت نماز روزانه خصوصاً و همه‌ عبادات و طاعات و حسنات عموماً چنین می‌گوید:(حسنات، سیئات را از میان می‌برد).(ان الحسنات یذهبن السیئات).و این تذکر و یاد‌آوری است برای آنها که توجه دارند. (ذلک ذکری للذاکرین).

آیه‌ فوق همانند قسمتی دیگر از آیات قرآن تأثیر اعمال نیک را در از میان بردن آثار سوء اعمال بد بیان می‌کند، در سوره‌ نساء آیه‌ 31 می‌خوانیم.ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سیئاتکم
اگر از گناهان بزرگ دوری کنید گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم.

و در آیه (7 عنکبوت) می‌خوانیم.و الذین آمنوا و عملوا الصالحات لنکفرن عنهم سیئاتهم.کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند گناهان آنان را می‌پوشانیم.و به این ترتیب اثر خنثی کننده گناه را در طاعات و اعمال نیک تثبیت می‌کند.

از نظر روانی نیز شک نیست که هر گناه و عمل زشتی یک نوع تاریکی در روح و روان انسان ایجاد می‌کند که اگر ادامه یابد اثرات آنها متراکم شده به صورت وحشتناکی انسان را مسخ می‌کند.

ولی کار نیک که از انگیزه‌ الهی سرچشمه گرفته به روح آدمی لطافتی می‌بخشد که آثار گناه را می‌تواند از آن بشوید و آن تیرگیها را به روشنایی مبدّل سازد.

اما از آنجا که جمله فوق (ان الحسنات یذهبن السیئآت) بلافاصله بعد از دستور نماز ذکر شده یکی از مصداقهای روش آن نمازهای روزانه است و اگر می‌بینیم در روایات تنها تفسیر به نماز‌های روزانه شده دلیل بر انحصار نیست بلکه همان گونه که بارها گفته‌ایم بیان یک مصداق روشن قطعی است.
 

اهمیت فوق‌ العاده‌ نماز

در روایات متعددی که ذیل آیات فوق از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه‌ معصومین ـ علیهم السّلام ـ نقل شده تعبیراتی دیده می‌شود که از اهمیت فوق‌العاده‌ نماز در مکتب اسلام پرده برمی‌دارد.[1]

نماز انسان را در برابر گناه بیمه می‌کند و نیز نماز زنگار گناه را از آیینه‌ دل می‌زداید.
نماز جوانه‌های ملکات عالی انسانی را در اعماق جان بشر می‌رویاند.
نماز اراده را قوی و قلب را پاک و روح را تطهیر می‌کند.
نماز در صورتی که به صورت جسم بی‌روح نباشد مکتب عالی تربیت است.

به هر حال جای تردید نیست که هر گاه نماز با شرایطش انجام شود انسان را در عالمی از معنویت و روحانیت فرو می‌برد که پیوندهای ایمانی او را با خدا چنان محکم می‌سازد که آلودگیها و آثار گناه را از دل و جان او شستشو می‌دهد.[2]
 

چند داستان زیبا در المیزان

1ـ و در مجمع البیان از واحدی و او به سند خود از حماد بن سلمه از علی بن زید از ابی عثمان روایت کرده که گفت: من با سلمان در زیر درختی بودیم سلمان شاخه خشکی از درخت گرفت و به شدت تکانش داد تا برگ‌هایش ریخت آنگاه گفت: ای ابا عثمان آیا نمی‌پرسی چرا چنین کاری کردم؟

گفتم: چرا چنین کردی؟ گفت: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ هم در روزی که من با آن جناب زیر درختی بودیم همین عمل را انجام داد شاخه خشکی گرفت و به شدت تکان داد تا برگهایش ریخت و فرمود:

سلمان نپرسیدی چرا چنین کردم عرض کردم چرا چنین کردی؟ فرمود مسلمان وقتی وضو می‌گیرد، و نیکو وضو می‌گیرد و نمازهای پنجگانه‌اش را به جای می‌آورد گناهانش مانند این برگها می‌ریزد آن وقت این آیه را تلاوت فرمود:(و اقم الصلاة) الخ.

