آتشفشان‌ها علی‌رغم اثرات وحشتناک خود از سال‌های دور مردم را مسحور خود ساخته‌اند. گدازه‌ها و خاکسترهای خارج شده از آن‌ها و تکرار رسوب‌گذاری گدازه‌ها و خاکستر‌های سرد شده و انباشته شدن آن‌ها روی هم باعث تشکیل ساختار‌های آتشفشانی می‌شود.

آتشفشان چیست؟

• آتشفشان دریچه‌ای توخالی در سطح زمین است که از طریق آن سنگ‌های مذاب و داغ به نام ماگما همراه با برخی از گازها و خاکستر داغ از داخل زمین به بیرون راه پیدا می‌کنند.
• ماگمای فوران کرده از آتشفشان گدازه نامیده می‌شود. ماگما در داخل زمین در مخازن بزرگی که اتاق ماگما نامیده می‌شود نگه‌داری می‌شود.
• تشکیل ماگما با ذوب شدن پیوسته‌ی سنگ‌ها صورت می‌گیرد که بدین خاطر دمای اتاق ماگما فوق‌العاده بالاست.

هنگامی که گدازه سرد می‌‌شود و شکل جامد به خود می‌گیرد، تپه‌ی مخروطی شکلی در اطراف دهانه‌ی آتشفشان تشکیل می‌شود. این ساختار که کوه آتشفشانی نامیده می‌شود ممکن است هزاران سال طول بکشد تا تشکیل شود.
جدا از کوه‌های عظیم، برخی آتشفشان‌ها در سطح زمین به شکل‌ دهانه‌های بزرگ تشکیل می‌شوند.

• همچنین، برخی از آتشفشان‌ها در اقیانوس یافت می‌شوند. اکثر اوقات این آتشفشان‌ها از چشمان ما مخفی هستند زیرا، در زیر آب قرار دارند.
• با این حال، برخی اوقات فوران‌های مکرر، تپه‌های بلندی تشکیل می‌شوند که بالاتر از سطح آب قرار می‌گیرند و منجر به تشکیل جزیره‌های آتشفشانی می‌شوند.
• آتشفشان‌ها به سه نوع فعال ، خاموش و منقرض شده تقسیم‌بندی می‌شوند.
• آتشفشان فعال آتشفشانی است که فوران می‌کند یا دارای فعالیت‌های لرزه‌ای منظم است.
• آتشفشان خاموش آتشفشانی است که برای مدت زمان طولانی فوران نکرده است ولی می‌تواند در آینده مجدد فوران کند.
• در نهایت، آتشفشانی که برای بیش از 10000 سال خاموش بوده است آتشفشان منقرض شده نامیده می‌شود.

تشکیل آتشفشان‌ها

آتشفشان هنگامی تشکیل می‌شود که ماگمای موجود در زیر سطح زمین به سطح زمین می‌آید. به همراه ماگما، خاکستر و گاز‌های داغ نیز خارج می‌شوند. گازهای خارج شده وارد هوا می‌شوند درحالی که خاکستر و ماگما سرد می‌شوند و لندفرم‌های آتشفشانی تشکیل می‌دهند.

• زمین از پنج لایه‌ی مختلف تشکیل شده است که عبارتند از هسته‌ی جامد درونی ، هسته‌ی مایع خارجی ، گوشته‌ی مایع درونی ، گوشته‌ی فوقانی و پوسته.
• گوشته‌ی فوقانی شامل دو لایه‌ی مجزاست. لایه‌ی پایینی استنوسفر نام دارد که شکلی نیمه مایع دارد.
• لایه‌ی بالایی جزئی از گوشته‌ی فوقانی است که از لایه‌ای از سنگ پوشانده شده است و درست در زیر پوسته قرار دارد.
• پوسته‌ی زمین و گوشته‌ی فوقانی جامد با همدیگر لیتوسفر را تشکیل می‌دهند.
• لیتوسفر زمین همانند یک پازل بزرگ است که دارای قطعاتی با شکل و اندازه‌ی مختلف می‌باشد که با همدیگر تناسب دارند. این قطعات صفحات تکتونیکی نامیده می‌شوند.
• لیتوسفر بر روی استنوسفر قرار دارد که مرکز اکثریت فعالیت‌های آتشفشانی است که در زیر زمین رخ می‌دهند.
• استنوسفر بسیار چسبناک ، انعطاف‌پذیر و نیمه مایع است.
• استنوسفر از آنجایی که حالتی نیمه مایع دارد ثابت نیست. از اینرو، صفحات تکتونیکی که روی آن قرار دارند همیشه در حرکت هستند.
• صفحات تکتونیکی دارای سه نوع حرکت هستند. آن‌ها یا به همدیگر نزدیک می‌شوند که مرزهای همگرا نامیده می‌شوند یا از همدیگر دور می‌شوند که مرزهای واگرا نامیده می‌شوند یا در کنار همدیگر می‌لفزند که مرزهای انتقالی نامیده می‌شوند.

