جامعه شناسی و فیلم(3)
مترجم: علی عامری مهابادی
اما چرا به چنین پژوهش‌هایی نیاز داریم؟ یكی از خطوط بحث این است كه در قرن بیستم، جامعه‌شناسی به صورت حجم متنابهی از دانش تجربی در مورد عملكردهای دنیای اجتماعی درآمده و مجموعه‌ای قابل‌توجه از سبك‌های پژوهشی را ایجاد كرده كه هر دو منبع می‌توانند به نحوی چشمگیر بر دانش ما از فیلم بیفزایند. از این جنبه، اكنون نیاز ما به مطالعات جامعه‌شناسی خاص در ژانرهای مشخص، نظام‌های تولید فیلم یا ویژگی اجتماعی تماشای فیلم كم‌تر از گذشته نیست. به‌هرحال، نكته‌ی كنایه‌آمیز آن كه شاید جامعه‌شناسی در عرصه‌ی نگره و سبك عمومی، بیش‌ترین اعتبار را دارد. این موضوع به‌ویژه زمانی آشكار می‌شود كه تشخیص دهیم آینده‌ی مطالعاتی فیلم به نحو گریزناپذیری با سرنوشت مطالعات فرهنگی پیوند دارد كه در دوران شكل‌گیری‌اش به شدت متأثر از نگره‌ی فیلم بوده و اكنون از پدر بیمارِ خود پیش‌تر رفته است. اما غالباً این اعتقاد وجود دارد كه مطالعات فرهنگی معاصر با چیزی روبه‌رو است كه نویسندگان گوناگون «بحران الگو» نامیده‌اند. مطالعات فرهنگی كه قبلاً به تحلیل جبرگرایانه متعهد بود كه به‌شدت فرهنگ را با ایدئولوژی برابر می‌دانست و اولویت تحلیل را به متون و نظام‌هایی از گفتمان اختصاص می‌داد، در سال‌های اخیر از این «برنامه‌ریزی تند» روی گردانده و در عوض به پژوهش‌هایی گراییده كه جنبه‌ی محلی و قوم‌شناختی بیش‌تری دارد و در فرآیندهای مصرف فرهنگی دیده می‌شود.
این امر از جهات فراوان، پیشرفت مطلوبی بوده است؛ به‌ویژه جایی كه به پژوهش دقیق تجربی در مورد «عملكردهای خوانش» گوناگون و مبتكرانه‌ی مردم پرداخته است. با وجود تمام محاسنی كه در پژوهش‌های اخیر آشكار است، این اعتقاد فزاینده وجود دارد كه مطالعات فرهنگی با توسل به شكل‌هایی از تحلیل كه زمینه‌ی عظیم‌تر اجتماعی را نادیده می‌گیرند (كه فرهنگ در آن‌ها به كار می‌رود و بازسازی می‌شود)، یا با نگره‌پردازی كلی در این زمینه، وجه انتقادی و تحلیلی خود را از دست می‌دهد. جامعه‌شناسی نیز به نحوی فزاینده این قطب‌های ذهنی را تجربه كرده، در شرایط مختلف دغدغه‌های متضاد خود را نسبت به نگره‌پردازی خرد در برابر كلان، جبرگرایانه‌ی اجتماعی در برابر پدیدارشناسی اجتماعی و جامعه در برابر فرد بیان كرده است. تفاوت در این است كه جامعه‌شناسی بسیار پیش از مطالعات فرهنگی با این شاخه‌ها روبه‌رو شده و در دهه‌های ۱۹۸۰ مجموعه‌ای از نگره‌های نوین را درباره‌ی مفاهیمی پدید آورده كه برای درك تعامل میان ساختار اجتماعی و عاملیت اجتماعی مهم است.
پس مطمئناً جامعه‌شناسی می‌تواند نقش مثبتی در تجدید نگره و سبك مطالعات فرهنگی ایفا كند و درك فرهیخته‌تری از نهاد اجتماعی سینما ارائه دهد. هر چه نباشد، فیلم چیزی بیش از صرفاً نوار سلولوئیدی است. درواقع، فیلم از جنبه‌ی اجتماعی با پیوندی سه‌جانبه میان فیلم‌سازان، تماشاگران فیلم و متون فیلم ساخته شده و در هر نقطه‌ای از این شبكه‌ی روابط، شاهد ارتباط و تعاملی هستیم كه وجودهای فعال اجتماعی و عملكردهای اجتماعی را در برمی‌گیرد. جامعه‌شناسی مبنعی فكری است كه برای بررسی پیچیدگی خاص فعالیت اجتماعی بهترین كارایی را دارد. به‌هرحال، توجه داشته باشید كه نمی‌خواهیم بگوییم كه طرح امپریالیستی دانشگاهی، یعنی جامعه‌شناسی سینما به تقلیل‌گرایانه‌ترین مفهوم، مورد نظرمان است. درواقع، می‌خواهیم بگوییم كه جامعه‌شناسی با دغدغه‌های اخیر نظری و سبك‌شناختی خود دیدگاهی تحلیل‌گرانه را شكل داده كه می‌تواند قطب‌های بالقوه متضاد در مطالعات فرهنگی مدرن را آشتی دهد. پس همچنان می‌تواند برای درك چندرشته‌ای از فرهنگ قرن بیستم، نقش محوری ایفا كند؛ فرهنگی كه فیلم در آن به‌خودی‌خود نقش تاریخی و شكل‌دهنده‌ای برعهده داشته است.