2ـ و نیز در همان کتاب به سند خود از حارث از علی بن ابی طالب ـ علیه السّلام ـ آورده که فرمود: ما در مسجد در خدمت رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ بودیم و منتظر بودیم تا وقت نماز شود.

مردی برخاست و عرض کرد یا رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ من به گناهی رسیدم رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ از وی روی برگردانید (و به نماز ایستاد) دوباره پس از آنکه رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نماز را به پایان رسانید برخاست و همان حرف را تکرار کرد حضرت فرمود:

آیا با ما نماز خواندی؟‌و برای آن به نیکوئی طهارت نگرفتی؟ گفت: چرا، فرمود: همان کفاره گناه توست.[3]

3ـ و در تفسیر عیاشی از ابی حمزه‌ ثمالی روایت کرده که گفت: من از یکی از آن دو بزرگوار (امام باقر و امام صادق ـ علیه السّلام ـ ) شنیدم که می‌فرمود: علی‌ ـ علیه السّلام ـ رو به مردم کرد و فرمود کدام آیه از قرآن کریم برای شما امیدوار کننده‌تر است؟

بعضی گفتند: آیه‌:(انّ الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر مادون ذلک لمن یشاء) فرمود: این امیدوار کننده هست، ولی آن طور که باید باشد نیست، بعضی دیگر عرض کردند آیه:

(یا عبادی الّذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله) فرمود: این هم خوبست ولی آن نیست. بعضی دیگر عرض کردند آیه:(و الّذین اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم ذکروا الله فاستغفروا لذنوبهم فرمود: این هم خوب است ولی آن نیست.

مردم همه سکوت کردند حضرت فرمود: چرا سکوت کردید بگویید ببینم مسلمان‌ها؟ عرض کردند نه به خدا سوگند ما آیه دیگری به نظرمان نمی‌رسد، فرمود: من از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ شنیدم که می‌فرمود: امیدوار کننده‌ترین آیات کتاب خدا آیه:

(اقم الصّلاة طرفی النّهار و زلفاً من اللیل( الخ است و فرمود: ای علی به آن خدایی که مرا به حق مبعوث کرده و بشیر و نذیرم قرار داده یکی از شما که برمی‌خیزد برای وضو گرفتن، گناهانش از جوارحش می‌ریزد.

و وقتی به روی خود و به قلب خود متوجه خدا می‌شود از نمازش کنار نمی‌رود مگر آنکه از گناهانش چیزی نمی‌ماند و مانند روزی که متولد شده پاک می‌شود و اگر بین هر دو نماز گناهی بکند نماز بعدی پاکش می‌کند آنگاه نمازهای پنجگانه را شمرد.

علی ـ علیه السلام ـ از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل کرده که فرمود: انّما منزلة الصّلوات الخمس لامّتی کنهر جار علی باب احدکم فما یظن احدکم لو کان فی جسده درن ثمّ اغتسل فی ذلک النّهر خمس مرّات کان یبقی فی جسده درن فکذلک و الله الصّلوات الخمس لامّتی.

نمازهای پنجگانه برای امت من همچون یک نهر آب جاری است که بر در خانه یکی از شما باشد، آیا گمان می‌کنید اگر کثافتی در تن او باشد و سپس پنج بار در روز در آن نهر غسل کند آیا چیزی از آن بر جسد او خواهد ماند (مسلماً نه) همچنین است به خدا سوگند نمازهای پنجگانه برای امت من.

