پس از 2010 (2)
سناریوهایی برای عراق تحت اشغال
بازیگران: عراق
کشف این تعادل بسیار مهم است که کردها و شیعیان نگران از دست دادن امتیازاتی که از زمان سرنگونی صدام بدست آورده اند، نباشند. جدا از این که به کردها اجازه داده شد تا خودمختاری خود را حفظ کنند و از حمایت چهره های سرشناس مذهبی شیعه نیز بهره مند شده اند، دولت مرکزی باید به همه مناطق اجازه دهد تا در اداره امور خود از آزادی عمل برخوردار باشند.
هر زمان که ظهور دیکتاتوری وحدت ملی امکان پذیر باشد ناتوانی جناح های قومی برای تامین امنیت و خدمات اساسی، زمینه را برای یک رهبر مقتدر جهت کسب حمایت ها فراهم می سازد.
با اين وجود، تعادل لازم برای تفوق و سلطه دیکتاتوری وحدت ملی با چالش های عمده ای روبروست. اکثر رهبران مستعد سنی کشور را ترک کرده اند و شکاف موجود میان آنهایی که باقی مانده اند، این امر را برای آنها مشکل ساخته است که چانه زنی را از سر گیرند. رهبران کرد نیز در مورد واگذاری قدرت خود به دولت مرکزی نگران هستند، مشروط به این که این واگذاری قدرت، هزینه هایی را به خودمختاری آنها تحمیل نکند.
شاید بزرگترین متغیر در قبال شرایط کنونی عراق که برای ظهور یک دیکتاتوری وحدت ملی ضروری است وجود بقایای ملی گرایی عراق است که او باید به آن تکیه کند.
بعد از جنگ با همسایگان و ایالات متحده، و سالها تحمل تحریم های کمرشکن، و جنگ فرقه ای که به عنوان منبع اصلی خشونت در عراق نمایان شده است، این پرسش هنوز باز است که آیا هیچ رهبری قادر به اتحاد مجدد این کشور است يا نه؟ اما یک دیکتاتوری وحدت ملی بهترین مسیر برای وحدت عراق است.
در حالی که به طور مسلم بسیار زود است که بگوییم که وی احتمالا دیکتاتور وحدت ملی خواهد شد، پدیدار شدن ژنرال "عبود قنبر" برای توجه در فحوای این مباحثات مهم است. در ژانویه 2007، بعد از اعلام افزایش نیرو توسط ایالات متحده، قنبر از سوی نوری المالکی به عنوان فرمانده نیروهای عراقی منصوب شد. قنبر اصلاً از شیعیان جنوب لبنان است اما به عنوان فرمانده نیروی دریایی صدام خدمت می کرد. وی قبل از این انتصاب با نیروهای آمریکایی کار نمی کرد و در واقع طی جنگ خلیج فارس در 1991 توسط نیروهای آمریکایی دستگیر شده بود. انتصاب وی بر اعتراضات مقامات آمریکایی و عراقی که انتقاد می کردند، در این مورد که وی فردی ناشناخته است و این که بسیاری از نامزدهای واجد شرایط مورد غفلت واقع شده اند، غلبه کرد. به عنوان بخشی از اجزای تشکیل دهنده عراقیِ این موج، قسمت عمده ای از بدنه قدرت وزارتخانه های دفاع و کشور عراق با قنبر که تنها به مالکی پاسخگوست، موافق اند. با توجه به اینکه، طرفداران فرقه ای مالکی، و روابط آن با رهبران ضد آمریکایی مانند مقتدا صدر یک نگرانی برای نیروهای آمریکایی شده است، نگرانی از انباشت قدرت توسط ژنرال قنبر ممکن است منادی نوعی از روابط شود که ممکن است میان ایالات متحده و دیکتاتوری وحدت ملی آینده عراق گردد. حتی اگر ظهور دیکتاتوری وحدت ملی مدت ها بعد از خاتمه موج کنونی صورت گیرد، توانایی ژنرال قنبر برای کسب قدرت و ابقای نقش چشمگیر در ایجاد گونه ای ثبات در عراق، بر کارایی وی به عنوان رهبر صحه می گذارد و کارایی دیکتاتوری وحدت ملی را در کل نشان می دهد.
