ربّ اجعلنِی مُقیمَ الصّلوة و من ذریّتی ربّنا و تقبّل دعاء : پروردگارا ! من و فرزندانم را اقامه کنندگان نماز قرار ده و دعای مرا قبول فرما . (ابراهیم ـ آیه شریفه 40)

و أمر اهلک بالصلوه واصطبر علیها:و خانواده ات را به نماز و صبر نمودن بر آن امر کن.( سوره مبارکه طه ـ آیه شریفه 132 )

کودکان ” هرگز بزرگسالان کوچک نیستند
پزشکان اطفال ضرب المثل مشهوری بدین مضمون دارند که “ کودکان ” هرگز بزرگسالان کوچک نیستند. بدین معنا که عوالم روانی وحتی جسمی کودکان به کلی متفاوت از بزرگسالان است .

و جا دارد حتی آنها را نوع دیگر از انسان به حساب آوریم و در بعد بررسی فواید پزشکی نماز ، نکات متعددی را به سلامتی کودکان ، جدای از بزرگسالان اختصاص دهیم. اما از آنجا که بنا را بر اختصار گذاشته این تنها طی دو نکته و به گونه ای فهرست وار ، از برخی تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم نماز بر سلامت جسمی و روانی کودکان ، سخن می گوییم .

سلامت کودکان ، از آرزوها و ایده آلهای همه جوامع بشری است و از این رو مجامع بین المللی متعددی با قصد حمایت از سلامتی و کمک به پیشرفت کودکان ، بوجود آمده اند . اما آنچه که کمتر مورد توجه همه این مجامع بوده است ، شاید توجه به نقش بی نهایت عمیق دستورات دینی در ایجاد سلامتی اطفال باشد .

آیا مفیدتر از شیر مادر هست؟
بعنوان مثال حدود دو دهه پیش ، مجامع علمی جهان ، شیرمادر را برای شیرخواران ، بی کفایت تشخیص دادند و اقدام به تهیه شیر خشکی که گمان می بردند ، مفیدتر از شیر مادر است ،

نمودند و انواع و اقسام شیر خشک را با تبلیغات وسیع بر له آنها و علیه شیر مادر ، به بازار فرستادند ، این در حالی بود که از قرنها پیش در آیات استوار قرآن از جمله آیه شریفه 233 از سوره

مبارکه بقره و آیه 12 از سوره مبارکه لقمان ، چند بار تاکید بر استفاده از شیر مادر ، آن هم تا دو سال شده بود . با این وجود بسیاری از مادران ( از جمله حتی مادران مسلمان ) ، گول تبلیغات علمی را خوردند .

و به کودکان خود به جای حیاتی ترین و سلامتی بخش ترین ماده غذایی که توسط آفریدگار هستی تولید و توصیه شده بود ، شیر خشک بی خاصیت و بسیار مضر ساخت انسانها را خوراندند .

اما با پیشرفت بیشتر دانش و تجهیز بیشتر آزمایشگاههای علمی ، چند سال بعد برخی برتریهای شیر مادر ،روشن شد و این بود که دامنه تبلیغ علیه آن محدود تر شد و علم نسبی بشر اعلام کرد :

“ شیر مادر ، تا حداقل 6 ماه مفیدترین ماده غذایی برای کودکان است ” که این دستور نیز هنوز ، با دستور قرآنی ، کمی متناقض به نظر می رسید .

تا این که آخرین تلاشهای بشر برای شکافتن هر چه بیشتر محتویات شیر مادر و شناسایی اجزای آن به نتیجه رسید و کار بدانجا کشید که سرانجام در سالهای اخیر ، علم به این حقیقت اعتراف کند که :

یر مادر ، آن هم تا دو سال ، ضروری ترین ، اساسی ترین و حیات بخش ترین نیاز کودک به شمار می آید و محرومیت کودک از شیرمادر ، او را در معرض طیف بسیار وسیعی از بیماریهای جسمی و روانی ، قرارمی دهد . و آیات شکوهمند قرآن و فرمایشات معصومین (ع) در این مورد همچنان استوار و درخشان بر جای خود بود .

