پوسيدگى دندان ها ريشه اى است
قرار است گروه هاى آزمايشى با هدف عرضه خدمات پيشگيرى از بيمارى هاى دهان و دندان و كمك به رشد فرهنگ رعايت بهداشت دهان و دندان، به مناطق محروم فاقد دسترسى به مراكز بهداشتى و درمانى اعزام شوند. از ۱۸ فروردين اين گروه هاى آزمايشى به صورت اقمارى در سطح شهر تهران توانسته اند ۳ هزار و ۵۰۰ دانش آموز را زير پوشش خدمات دندانپزشكى قرار دهند. اين طرح تا آخر امسال، ۷ استان محروم كشور را نيز دربرخواهد گرفت. وجود آمار ۲ برابرى پوسيدگى دندان در كودكان زير ۱۲ سال در ايران در مقايسه با كشورهاى ديگر، فعاليت هايى را در اين قالب براى كاهش صدمه هاى ناشى از آمار بالاى بيمارى هاى دهان و دندان در كشور ضرورى مى كندبيمارى ها و عفونت دهان و دندان از جمله عوامل مهم در ايجاد بيمارى هاى دريچه اى قلب، ناراحتى هاى گوارشى و روماتيسم قلبى به شمار مى روند، بنابراين صرف هزينه و وقت و ارائه آموزش هاى لازم براى پيشگيرى از آنها، به كلى منطقى و مقرون به صرفه به نظر مى رسد.در حال حاضر پوسيدگى دندان و التهاب و ناراحتى لثه، دو بيمارى شايع دهان و دندان در كشور است. الگوى مصرف مواد غذايى و سطح فرهنگ و دانش مردم در رابطه با رعايت بهداشت دهان و دندان ارتباط مستقيمى با بالا بودن آمار پوسيدگى دندان و ديگر بيمارى هاى دهان و دندان در كشور دارد.
حذف يا كنترل مواد قندى از نظر دكتر آرمان ملك زاده، متخصص بيمارى هاى دهان و دندان، يكى از راه هاى جلوگيرى از پوسيدگى دندان است. او مى گويد: «از نظر تحقيقات علمى ثابت شده كه مصرف مداوم مواد قندى در ميان وعده هاى غذايى روزانه تا حد زيادى به ايجاد زمينه مناسب براى پوسيدگى دندان ها كمك مى كند. بويژه اگر مواد قندى مصرف شده سفت و چسبنده باشند. در واقع ۴ عامل ميكروب ها، مواد قندى، جنس دندان و مقاومت شخص و زمان در ايجاد پوسيدگى دندان نقش عمده دارند. حذف هر كدام از اين عوامل، درصد ابتلا به پوسيدگى دندان را كاهش خواهد داد. اما سهم مواد قندى از همه بيشتر است. به عبارت ديگر اگر ميكروب ها در دهان باشند ولى مواد قندى نباشند، شدت وقوع پوسيدگى كمتر خواهد شد. علت ايجاد پوسيدگى تخمير مواد قندى به وسيله ميكروب هاى موجود در دهان و توليد شدن اسيد با اين هم نشينى است. چرا كه بعد از مصرف هر وعده غذايى، مواد غذايى باقى مانده لاى دندان ها كه تنها از طريق استفاده از نخ دندان قابل برطرف شدن هستند، در دهان توليد اسيد مى كنند. اين اسيد هرچه مصرف مواد قندى بيشتر شود و با اين حال نظافت و پاكيزه كردن دهان عقب تر بيفتد، در پوسيده شدن دندان ها سهم بيشترى خواهد داشت».
عادت هاى بد غذايى، نه تنها در ابتلا مردم به بيمارى هاى دهان و دندان مؤثرند، بلكه عامل ۳۱ درصد بيمارى هاى قلبى، ۲۳ درصد سرطان ها، ۱۱ درصد سكته ها و به طور كلى مرگ حدود ۳ ميليون نفر در سال به شمار مى روند.