صفحات تکتونیکی و تشکیل آتشفشان

• ماگمای موجود در استنوسفر تحت فشار بسیار زیادی قرار دارد.
• آتشفشان‌ها هنگامی تشکیل می‌شوند که ماگمای داغ زمین از طریق نقاط ضعیف پوسته به بیرون راه پیدا می‌کند.
• این باعث فوران ماگما می‌شود و در نتیجه فشار زیادی که در زیر پوسته قرار دارد تخلیه می‌شود.
• این نقاط ضعیف اغلب در امتداد مرز‌های صفحات تکتونیکی یافت می‌شوند.

صفحات تکتونیکی چگونه حرکت می‌کنند؟

صفحات تکتونیکی به سه طریق حرکت می‌کنند. اگر چه حرکات مرز‌های واگرا و همگرا ممکن است منجر به ایجاد آتشفشان شود ولی مرز‌های انتقالی با تشکیل آتشفشان مرتبط نیستند.
هنگامی که یک صفحه‌ی تکتونیکی بالاتر از دیگری قرار می‌گیرد

مرز همگرا

• صفحه‌ای که وزن بیشتری دارد بالاتر قرار می‌گیردو صفحه دیگر به سمت پایین فشرده می‌‌شود.
• این فرورانش صفحه‌ی فشرده شده در استنوسفر و اصطکاک میان دو صفحه باعث عدم تعادل در فشار و دما می‌شود.
• این باعث می‌شود ماگما و گازها با نیروی بیشتری فوران کنند.

هنگامی که دو صفحه‌ی تکتونیک در بالای همدیگر قرار نمی‌گیرند، در این حالت معمولاً آتشفشان تشکیل نمی‌شود. چنین حرکتی در واقع باعث تشکیل رشته کوه می‌شود.
هنگامی که دو صفحه‌ی تکتونیکی از هم دور می‌شوند

مرز واگرا

• هنگامی که دو صفحه از هم دور می‌شوند، ماگما از طریق ترک ایجاد شده خارج می‌شود و آتشفشان تشکیل می‌شود.
• مرزهای واگرا معمولاً در صفحات اقیانوسی یافت می‌شوند. گدازه‌ی خارج شده ممکن است حرکت و جزایر را تشکیل دهد.

نقاط داغ آتشفشانی

• نقطه‌ی داغ آتشفشانی یک نقطه‌ی ثابت است که در زیر صفحات تکتونیکی قرار گرفته است و از طریق آن ماگما به سطح زمین می‌رسد.
• گرما در موقعیت نقطه‌ی داغ در مقایسه با نواحی دیگر ماگما بیشتر است و به همین خاطر فرآیند ذوب شدن سنگ‌ها و بالا آمدن ماگما در این نقطه سریع‌تر است.
• نقطه‌ی داغ آتشفشانی ثابت است; حرکت نمی‌کند. ولی، آتشفشان دائماً در حال حرکت است زیرا، بر روی صفحات تکتونیکی تشکیل شده است.
• نقطه‌ی داغ آتشفشانی همیشه باعث ایجاد آتشفشان می‌شود زیرا، صفحات تکتونیکی به تماس با آن ادامه می‌دهند.
• این چرخه‌ی دائمی ایجاد و انقراض آتشفشان منجر به تشکیل زنجیره‌ای از لندفرم‌های آتشفشانی می‌شود.

بسیاری از آتشفشان‌ها تبدیل به مقصد گردشگران از سرتاسر دنیا شده‌اند. گردشگری آتشفشان مفهوم جدیدی است که به طور جهانی در حال گسترش است. نواحی آتشفشانی جدا از ایجاد فرصت برای کوهنوردی و پیاده‌روی مناظر بی‌نظیری برای گردشگران به ارمغان می‌آورند. به همین خاطر است که آتشفشان‌ها علی‌ رغم اثرات مخربی که دارند، افراد زیادی را جذب خود کرده‌اند.