با این قیاس ، می توان نتیجه گرفت وقتی که یکی از ساده ترین دستورهای قرآنی غنایی تا بدین حد مثلا “ در تامین سلامت کودکان دارد ، دستورات مؤکد و مکرر آن ( مثل نماز ) دیگر تا چه پایه ای مفید و سودمندند .

واقعیت این است که سودمندی “ نماز در سلامت جسمی کودکان ، بوضوح قابل مشاهده است . از جمله این که با پایبندی به نماز در جامعه می توان به راحتی با آن گروه از بیماریهای مادرزادی بسیار شایع در نوزادان که بر اثر فسادهایی مانند اعتیاد ، الکلیسم ، بیماریهای مقاربتی و .. بوقوع می پیوندد ، وداع نمود .

عبارت مشهور در دانش کودکان
عبارت مشهور “ العلم فی الصغر ، کالنقش فی الحجر ” ( دانش در کودکی ، مانند نقش پایدار در سنگ است ):

پیشرفت دانش و کودکان
، امروزه با پیشرفت دانش پزشکی و روانپزشکی و بخصوص با پیدایش “ روانکاوی توجیه کامل علمی پیدا کرده است . روانشناسی مدرن ، با تداعی از مکتب روانکاوی فروید و نظریات “

ژان پیاژه ” ، “ جان باولف ” و بسیاری از دانشمندان دیگر ، به ما می گوید که مهمترین دوران زندگی بشر که بوجود آورنده شخصیت نهایی او ، خواهد بود ، دوران کودکی است .

بر این اساس هر قدمی که در جهت ایجاد سلامت روانی اطفال برداشته شود ، به نوبه خود سبب ایجاد جامعه ای سالم و موفق خواهد شد .

اما بزرگترین موهبتی که ممکن است در جهت ایجاد سلامت روانی نصیب یک طفل نورسیده گردد ، پای گذاشتن او در خانواده ای مومن و نمازگزاراست .

تعالیم دینی و کودکان
تعالیم آیین حیات بخش اسلام که حتی کوچکترین مسائل بشری را بدون پاسخ نگذاشته است ، از همان بدو تولد نوزاد برای او برنامه ها و روشهای متعددی دارد ، که عمل به آنها ضامن سعادت و سلامت همیشگی انسان است .

از جمله در بعد سلامت روانی ، آیین اسلام به والدین و بخصوص پدر ، مؤکدا حکم کرده است که مثلا نام نیک بر بچه بگذارند (1)

و امروز علمای روانشناسی متفقا به این نتیجه رسیده اند که چگونه نام یک کودک در شکل گیری شخصیت او ، تاثیر گذار است و چگونه یک نام بد ممکن است موجبات تحقیر کودک ( مثلا تمسخر او توسط همسالان )

و در نتیجه تزللزل شخصیتش گردد و یا هنگامیکه روانکاوی در قرن بیستم ، حکایت از حضور تظاهرات نهفته اما مقتدر جنسی در وجود اطفال می کند .

آن گاه مفهوم عمیق آن بخش عظیم از احادیث و روایات معصومین (علیه السلام) که مثلا “ بوسیدن دختران توسط مرد نامحرم را بعد از 5 ، 6 سالگی منع کرده اند ، یا اجازه نداده اند کودک برهنه در کنار کسی بخوابد و …. روشن می شود .(2)

در هر صورت کودکی که در خانواده مومن و نمازگزار بدنیا می آید و زمزمه حیات بخش “ اذان ” و “ اقامه ” در گوش راست و چپش نخستین نغمه زندگی او می گردد ، کودکی است که گام در مسیری سعادت بخش گذاشته است .

علم و تغذیه کودک
تغذیه کودک تا دو سال بوسیله شیر مادر و بهره مندی کامل او از آغوش پر مهرش ، که یک موهبت اسلامی است به او ایمنی محیر العقولی در مقابل بخش عظیمی از بیماریهای روانی می بخشد ، مثلا احتمال اضطراب یا افسردگی که بر اثر جدایی از مادر به وقوع می پیوندد ، بسیار کم می شود.