تاثیر اعمال نیک و  محو گناهان
آیه‌ فوق همانند قسمتی دیگر از آیات قرآن تاثیر اعمال نیک را در از میان بردن آثار سوء اعمال بد بیان می‌کند، در سوره‌ نساء آیه‌ ۳۱ می‌خوانیم: «ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفر عنکم سیئاتکم؛ [4]

اگر از گناهان بزرگ دوری کنید گناهان کوچک شما را می‌پوشانیم». و در آیه ۷ سوره‌ عنکبوت می‌خوانیم: «و الذین آمنوا و عملوا الصالحات لنکفرن عنهم سیئاتهم؛ [5]

کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند گناهان آنان را می‌پوشانیم». و به این ترتیب اثر خنثی کننده گناه را در طاعات و اعمال نیک تثبیت می‌کند.

از نظر روانی نیز شک نیست که هر گناه و عمل زشتی یک نوع تاریکی در روح و روان انسان ایجاد می‌کند که اگر ادامه یابد اثرات آنها متراکم شده به صورت وحشتناکی انسان را مسخ می‌کند.


ولی کار نیک که از انگیزه‌ الهی سرچشمه گرفته به روح آدمی لطافتی می‌بخشد که آثار گناه را می‌تواند از آن بشوید و آن تیرگیها را به روشنایی مبدّل سازد. اما از آنجا که جمله فوق (ان الحسنات یذهبن السیئآت)

بلافاصله بعد از دستور نماز ذکر شده یکی از مصداقهای روش آن نمازهای روزانه است و اگر می‌بینیم در روایات تنها تفسیر به نماز‌های روزانه شده دلیل بر انحصار نیست بلکه همان گونه که بارها گفته‌ایم بیان یک مصداق روشن قطعی است.

 اهمیت فوق‌العاده‌ نماز در محو گناها
در روایات متعددی که ذیل آیات فوق از پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و ائمه‌ معصومین (علیهم‌السّلام) نقل شده تعبیراتی دیده می‌شود که از اهمیت فوق‌العاده‌ نماز در مکتب اسلام پرده برمی‌دارد. [6]
نماز انسان را در برابر گناه بیمه می‌کند و نیز نماز زنگار گناه را از آیینه‌ دل می‌زداید. نماز جوانه‌های ملکات عالی انسانی را در اعماق جان بشر می‌رویاند. نماز اراده را قوی و قلب را پاک و روح را تطهیر می‌کند.

نماز در صورتی که به صورت جسم بی‌روح نباشد مکتب عالی تربیت است. به هر حال جای تردید نیست که هر گاه نماز با شرایطش انجام شود انسان را در عالمی از معنویت و روحانیت فرو می‌برد که پیوندهای ایمانی او را با خدا چنان محکم می‌سازد که آلودگیها و آثار گناه را از دل و جان او شستشو می‌دهد. [7]


 نماز و برگ درختان و محو گناهان
و در مجمع البیان از واحدی و او به سند خود از حماد بن سلمه از علی بن زید از ابی عثمان روایت کرده که گفت: من با سلمان در زیر درختی بودیم سلمان شاخه خشکی از درخت گرفت و به شدت تکانش داد تا برگ‌هایش ریخت آنگاه گفت: ‌ای ابا عثمان آیا نمی‌پرسی چرا چنین کاری کردم؟

گفتم: چرا چنین کردی؟ گفت: رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هم در روزی که من با آن جناب زیر درختی بودیم همین عمل را انجام داد شاخه خشکی گرفت و به شدت تکان داد تا برگهایش ریخت و فرمود:

سلمان نپرسیدی چرا چنین کردم عرض کردم چرا چنین کردی؟ فرمود مسلمان وقتی وضو می‌گیرد، و نیکو وضو می‌گیرد و نمازهای پنجگانه‌اش را به جای می‌آورد گناهانش مانند این برگها می‌ریزد آن وقت این آیه را تلاوت فرمود: «و اقم الصلاة ....الخ».

 نماز کفاره گناهان و محو گناها
و نیز در همان کتاب به سند خود از حارث از علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) آورده که فرمود: ما در مسجد در خدمت رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بودیم و منتظر بودیم تا وقت نماز شود، مردی برخاست و عرض کرد .