به اعتقاد كارشناسان اصلاح سبك زندگى و تغيير عادت هاى غذايى نامناسب و رعايت الگوى تغذيه اى مورد تأييد كارشناسان علوم تغذيه مى تواند تا حد زيادى از بروز بيمارى هاى دهان و دندان جلوگيرى كند.
با وجود سال ها بحث ميان مسئولان بهداشتى كشور با شركت هاى بيمه، براى توجيه آنها در قرار دادن هزينه هاى دندانپزشكى در زمره خدمات بيمه، همچنان همه هزينه هاى مربوط به استفاده از خدمات دندانپزشكى از سوى مردم پرداخت مى شود و شركت هاى بيمه اى به گفته محمدمهدى وردى، مدير كل سلامت بهداشت دهان و دندان با اين استدلال كه بسيارى از جراحى ها و درمان هاى دندان فقط به دليل زيبايى است، حاضر به ارائه خدمات نيستند. تنها خدمات بيمه اى كه از سال ۸۴ زمينه اجراى آن فراهم شده و مى توان از آن به عنوان بيمه دندانپزشكى ياد كرد، بيمه مربوط به كودكان زير ۱۲ سال است. محمد مهدى وردى در اين باره مى گويد: «اين بيمه به شكل قانونى و با همكارى سازمان بيمه هاى خدمات درمانى در هر دو سال طرح«دندان شش» كودكان زير ۱۲ سال را زير پوشش قرار مى دهد. به گونه اى كه كودكان كلاس اول تا پنجم دبستان با داشتن دفترچه بيمه خدمات درمانى و معرفينامه از مدرسه مى توانند به همه مراكز دولتى و خصوصى كه با سازمان بيمه قرارداد دارند، مراجعه كرده و درمان مربوط به «دندان شش» را با پوشش بيمه انجام دهند.»
نخستين دندان دائمى كه در سن ۶ سالگى درمى آيد، به «دندان شش» اطلاق مى شود. دكتر آرمان ملك زاده مى گويد: «اين دندان عمر چندانى ندارد و در يك سال بر اثر پوسيدگى از بين مى رود ولى اهميت آن به اين دليل است كه دندان موسوم به «شش» به نوعى الگوى ساير دندان ها در رويش محسوب مى شود و در هورمون رشد ساير دندان ها تأثير مى گذارد. درنتيجه پوسيدگى آن در الگوى رويش ساير دندان ها هم ايجاد اشكال كرده و موجب رويش نامتناسب دندان ها شده كه بعدها جويدن غذا و حتى حرف زدن را با مشكل مواجه خواهد كرد. بنابراين درمان به موقع دندان شش هم مى تواند از ايجاد الگوى نامناسب در رشد ساير دندان ها جلوگيرى كرده و هم در آينده مانع تحميل هزينه هاى اضافى ناشى از ارتودنسى دندان ها به خانواده ها شود.»
با توجه به تأثير مستقيم پوسيدگى و عفونت دندان ها و درمان نشدن آنها بر روى ساير اندام هاى داخلى بدن، بديهى است كه سرمايه گذارى در بخش سلامت دهان و دندان مى تواند قدم مهمى در افزايش كيفيت سلامت و در نتيجه زندگى مردم باشد.
مريم نوروزى بهداشت كار دهان و دندان مى گويد: «اين موضوع صرف نظر از مسائل مالى و هزينه هاى بالاى درمان بيمارى هاى دندان است. چرا كه حتى در برخى خانواده ها با سطح درآمد مناسب نيز، هزينه و وقت زيادى براى رفع مشكلات مربوط به دهان و دندان صرف نمى شود.» اين موضوع از ديد مريم نوروزى، بيش از همه يك معضل فرهنگى و ناشى از نگرش مردم به مقوله سلامتى است: «اين مسأله از بى تفاوتى مردم سرچشمه مى گيرد و اين كه ياد گرفته اند با مصرف قرص هاى مسكن، حل دائمى مشكل را به عقب بيندازند. چه بسا در شروع پوسيدگى دندان، رسيدگى به آن و اقدام براى درمان وجلوگيرى از پيشرفت پوسيدگى با هزينه اى به مراتب كمتر از زمان گسترش آن امكانپذير است.»