یادداشت‌ها
* برگرفته از منبع زیر:
Andrew Tudor, "Sociology and Film", in John Hill & Pamela Church Gibson (eds.), Oxford Guide To Film Studies (Oxford University Press ۱۹۹۹), pp. ۱۹۰-۱۹۴.
۱. Payne Fund
۲. ( بیناب ): mass communication : واژه‌ی mass در انگلیسی در بافت‌های مختلف به كار می‌رود اما در فارسی در مقابل آن واژه‌های متعددی به كار رفته است؛ برای مثال، در عبارت فوق، به معنای «جمعی» یا «گروهی» است؛ در عبارت mass society كه در ادامه خواهد آمد، معادل توده‌ها و توده‌ای و مردم عادی است، و در عبارت mass production ، معادل «انبوه» در تولید انبوه است.
۳. superstructure
۴. British Film Institute
كتابنامه:
Blumer, Herbert , Movies and Conduct (New York: Macmillan, ۱۹۳۵).
Blumer, Herbert , and P. M. Hauser , Movies, Delinquency and Crime (New York: Macmillan, ۱۹۳۵).
Bordwell, David , Narration in the Fiction Film (Madison: University of Wisconsin Press, ۱۹۸۵).
Branigan, Edward , Narrative Comperehension and Film (London: Routledge, ۱۹۲۲).
Charters, W. W. , Motion Pictures and Youth (New York: Macmillan, ۱۹۳۳).
Dale, Edgar , The Content of Motion Pictures (New York: Macmillan, ۱۹۳۳).
Denzin, Norman K. , Image of the Postmodern: Social Theory and Contemporary Cinema (London Sage, ۱۹۹۱).
Denzin, Norman K ., The Cinematic Society: The Voyeur&#۰۳۹;s Gaze (London: Sage, ۱۹۹۵).
Dyer, Richard , Stars (London: British Film Institue, ۱۹۷۹).
Dyer, Richard, Heavenly Bodies: Film Stars and Society (London: British Film Institue and Macmillan, ۱۹۸۶).
Handel, Leo A , Hollywood Looks at its Audience (Urbana: University of Illinois Press, ۱۹۵۰).
Hill, John , Sex, Class and Realism: British Cinema ۱۹۵۶-۱۹۶۳ (London: British Film Institue, ۱۹۸۶).
Huaco, George A , The Sociology of Film Art (New York: Basic Books, ۱۹۶۵).
Jarvie, I. C , Towards a Sociology of the Cinema: A Comparative Essay on the Structure and Functioning of a Major Entertainment industry (London: Routledge & Kegan Paul, ۱۹۷۰).
Lovell, Terry , Pictures of Reality: Aesthetics, Politics, Pleasure (London: British Film Institue, ۱۹۸۰).
May, Mark A. , and Frank K. Shuttleworth, The Social Conduct and Attitudes of Movie Fans (New York: Macmillan, ۱۹۳۳).
Mayer, J. P , Sociology of Film (London: Faber & Faber, ۱۹۴۶).
Mayer, J. P., British Cinemas and their Audiences (London: Dobson, ۱۹۴۸).
Peterson, Ruth C ., and L. I. Thurstone, Motion Pictures and the Social Attitudes of Children (New York: Macmillan, ۱۹۳۳).
Powdermarker, Hortense , Hollywood: The Dream Factory (Boston: Little Brown, ۱۹۵۰).
Rosten, Leo C. , Hollywood: The Movie Colony, the Movie Markers (New York: Harcourt Brace, ۱۹۴۱).
Swingwood, Alan , The Myth of Mass Culture (London: Macmillan, ۱۹۷۷).
Tudor, Andrew , Images and Influence: Studies in the Sociology of Film (London: George Allen & Unwin, ۱۹۷۴).
Wollen, Peter (ed.), Working Papers on the Cinema: Sociology and Semiology (London: British Film Institue, ۱۹۶۹).
Wright, will , Six Guns and Society: A Structual Study of the Western (Berkeley: University of California Press, ۱۹۷۵).