یا رسول الله (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) من به گناهی رسیدم رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) از وی روی برگردانید (و به نماز ایستاد) دوباره پس از آنکه رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نماز را به پایان رسانید برخاست و همان حرف را تکرار کرد حضرت فرمود:

آیا با ما نماز خواندی؟ ‌و برای آن به نیکوئی طهارت نگرفتی؟ گفت: چرا، فرمود: همان کفاره گناه توست. [8]

آیه امیدواری  جهت محو گناهان
و در تفسیر عیاشی از ابی حمزه‌ ثمالی روایت کرده که گفت: من از یکی از آن دو بزرگوار (امام باقر و امام صادق (علیه‌السّلام)) شنیدم که می‌فرمود: علی‌ (علیه‌السّلام) رو به مردم کرد و فرمود کدام آیه از قرآن کریم برای شما امیدوار کننده‌تر است؟

بعضی گفتند: آیه‌: «انّ الله لا یغفر ان یشرک به و یغفر مادون ذلک لمن یشاء»، فرمود: این امیدوار کننده هست، ولی آن طور که باید باشد نیست، بعضی دیگر عرض کردند آیه:

«یا عبادی الّذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله»، فرمود: این هم خوبست ولی آن نیست. بعضی دیگر عرض کردند آیه: «و الّذین اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم ذکروا الله فاستغفروا لذنوبهم»، فرمود: این هم خوب است ولی آن نیست.
 
«اقم الصّلاة طرفی النّهار و زلفاً من اللیل ....» است و فرمود: ‌ای علی به آن خدایی که مرا به حق مبعوث کرده و بشیر و نذیر قرار داده یکی از شما که برمی‌خیزد برای وضو گرفتن، گناهانش از جوارحش می‌ریزد.

و وقتی به روی خود و به قلب خود متوجه خدا می‌شود از نمازش کنار نمی‌رود مگر آنکه از گناهانش چیزی نمی‌ماند و مانند روزی که متولد شده پاک می‌شود و اگر بین هر دو نماز گناهی بکند نماز بعدی پاکش می‌کند آنگاه نمازهای پنجگانه را شمرد.

نماز مانند نهر جاری
علی (علیه‌السّلام) از پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل کرده که فرمود: «انّما منزلة الصّلوات الخمس لامّتی کنهر جار علی باب احدکم فما یظن احدکم لو کان فی جسده درن ثمّ اغتسل فی ذلک النّهر خمس مرّات کان یبقی فی جسده درن فکذلک و الله الصّلوات الخمس لامّتی؛

نمازهای پنجگانه برای امت من همچون یک نهر آب جاری است که بر در خانه یکی از شما باشد،آیا گمان می‌کنید اگر کثافتی در تن او باشد و سپس پنج بار در روز در آن نهر غسل کند آیا چیزی از آن بر جسد او خواهد ماند (مسلماً نه) همچنین است به خدا سوگند نمازهای پنجگانه برای امت من».

نتیجه:
در موضوع نماز وسیله محو گناه به روایتی اشاره می کنیم  که گناهانى که میان دو نماز واقع مى شود، مورد عفو قرار مى گیرد. آرى گناه که در اثر غفلت از یاد خدا سر مى زند، با نماز و عبادت که مایه انس و ارتباط با خداوند است ، زدوده مى شود و مغفرت ، جاى معصیت را مى گیرد.

همچنان که در وایات داریم.همانا کارهاى نیک ، گناهان را محو مى کند و از بین مى برد.لذا بهترین کار نیک  و واجبی است که باید جوابگوی آن باشیم  همان نماز است.زیرا از آن در روز قیامت سوال می شود.
 

پی نوشت ها:

1. تفسیر نمونه، ج 9 ـ 256 تا 267.
2 . نمونه، ج 9، ص 269.
3 . هم در المیزان و هم نمونه و مجمع البیان آمده.