و شايد تحت تأثير همين نگرش به مقوله مهمى چون بهداشت دهان و دندان، به گفته دكتر بهزاد هوشمند، عضو هيأت علمى دانشگاه علوم پزشكى همدان آمار افراد مبتلا به بيمارى هاى دهان و دندان روز به روز در حال افزايش است.»
دكتر آرمان ملك زاده معتقد است: «پوسيدگى دندان هاى شيرى به اندازه دندان هاى دائمى مهم هستند. درواقع بعد از رويش نخستين دندان شيرى، وظيفه والدين براى حفظ بهداشت و سلامتى دهان و دندان وارد مرحله مهم و جدى مى شود. تميز نگه داشتن دندان كودك بعد از هر بار تغذيه با كمك گاز مرطوب يا پنبه نم دار ابتدا وظيفه پدر و مادر است. به تدريج عادت دادن كودك به استفاده درست از مسواك بايد به كودك آموخته شود. بايد به والدين اين آگاهى داده شود كه دندان هاى شيرى هم به همان اندازه دندان هاى دائمى مهم هستند وفكر نكنند كه تازه بعد از ۷ سالگى و با رويش دندان هاى دائمى بايد بهداشت دندان ها را به فرزندان خود ياد بدهند.»
بيمارى هاى دهان و دندان در ميان كودكان شايع تر از ديگر گروه هاست. اما به عقيده كارشناسان بهداشت دهان و دندان، والدين نبايد به جاى اقدام به درمان صحيح و اصولى اين گونه بيمارى ها و به دليل بالا بودن هزينه هاى درمان، اقدام به كشيدن زودهنگام دندان فرزندشان كنند. آموزش بهداشت دهان و دندان به كودكان مى تواند از خانواده ها شروع شده و سپس با اجراى برنامه هاى آموزشى در مدارس ادامه پيدا كند.
محمد مهدى وردى، مدير كل دفتر دهان و دندان وزارت بهداشت مى گويد: «از اولويت هاى برنامه هاى ما پيشگيرى است و نخستين قدم نيز در راه پيشگيرى بيمارى هاى دهان و دندان از دوران باردارى مادر و شيرخوارگى نوزاد شروع مى شود.» اما كمك والدين به پيشگيرى از ابتلاى فرزندان خود به بيمارى هاى دهان و دندان وقتى امكانپذير است كه خود آنها از آگاهى هاى لازم در اين رابطه برخوردار باشند. به اطمينان پدر و مادرى كه در مسواك زدن كوتاهى مى كنند و به عقيده دكتر ملك پور «درآن جديت ندارند» نمى توانند الگوى مناسبى براى كودكان باشند. او مى گويد:«آموزش استفاده از مواد غذايى سالم و مفيد مانند ميوه و سبزى ها به جاى مواد قندى و شيرينى، آموزش استفاده از مسواك و طرز صحيح مسواك زدن، استفاده از نخ دندان و دهانشويه ها مى تواند سطح آگاهى خانواده ها را در رابطه با بهداشت دهان و دندان افزايش دهد. رسانه هاى جمعى نيز سهم مهمى در ارائه اين آموزش ها دارند.»
بيمارى ها و عفونت دهان و دندان از جمله عوامل مهم در ايجاد بيمارى هاى دريچه اى قلب، ناراحتى هاى گوارشى و روماتيسم قلبى به شمار مى روند، بنابراين صرف هزينه و وقت و ارائه آموزش هاى لازم براى پيشگيرى از آنها، به كلى منطقى و مقرون به صرفه به نظر مى رسد.