با این که امروزه روشن شده است اکثر کسانی که به دام مهلک اعتیاد گرفتار می آیند کسانی هستند که در کودکی ، از شیر و آغوش مادرانشان محروم بوده اند .(3)

شیوع اسکیزوفرنی که خطرناکترین و مهلک ترین بیماری در روانپزشکی است در بچه های خانواده های مسلمان و نمازگزار به شدت کاهش دارد ،

چرا که علم امروز ثابت کرده است که بروز اسکیزوفرنی ، ارتباط معنی داری با وجود سیستم زن سالاری در اداره خانواده ها دارد (4) ،که مسلما “ در خانواده های نمازگزار ، با رعایت اصول درخشان قرآنی ، از قبیل :

(الرجال قوامون علی النساء) و رد صریح و قاطع سیستم شوم “ زن سالاری‌” ، قدم بزرگی در جهت کاهش میزان ابتلا به این اختلال برداشته می شود .

آزادگذاشتن کودکان
همچنین درباره آثار مثبت و متعدد ، قانون مؤکد اسلامی مبنی بر آزاد گذاشتن کامل کودکان تا سن 7 سالگی و پرهیز از تنبیه و ایجاد محدودیت ننمودن برای آنها ، می توان تعمق بسیار نمود .

هر چند که درباره تاثیر زندگی کودک ، در یک خانواده نمازگزار در کاهش میزان ابتلای او به عوارض روانی ( که از آثار غیر مستقیم نماز بر سلامت روانی اطفال است ) بسیار می توان سخن گفت و بخصوص به تاثیر نماز در اختلالات روانی مختص اطفال که بخش قابل توجهی از کتب روانپزشکی را تشکیل میدهند ،

اشاره کرد ، اما از آنجا که بنا را بر اختصار گذاشته ایم ، این بررسی را به فرصت دیگری موکول می کنیم و به همین نکات مختصر که فهرست وار اشاره نمودیم ، بسنده می نماییم.

تاثیر نماز بر کودکان
اما بعد دیگر ، تاثیری است که نماز به طور مستقیم بر حالات روانی اطفال دارد و آن بر اثر نماز خواندن خود کودک حاصل می شود .

شروع نماز در سنین کودکی ، سبب می شود که او این صفت حسنه را به صورت یک عادت معمول و سازنده در جسم و روان خود ، ملکه نماید و جزو برنامه های همیشگی زندگی خود ، قرار دهد و در نتیجه از همه فواید مترتب بر نماز ، در بعد سلامت روانی در آینده برخوردار گردد.

بعلاوه با شروع نماز در دوران کودکی ، مفاهیمی مثل خدا و مذهب و دستوراتی مثل تعالیم اسلامی ، چنان در ذهن پذیرنده و شفاف کودک که هنوز سنگینی و تیرگی گناهان صفحه وجود او را ( در واقع ظرفیت های فکری و مغزی او را ) آلوده نکرده است.

، جای می گیرد ، که امکان شکاکی در این مقولت در آینده و نشخوارهای منفی بافانه فلسفی ، که سر منشاء ماده گرایی ها و دنیا طلبی ها و بسیاری از بیماریهای روحی و روانی است.

بسیار کاهش می یابد . این نکته بخصوص باید مورد توجه خانواده هایی قرار بگیرد که با وجود آن که خود را مسلمان میدانند اما وقتی که فرزندشان به سن تکلیف می رسد او را به بهانه این که :

“ هنوز خیلی کوچک است ! ” به خواندن نماز تحریک نمی کنند. این مسئله که با کمال تأسف به خصوص در مورد دختر بچه ها که سن تکلیف آنها پایین تر است ( 9 سالگی ) ، شیوع بیشتری دارد ، مسبب عوارض مخرب بسیاری در آینده کودک خواهد شد .

خیانت بزرگ در حق کودکان
در حقیقت پدر و مادرانی که با دلسوزی ساده اندیشانه ، فرزند خود را به برپاداری نماز تحریک نمی کنند ، خیانت بزرگی از جهت محروم نمودن کودک خویش از این نعمت بزرگ مرتکب می شوند .

چرا که به این ترتیب گویی به آلودگی کودک خویش ، به انواع گناهان و انحرافات و بدبختیها و بیماریهای جسمی و روانی ، رضایت داده اند و او را به خسارت سنگین در دنیا و آخرت ، محکوم نموده اند .