بازیگران: تروریست ها
یکی از نکات محتمل تحقق همکاری میان دیکتاتوری وحدت ملی و ایالات متحده، ممکن است حفظ منطقه پرواز ممنوع بر فراز مقر القاعده ی عراق باشد که اجازه حملات ادواری به ارودگاه های آموزشی تروریست ها توسط نیروهای آمریکایی و عراقی را می دهد. رادیکالیزه کردن همه عراقی ها و دیگران ممکن است منشا تشریک مساعی میان دولت های منطقه باشد که انگیزه ای برای همکاری علیه عناصری که آنها آن را به عنوان تهدید علیه بقای رژیم خود می نگرند، باشد.
بازیگران : ایران
بازیگران: سوریه
بازیگران: عربستان سعودی
با توجه به این که عربستان مایل است نقش بزرگتر و مؤثر تري را در سراسر منطقه بازی کند این احتمال بسیار زیاد وجود دارد که با دیکتاتوری وحدت ملی که طرفدار ایران یا حتی یک شخصیت سکولار باشد که مشروعیت این رژیم را تهدید کند، مخالفت ورزد. بدون کارتی برای بازی، عربستان سعودی به تداوم حمایت از اردن و مصر وابسته است و به استفاده از پول باد آورده نفت جهت نفوذ در متحدان منطقه ای ادامه می دهد. شاید حتی بیش از سایر رژیم های منطقه، عربستان سعودی نگران اثرات داخلی است که بازگشت نیروهای جهادی به عراق خواهند داشت. عربستان سعودی برای مدت طولانی هدف تندروهایی بوده است، که آن را رژیم مرتد می نامند و بیش از 170 تن از آنان به اتهام طرح ریزی حمله در سراسر کشور مورد تعقیب قرار گرفته اند.
عربستان سعودی به عنوان متولی مکان های مقدس اسلامی، به طور کلی منافع جدی از رشد تنش میان سنی و شیعه دارد. اما یک محدودیت طبیعی در این خصوص وجود دارد که عربستان سعودی تا چه اندازه می تواند از ابزار مذهب استفاده کند. نگرانی اصلی آنان کنترل مرزهاست و گرچه دیکتاتوری وحدت ملی ممکن است به دلایلی که در بالا گفته شد به سختی مورد فریب واقع شود، اما عربستان سعودی را می توان بر مبنای مبارزه با تروریسم به حمایت از دیکتاوری وحدت ملی متقاعد ساخت.
به عنوان بخشی از تلاش ها به منظور تقویت دیکتاتوری وحدت ملی، آمریکا به عربستان سعودی فشار وارد ساخته است که نگرانی های خود را کنار گذاشته و از طریق حمایت از سنی ها در عراق دخالت نکند. که این امر جدا از ایجاد بی ثباتی می تواند نبرد سخت را به عربستان سعودی برگرداند و زمینه را برای مبارزه علیه خاندان سعودی فراهم سازد.
بازیگران: ایالات متحده
این امر مهم است که آمریکا در انتخاب و برجسته ساختن دیکتاتوری وحدت ملی درگیر شود. با توجه به داشتن سابقه انتخاب چنین رهبرانی در گذشته، بهتر آن است که این دیکتاتوری وحدت ملی مستقل از آمریکا ظهور کند، زیرا اعتبار و ارزش این دیکتاتوری وحدت ملی به عنوان ملی گرای عراقی با تلقی و برداشت حفظ فاصله وی از آمریکا تقویت می شود.
در حقیقت آمریکا باید آماده تساهل و مدارا با میزان معینی از لفاظی های ضد آمریکایی باشد. این لفاظی برای جدا ساختن حامیان خود از مواضع القاعده و القاعده ی عراق به عنوان تنها گروه ضد آمریکایی داخل عراق با توانایی اعمال خسارات واقعی، ضروری است.
از آنجا که آمریکا حمایت نظامی و تدارکاتی خود از دیکتاتوری وحدت ملی به منظور حفظ روابط با او و اطمینان از این که وی در برخورد با تروریست ها از ابزار لازم برخوردار است را فراهم خواهد ساخت، حفظ این روابط با ارتش بازسازی شده عراق بسیار مهم است.