رتبه چهارم در مصرف نوشابه هاى گازدار
قرار گرفتن مواد قندى و شيرينى و تنقلاتى مانند چيپس، پفك و انواع شكلات ها در سبد خريد خانواده ها و دارا بودن رتبه چهارم مصرف نوشابه هاى گازدار در جهان، حاكى از غلط بودن فرهنگ تغذيه مردم و تأثير مستقيم آن بر سلامت دهان و دندان است.حذف يا كنترل مواد قندى از نظر دكتر آرمان ملك زاده، متخصص بيمارى هاى دهان و دندان، يكى از راه هاى جلوگيرى از پوسيدگى دندان است. او مى گويد: «از نظر تحقيقات علمى ثابت شده كه مصرف مداوم مواد قندى در ميان وعده هاى غذايى روزانه تا حد زيادى به ايجاد زمينه مناسب براى پوسيدگى دندان ها كمك مى كند. بويژه اگر مواد قندى مصرف شده سفت و چسبنده باشند. در واقع ۴ عامل ميكروب ها، مواد قندى، جنس دندان و مقاومت شخص و زمان در ايجاد پوسيدگى دندان نقش عمده دارند. حذف هر كدام از اين عوامل، درصد ابتلا به پوسيدگى دندان را كاهش خواهد داد. اما سهم مواد قندى از همه بيشتر است. به عبارت ديگر اگر ميكروب ها در دهان باشند ولى مواد قندى نباشند، شدت وقوع پوسيدگى كمتر خواهد شد. علت ايجاد پوسيدگى تخمير مواد قندى به وسيله ميكروب هاى موجود در دهان و توليد شدن اسيد با اين هم نشينى است. چرا كه بعد از مصرف هر وعده غذايى، مواد غذايى باقى مانده لاى دندان ها كه تنها از طريق استفاده از نخ دندان قابل برطرف شدن هستند، در دهان توليد اسيد مى كنند. اين اسيد هرچه مصرف مواد قندى بيشتر شود و با اين حال نظافت و پاكيزه كردن دهان عقب تر بيفتد، در پوسيده شدن دندان ها سهم بيشترى خواهد داشت».
عادت هاى بد غذايى، نه تنها در ابتلا مردم به بيمارى هاى دهان و دندان مؤثرند، بلكه عامل ۳۱ درصد بيمارى هاى قلبى، ۲۳ درصد سرطان ها، ۱۱ درصد سكته ها و به طور كلى مرگ حدود ۳ ميليون نفر در سال به شمار مى روند.
به اعتقاد كارشناسان اصلاح سبك زندگى و تغيير عادت هاى غذايى نامناسب و رعايت الگوى تغذيه اى مورد تأييد كارشناسان علوم تغذيه مى تواند تا حد زيادى از بروز بيمارى هاى دهان و دندان جلوگيرى كند.
استاندارد، هر ۶ ماه يك بار
در حالى كه در بسيارى از كشورهاى پيشرفته استاندارد زمان مراجعه به دندانپزشك هر ۶ ماه يك بار است، در كشور ما مردم به طور متوسط هر ۳ سال يك بار به دندانپزشكى مراجعه مى كنند. از طرفى اين اعتقاد وجود دارد كه شركت هاى بيمه، هزينه خدمات دندانپزشكى را پوشش نمى دهند، مردم تنها براى كارهايى مانند كشيدن دندان و پر كردن ساده به دندانپزشكى مى روند و همين مسأله موجب درمان نشدن به موقع، شدت گرفتن بيمارى هاى دهان و دندان و به همين ترتيب افزايش هزينه هاى ناشى از معاينه و درمان مى شود.با وجود سال ها بحث ميان مسئولان بهداشتى كشور با شركت هاى بيمه، براى توجيه آنها در قرار دادن هزينه هاى دندانپزشكى در زمره خدمات بيمه، همچنان همه هزينه هاى مربوط به استفاده از خدمات دندانپزشكى از سوى مردم پرداخت مى شود و شركت هاى بيمه اى به گفته محمدمهدى وردى، مدير كل سلامت بهداشت دهان و دندان با اين استدلال كه بسيارى از جراحى ها و درمان هاى دندان فقط به دليل زيبايى است، حاضر به ارائه خدمات نيستند. تنها خدمات بيمه اى كه از سال ۸۴ زمينه اجراى آن فراهم شده و مى توان از آن به عنوان بيمه دندانپزشكى ياد كرد، بيمه مربوط به كودكان زير ۱۲ سال است. محمد مهدى وردى در اين باره مى گويد: «اين بيمه به شكل قانونى و با همكارى سازمان بيمه هاى خدمات درمانى در هر دو سال طرح«دندان شش» كودكان زير ۱۲ سال را زير پوشش قرار مى دهد. به گونه اى كه كودكان كلاس اول تا پنجم دبستان با داشتن دفترچه بيمه خدمات درمانى و معرفينامه از مدرسه مى توانند به همه مراكز دولتى و خصوصى كه با سازمان بيمه قرارداد دارند، مراجعه كرده و درمان مربوط به «دندان شش» را با پوشش بيمه انجام دهند.»
