صائب تبريزي
منبع:رجال و مشاهير اصفهان
*صائب تبريزي (ميرزا محمّد علي)
پس از تكميل تحصيلات به مسافرت پرداخت و به دهلي و هند سفر كرد. در خدمت نجباي هند منزلت يافت،پس از چندي توقّف در هند به ايران بازگشت. صائب در اصفهان نزد شاه عبّاس ثاني آمد. ولي نزد شاه سليمان جانشين آن،منزلت سابق را نديد. وفاتش در سنه ي 1088 [بوده است]. از اوست:
ايمني جستم ز ويراني ندانستم كه چرخ
گنج خواهد خواست جاي تاج از ملك خراب
و نيز:گنج خواهد خواست جاي تاج از ملك خراب
چون صبح فيض صحبت روشن دلان دمي است
اما دمي كه باعث احياي عالمي است
در هيچ پرده نيست نباشد نواي تو
عالم پر است از تو و خالي است جاي تو
و نيز:اما دمي كه باعث احياي عالمي است
در هيچ پرده نيست نباشد نواي تو
عالم پر است از تو و خالي است جاي تو
مرا به روز قيامت غمي كه هست اين است
كه روي مردم عالم دوباره بايد ديد
و نيز از اوست:كه روي مردم عالم دوباره بايد ديد
خموش باش و نظر كن به طوطيان،صائب
كه جز قفس،چه تمتّع ز گفتگو بستند
**ميرزا محمد علي بن عبدالرحيم اصفهاني شاعر و اديب و فاضل معروف .(2) شرح حالش معروف تر از آن است كه احتياج به شرح و بيان داشته باشد،و در تمام كتب ادبي و رجالي كه بعد از وي تأليف شده نامش به احترام ذكر شده،و شرح حال او به طور اجمال يا تفصيل مذكور است.كه جز قفس،چه تمتّع ز گفتگو بستند
خلاصه آن كه در1016 درمحله ي عبّاس آباد اصفهان متولّد گرديده،و چون پدرش تبريزي بوده آنها را تبارزه (تبرزيان) مي گفته اند.
گويند: نسب او به شمس تبريزي مي رسد.
در سال 1034 به قصد هندوستان از اصفهان مهاجرت كرده،به هرات و كابل رفته،در 1039 وارد دكن شده،و از آنجا به برهان پور رفته،و در دربار شاه جهان شهرت و اقتدار يافته،به لقب مستعد خان،و منصب ملك الكلامي مفتخر شده،در 1042 به قصد زيارت پدر به ايران مراجعت نموده،مدتي در تبريز و قم و قزوين و اردبيل و يزد ساكن بوده،سرانجام به اصفهان آمده و مورد عنايت شاه عباس ثاني واقع شده و منصب ملك الشعرايي يافته.
در اصفهان خانه ي او مجمع ارباب ادب،و مركز شعرا و ادبا بوده،در كمال صفا و گرمي از آنان پذيرايي مي نموده،و در حقيقت،انجمن ادبي شعرا بوده،كه هر يك از آنان اشعار خود را جهت اصلاح بر او مي خوانده اند،و او آنها را اصلاح مي نموده.
سرانجام در 1081 در اصفهان وفات يافته،در باغ مسكوني خود در كنار مادي نياصرم در انتهاي محلّه ي عبّاس آباد به خاك رفته است.
قبر او تا اين اواخر غير معلوم بود،لكن در چند سال قبل،ظاهر شده،و اداره ي انجمن آثار ملّي جهت او مقبره اي زيبا بنا كرد،و فعلاً روزهاي جمعه انجمن ادبي شعرا به نام او و در كنار قبر او برقرار است.
ديوانش در حدود بيست هزار بيت،و هر قسمتي به نامي معروف است،از آن جمله است:
1. آرايش نگار؛
2. قندهار نامه؛
3. محمود و اياز؛
4. مرآت الجمال؛
5. ميخانه؛
6. واجب الحفظ منتخبات اشعار او را مرحوم حيدر علي كمالي انتخاب نموده و به طبع رسانيده منتخبات ديگري از او شهيد نوراني انتخاب نموده؛
7. بياض اشعار،يا سفينه ي صائب،كه در آن منتخب اشعار خود او و ديگران است،و قسمتي از آن را مرحوم وحيد دستگردي در مجلّه ي ارمغان به طبع رسانيده است.
در فهرست مؤلفين (1: 310) او را ميرزا سيّد محمد علي مي نويسد،و ظاهراً سيادت او اشتباه است،و از آثار مطبوع او:
1. اشعار زبده؛
2. ديوان اشعار؛
3. زبده ي اشعار؛
4. گلچين اشعار؛
5. منتخب اشعار او را مي نويسد.
در تاريخ فوت صائب در كتاب ها اختلاف است، از 1077 تا 1086 نوشته اند،ليكن مطابق تحقيق و يقين،فوت او در 1081 واقع گرديده،چنان كه سعيدا اشرف (3) در ماده ي تاريخ فوت او،و عبدالرشيد ديلمي خواهر زاده ي ميرعماد،قطعه اي گفته،مادّه ي تاريخ اين است:
روي با من كرد و گفت اشرف بگو تاريخ آن
چون تو را بودند ايشان اوستاد و پيشوا
گفتم از ارشاد پير عقل در تاريخ آن
بود با هم مردن آقا رشيد و صائبا
چون تو را بودند ايشان اوستاد و پيشوا
گفتم از ارشاد پير عقل در تاريخ آن
بود با هم مردن آقا رشيد و صائبا
پي نوشت ها:
1. مجمع الفصحاء،ج2،ب 1،ص44.
2. ريحانه الادب 3: 341 و مواضع مختلفه الذريعه و غيره.
3. تذكره ي خوشنويسان: 97.