برای ما افتخار نیست که در نجف بمانی و به مقام برسی؛ افتخار آن است که به ایران بیایی و خدمت کنی و این مردم فقیر و بیچاره بتوانند از وجودت استفاده کنند.
خیری خانم، خواهر سیدابوالحسن طالقانی پدر مرحوم طالقانی، در نامه‌ای به برادرش
به هنگام استبداد صغیر
هفتاد سال پیش، در سال 1932/1311، هنگامی که دنیای فیزیک در ابتدای دو انقلاب علمی بزرگ نسبیت و کوانتوم بود. (1) انجمن فیزیک ایران را مرحوم حسابی با تنی چند از دانشجویان خودش بنیان گذاشت. این انجمن گرچه فعالیت چندانی نداشت، اما تأسیس آن بیانگر اهمیتی است که بنیان‌گذاران آن برای نقش تشکل‌های علمی قائل بودند. با این تأسیس مفهوم نوین فیزیک، در مقابل طبیعیات ارسطویی، در ایران شکل گرفت. نسل کنونی دانشجویی ما با مفهوم طبیعیات دیگر آشنا نیست و طبیعی است که نداند ورود این مفهوم تا چه اندازه با سختی‌ها و مجاهدت‌ها همراه بوده است. به این ترتیب با تأسیس انجمن (اول)، علم فیزیک به معنی نیوتونی‌اش، در تقابل با فیزیک (طبیعیات) ارسطویی، به همراه مفهوم آزمایش و آزمایشگاه به ایران وارد شد؛ هنوز تا ورود نسبیت و کوانتوم، تا ورود مشی علمی نوین، تا حضور در صحنه‌ی بین المللی علم راهی طولانی در پیش بود. فیزیک تنها «نقل» می‌شد، آن هم تنها بخشی از فیزیک کلاسیک. توان بازیگری در سطح بین المللی وجود نداشت.
استاد یوسف ثبوتی هم زمان با تأسیس انجمن فیزیک زاده شد. ثبوتی که امسال انجمن فیزیک ایران (انجمن سوم) هفتادمین سال تولدش را جشن می‌گیرد، شاخصی است در دوران گذار از فیزیک نَقلی به فیزیک جهانی. با ثبوتی فیزیک کوانتومی هم با چهل سال تأخیر رسماً به دانشگاه‌های ما راه یافت. ثبوتی نَقل فیزیک نمی‌کرد. ثبوتی فیزیک، به معنای جهانی آن را انجام می‌داد. نمونه‌ی استاد پژوهشگر که می‌توانست در هر کجای دیگر دنیا باشد. اما پذیرفت در ایران بماند، و پذیرفت حتی از تهران برود، و به این «مردم» خدمت کند و از خدمت لذت ببرد. دوران شکوفایی و اثرگذاری وی همراه است با پیدایش پدیده‌ی فرار مغزها از ایران. ثبوتی نمونه‌ای است از ایرانیانی که در معرض فرار هستند، اما بی ناز و توقعِ کام، قرار را ترجیح می‌دهند. پس او هم شاخص است در دوران گذار از نقل به جهانی بودن و بازیگری و هم شاخص در قرار مغزها. کشور ما به هر دوی این نوع شخصیت‌ها نیاز مبرم دارد، و ثبوتی بی شک این نیاز را برآورده است و شایسته‌ی قدردانی است. اگر تنها اثر وی تأسیس و راه‌اندازی مرکز تحصیلات تکمیلی در علوم پایه در گاوه‌زنگ زنجان هم باشد باز هم باید دست وی را بوسید. ده سال پیش کسی تصور نمی کرد زنجان قطب علوم پایه‌ی ایران بشود، امروزه چنین است. گاوه‌زنگ زنجان قرارگاهی شده است برای مغزهای جوان ایرانی که مانند معلم ارشدشان قرار را بر فرار ترجیح داده‌اند. ما هم زمان با جشن هفتاد سالگی انجمن فیزیک، و هفتاد سالگی ثبوتی، شروع دوران جدید بازیگری فیزیک ایران را در صحنه‌ی جهانی جشن می‌گیریم: در ده سال گذشته فیزیک ایران بالاترین آهنگ رشد ارجاعات به مقالات خود را در دنیا داشته است. جامعه‌ی فیزیک ایران اکنون بالغ شده است و انجمن فیزیک ایران که تبلور ساختاریافته‌ی آن است جایگاه قطعی خود را در جامعه یافته است. بزرگ‌ترین هدیه‌ی تولد به استاد ثبوتی، که از بنیانگذاران انجمن دوم و سوم نیز هستند، حفظ پویایی جامعه‌ی فیزیک ایران و افزایش توانمندی‌های علمی و خدماتی آن است. در حفظ و افزایش دستاوردهای جامعه‌ی فیزیک ایران بکوشیم و در دوران توسعه‌ی علمی کشور نقشی شایسته‌ی کشور کهنسال‌مان و شایسته‌ی بزرگانی چون ثبوتی ایفا کنیم.
منبع مقاله :
مجله‌ی فیزیک، 1380، شماره‌ی 3 و 4، صفحه‌ی 86