نخستين دندان دائمى كه در سن ۶ سالگى درمى آيد، به «دندان شش» اطلاق مى شود. دكتر آرمان ملك زاده مى گويد: «اين دندان عمر چندانى ندارد و در يك سال بر اثر پوسيدگى از بين مى رود ولى اهميت آن به اين دليل است كه دندان موسوم به «شش» به نوعى الگوى ساير دندان ها در رويش محسوب مى شود و در هورمون رشد ساير دندان ها تأثير مى گذارد. درنتيجه پوسيدگى آن در الگوى رويش ساير دندان ها هم ايجاد اشكال كرده و موجب رويش نامتناسب دندان ها شده كه بعدها جويدن غذا و حتى حرف زدن را با مشكل مواجه خواهد كرد. بنابراين درمان به موقع دندان شش هم مى تواند از ايجاد الگوى نامناسب در رشد ساير دندان ها جلوگيرى كرده و هم در آينده مانع تحميل هزينه هاى اضافى ناشى از ارتودنسى دندان ها به خانواده ها شود.»
با توجه به تأثير مستقيم پوسيدگى و عفونت دندان ها و درمان نشدن آنها بر روى ساير اندام هاى داخلى بدن، بديهى است كه سرمايه گذارى در بخش سلامت دهان و دندان مى تواند قدم مهمى در افزايش كيفيت سلامت و در نتيجه زندگى مردم باشد.
مسواك زدن بلد نيستيم
نه تنها ۹۰ درصد مردم به اعتقاد كارشناسان طرز صحيح مسواك زدن را بلد نيستند و كمتر از ۵ درصد آنها نيز به طور مرتب دندانهايشان را مسواك زده و از نخ دندان استفاده مى كنند. به گفته يك بهداشت كار دهان و دندان، به طور تقريبى بيشتر مردم از سن ۳۰ سالگى به بعد سعى مى كنند به نحوى با مشكل پوسيدگى دندان خود كنار بيايند و به جاى برطرف كردن ريشه اى مشكل، با مصرف قرص هاى مسكن به هنگام درد، درمان آن را به عقب مى اندازند.مريم نوروزى بهداشت كار دهان و دندان مى گويد: «اين موضوع صرف نظر از مسائل مالى و هزينه هاى بالاى درمان بيمارى هاى دندان است. چرا كه حتى در برخى خانواده ها با سطح درآمد مناسب نيز، هزينه و وقت زيادى براى رفع مشكلات مربوط به دهان و دندان صرف نمى شود.» اين موضوع از ديد مريم نوروزى، بيش از همه يك معضل فرهنگى و ناشى از نگرش مردم به مقوله سلامتى است: «اين مسأله از بى تفاوتى مردم سرچشمه مى گيرد و اين كه ياد گرفته اند با مصرف قرص هاى مسكن، حل دائمى مشكل را به عقب بيندازند. چه بسا در شروع پوسيدگى دندان، رسيدگى به آن و اقدام براى درمان وجلوگيرى از پيشرفت پوسيدگى با هزينه اى به مراتب كمتر از زمان گسترش آن امكانپذير است.»