و به همین دلیل است که آیین مقدس اسلام و بخصوص ائمه بزرگوار شیعه (علیهم السلام) با توصیه های مؤکد مسلمانان را به آموزش مرحله به مرحله نماز ، به کودکان فرا خوانده اند.

و حتی با این که از مجازات ها و تنبیهات بدنی در مورد کودکان ، بخصوص قبل از 7 سالگی ، منع نموده اند در مورد تحریک به نماز گاهی امر به تنبیه کودکان فرموده اند.

مرحله به مرحله با کودک
در این مورد در حدیثی معتبر از حضرت امام صادق (علیه السلام) آمده است که فرمودند :چون پسر ، سه ساله شود ، پدر و مادر به او می گویند که : هفت مرتبه بگو “ لا اله الا الله ” و چون سه سال و هفت ماه و بیست روز ، از عمرش بگذررد ، به او بگویند که هفت مرتبه بگوید : “

محمد رسول الله ” ، پس چهار سالش تمام شود به او می گویند که هفت مرتبه بگوید : “ صلی الله علی محمد و آله ” پس چون پنچ سالش تمام شود او را وا می دارند ، که خدا را سجده کند .

اما چون شش سالش تمام شود . نماز به یادش می دهند و به نمازش میدارند و چون هفت سالش تمام شد ، وضو را به او یاد می دهند و امر به نماز می کنند.

او را و چون نه سال تمام شود و وضو و نماز را بخوبی به او می آموزند و بر ترک وضو و نماز کنک بزنند . پس چون کودک وضو و نماز را یاد گرفت ، خداوند پدر و مادرش را خواهد آمرزید .(5)

مفاهیم عمیق این حدیث از جمله این که اقامه نماز پس از اقرار به توحید و نبوت ( که اساسی ترین اصول اعتقادی اسلام هستند ) قرار گرفته و این که عمل به این حدیث ضامن آمرزش پدر و مادر تلقی شده است ، باید به دقت مورد توجه خانواده ها قرار بگیرد .

نتیجه:
خلاصه آنکه تاثیر نماز ، بر سلامت روانی کودکان، علاوه بر محاسن جسمی بسیار متعددی که از زندگی یک کودک در یک خانوداه مومن و نمازگزار ، برای او حاصل می شود.

( از جمله این که مادر با تقوی و مومن کودک ، با اقتدای به قرآن و سخن معصومین (ع) کودکش را تا دو سال کامل شیر می دهد و این وظیفه بی نهایت بزرگ را به بهانه های پوچ و واهی ،

از جمله اشتغال در بیرون منزل و .. رها نمی کند و در نتیحه کودک خود را در مقابل طیف بسیار وسیعی از بیماریهای مرگبار جسمی و روانی و انحرافات و اعتیادات و .. در آینده ایمن و واکسینه می کند )

می توان بدین نکته مهم نیز توجه نمود که ملکه شدن عادت حسنه نماز ،در کودک صرفنظر از عظمتهای عبودی بیشمار آن و صرفا ” از دیدگاه پزشکی ، به خاطر محاسن بهداشتی و طبی بیشماری که بر نماز مترتب است .

( و ما به قسمت کوچکی از آنها در این مجموعه مقالات اشاره کرده ایم ) سبب خواهد شد که همه این محاسن بیشمار در آینده ،کودک را همراهی کند و او را در راه ساختن زندگی سالم و موفق یاری دهد .
 

پی نوشت:

1-حدیث از امام صادق (علیه السلام) ـ کافی جلد 6 صفحه 49
2- برای مشاهده این قبیل احادیث مراجعه کنید به کتاب ارزشمند حلیه المتقین ، اثر علامه بزرگ مجلسی (ره) ، صفحه 49
3-برای مطالعه درباره تاثیرات روانی تغذیه با شیر مادر رجوع کنید به مجموعه مقالات سمینارهای مربوطه و بخصوص تحقیقات آقای دکتر یاسمی ( روانپزشک )
4-رجوع کنید به مجموعه ارزشمند و بی نظیر “ اولین دانشگاه ،آخرین پیامبر ” اثر جاودانه شهید دکتر سید رضا پاک نژاد ـ جلد 21
5- حلیه المتقین ، علامه مجلسی (ره) صفحه 93