ارتش عراق می تواند منبع مهم نفوذ نیروهای باقیمانده آمریکا در عراق باشد. ایجاد انتظارات برای دیکتاتوری وحدت ملی چالش مهم دیگری برای آمریکاست. تامین تسلیحات نقطه فشار اصلی است که آمریکا آن را به عنوان ابزاری علیه دیکتاتوری وحدت ملی در اختیار دارد. از آنجا که فقدان سلاح و آسیب پذیری آن در برابر کودتا جزو بهترین منافع آمریکا برای دیکتاتوری وحدت ملی نیست لذا محدودیت هایی برای چگونگی اثرگذار بودن این تاکتیک وجود دارد.
حمایت آمریکا به طور کامل وابسته به تعهدات وی به مبارزه علیه القاعده ی عراق بدون هر گونه آشتی و مصالحه است. اما آمریکا باید بپذیرد که این دیکتاتوری وحدت ملی ممکن است به رهبری تبدیل شود که نتوان آن را کنترل کرد. تامین تسلیحات برای رهبری که به نام قانون و نظم، قانون اساسی را به حالت تعلیق در آورده و برخی حمایت ها را از لفاظی های ضد آمریکایی خود بدست آورده یک ریسک است. این اقدام نیازمند آن است که کنگره محدودیت هایی را برای تامین تسلیحات اعمال کند. در حالی که ارسال تسلیحات به رهبران متحد یک چالش قابل مهار برای ایالات متحده است، پیامدهای داخلی حمایت از یک دیکتاتوری وحدت ملی در عراق به خوبی قابل کنترل است. آمریکا همچنین باید سیاست های منطقه ای خود را برای ایجاد و حفظ حمایت از دیکتاتوری وحدت ملی سازمان دهد. سوریه نیازمند مشوق هایی برای کنترل مرزهای خود با عراق است، عربستان سعودی باید برای حمایت از یک رهبر شیعه متقاعد شود. بنابراین، این امر نیازمند تضمین مجدد در این خصوص است که از نفوذ افزایش یافته ایران در بغداد به منظور بهره برداری در منطقه جلوگیری به عمل خواهد آمد.
بازیگران: اسرائیل
مدل های تاریخی
"عبدالکریم قاسم"، یک نمونه عالی از این نمونه رهبران عراقی است که برای وحدت کشور پس از خروج نیروهای آمریکایی ضروری است. برآمدن وی نشان داد که حرکتهای ملی گرایانه در گذشته در عراق رشد کرده بود. بعد از کسب شهرت در نبرد 1948، قاسم کودتایی را برای سرنگونی پادشاهی عراق و به قدرت رسیدن خود ترتیب داد. وی شورشیان کمونیست را در سال بعد سرکوب کرد اما خود نیز در سال 1963 توسط حزب بعث که برای دهه های بعد از آن کنترل را به دست گرفت، سرنگون شد.
ظهور و سقوط قاسم هم قدرت توسل به ملی گرایی عراق و هم تزلزل رهبری را در یک کشور تجزیه شده نشان داد. "جوزف براز تیتو" در یوگسلاوی نمونه دیگری از رهبری است که در یک کشور تحت اشغال خارجی و تجزیه شده قومی از طریق توسل به ملی گرایی و به واسطه اعتبار نظامی به قدرت رسید. از آنجا که به قدرت رسیدن وی در قالب انقلاب صورت گرفت، لذا قضاوت در این خصوص که تا چه اندازه وی قادر به انباشت قدرت بود، دشوار است اما نیت و اعتقادی که استالین را واداشت تا وی را منصوب کند نشانه ای بود از این که وی یک رهبر با ارزش بود. تیتو همچنین توانایی خود را با قراگرفتن در کنار متحدان و علیه قدرت های محور در جنگ دوم جهانی و با تشکیل حکومت ایدئولوژیک خود پیرامون ملی گرایی یوگسلاوی، به جای کمونیسم شوروی یا فرقه گرایی، نشان داد.