و شايد تحت تأثير همين نگرش به مقوله مهمى چون بهداشت دهان و دندان، به گفته دكتر بهزاد هوشمند، عضو هيأت علمى دانشگاه علوم پزشكى همدان آمار افراد مبتلا به بيمارى هاى دهان و دندان روز به روز در حال افزايش است.»
2 دندان پوسيده در ۳ سالگى
هر كودك ايرانى، در پايان ۳ سالگى، ۲ دندان پوسيده دارد، در حالى كه دندان هاى شيرى نه تنها در عمل جويدن و تسهيل كار دستگاه هاضمه، زيبايى و حرف زدن در دوران كودكى تأثير مى گذارند، بلكه تا حد زيادى تضمين كننده سلامتى، نظم و زيبايى دندان هاى دائمى نيز هستند.دكتر آرمان ملك زاده معتقد است: «پوسيدگى دندان هاى شيرى به اندازه دندان هاى دائمى مهم هستند. درواقع بعد از رويش نخستين دندان شيرى، وظيفه والدين براى حفظ بهداشت و سلامتى دهان و دندان وارد مرحله مهم و جدى مى شود. تميز نگه داشتن دندان كودك بعد از هر بار تغذيه با كمك گاز مرطوب يا پنبه نم دار ابتدا وظيفه پدر و مادر است. به تدريج عادت دادن كودك به استفاده درست از مسواك بايد به كودك آموخته شود. بايد به والدين اين آگاهى داده شود كه دندان هاى شيرى هم به همان اندازه دندان هاى دائمى مهم هستند وفكر نكنند كه تازه بعد از ۷ سالگى و با رويش دندان هاى دائمى بايد بهداشت دندان ها را به فرزندان خود ياد بدهند.»
بيمارى هاى دهان و دندان در ميان كودكان شايع تر از ديگر گروه هاست. اما به عقيده كارشناسان بهداشت دهان و دندان، والدين نبايد به جاى اقدام به درمان صحيح و اصولى اين گونه بيمارى ها و به دليل بالا بودن هزينه هاى درمان، اقدام به كشيدن زودهنگام دندان فرزندشان كنند. آموزش بهداشت دهان و دندان به كودكان مى تواند از خانواده ها شروع شده و سپس با اجراى برنامه هاى آموزشى در مدارس ادامه پيدا كند.
محمد مهدى وردى، مدير كل دفتر دهان و دندان وزارت بهداشت مى گويد: «از اولويت هاى برنامه هاى ما پيشگيرى است و نخستين قدم نيز در راه پيشگيرى بيمارى هاى دهان و دندان از دوران باردارى مادر و شيرخوارگى نوزاد شروع مى شود.» اما كمك والدين به پيشگيرى از ابتلاى فرزندان خود به بيمارى هاى دهان و دندان وقتى امكانپذير است كه خود آنها از آگاهى هاى لازم در اين رابطه برخوردار باشند. به اطمينان پدر و مادرى كه در مسواك زدن كوتاهى مى كنند و به عقيده دكتر ملك پور «درآن جديت ندارند» نمى توانند الگوى مناسبى براى كودكان باشند. او مى گويد:«آموزش استفاده از مواد غذايى سالم و مفيد مانند ميوه و سبزى ها به جاى مواد قندى و شيرينى، آموزش استفاده از مسواك و طرز صحيح مسواك زدن، استفاده از نخ دندان و دهانشويه ها مى تواند سطح آگاهى خانواده ها را در رابطه با بهداشت دهان و دندان افزايش دهد. رسانه هاى جمعى نيز سهم مهمى در ارائه اين آموزش ها دارند.»
بيمارى ها و عفونت دهان و دندان از جمله عوامل مهم در ايجاد بيمارى هاى دريچه اى قلب، ناراحتى هاى گوارشى و روماتيسم قلبى به شمار مى روند، بنابراين صرف هزينه و وقت و ارائه آموزش هاى لازم براى پيشگيرى از آنها، به كلى منطقى و مقرون به صرفه به نظر مى رسد.