رضا شاه پهلوی، پدر شاه ایران نمونه دیگری از دیکتاتوری وحدت ملی است که انرژی خود را در مخالفت با حضور نیروهای خارجی در داخل کشور متمرکز ساخت. به قدرت رسیدن پهلوی از پایین ترین مقام برای کسب جایگاه عالی صورت گرفت و در نهایت کودتایی را انجام داد که در آن از ملی گرایی ایرانی به عنوان پایگاه قدرت استفاده کرد.
نقطه مشترک همه این رهبران، آمادگی سیاسی و توانایی ایفای نقش متحدان نیرومند علیه یکدیگر است که از سال ها تجربه سیاسی و کیفیت رهبری طبیعی آنان ناشی می شود. افزون بر این، این نمونه ها از این ایده حمایت می کنند که کودتا به احتمال زیاد شیوه ای برای دیکتاتوری وحدت ملی جهت کسب قدرت است. این رهبران اغلب دارای پیشینه ای فروتنانه و متواضع هستند که اعتبار خود را از نبرد و توسل به شیوه های گوناگون ملی گرایی و دشمنی عمومی با قدرت های خارجی در کشورشان جهت کسب حمایت داخلی بدست می آورند.
یکی از مدل های احتمالی برای روابط میان عراق متحد تحت رهبری دیکتاتوری وحدت ملی بعد از خروج نیروهای آمریکایی از این کشور، السالوادور است که آمریکا بین سالهای 1980 تا 1990 هزاران تن از مشاوران خود را به این کشور اعزام کرد.
ژنرال پترائوس فرمانده نیروهای آمریکایی در عراق، گفت که نگاه به روند شکل گیری جوخه های مرگ در مالزی، راهنمایی در این خصوص است که برای کنترل اوضاع و شرایط در واقع چه میزان آزادی جناح های مختلف باید تضمین شود. ترتیبات تقسیم قدرت در عراق، مانند لبنان، بعید است زیرا عراق مانند لبنان نخبگان صدساله ای ندارد که قادر به رهبری جوامعشان باشند.
نتیجه
این سه سناریو که توسط گروه «مرکزی برای امور جهانی» طرح شده است تنها یکی از شیوه هایی است که می تواند ثبات عراق را تامین کند. این ثبات به این معنی نیست که بتواند در طولانی مدت تضمین شود. ممكن است روابط با دیکتاتوری وحدت ملی در طول زمان وخیم تر گردد، نظیر آنچه که درمورد صدام پیش آمد که در نتیجه آن وی کنترل خود را از دست داد.
مشکل بزرگ، سلفی گری و اثرات جنگ عراق بر تهدید تروریسم جهانی علیرغم ظهور دیکتاتوری وحدت ملی است.
نهادسازی و کار در قبال یک سیستم سیاسی مشارکتی در عراق و سراسر خاورمیانه باید به عنوان هدف طولانی مدت باقی بماند. این اقدامات باید همراه با قصد و نیت دیکتاتوری وحدت ملی به عنوان یک اقدام بدیل جهت کمک به روندی که به طور ارگانیک صورت می گیرد، باشد.
سناریوی دوم: دردسر کنترل شده
در این سناریو، همه بازیگران به جز ترکیه، آماده جلوگیری و مهار دیگ آب جوش (شرایط آشفته) عراق هستند. با وجود این هیچ کس نمی خواهد که آن را سر ریز کند. از این رو، علی رغم این که شورشیان عراق از خارج تغذیه می شوند یک توافق تلویحی در این مورد وجود دارد که نباید اجازه داده شود که این نبرد به فراسوی مرزهای عراق گسترش یابد. چنین تعادل شکننده و ظریفی می تواند بر هم بخورد، اگر یکی از احزاب داخل عراق بر ديگران تفوق یابد.
با وجود این، در سایه اهمیت حفظ نبرد کنترل شده، انگیزه هایی برای جلوگیری از آن وجود دارد. جریان پناهندگان، خشونت های فرقه گرایی و پاکسازی قومی، کشورهای همسایه را درگیر این نبرد خواهد کرد. هر کسی در منطقه می داند که چگونه آشفتگی و هرج و مرج سراسر منطقه را فرا گرفته است. در حالی که عراق در آتش جنگ می سوزد، دولت ها نگاه های خود را به یکدیگر دوخته اند تا مطمئن گردند که وضع موجود آشفته نشود.
بازیگران: عراق
بازیگران: ترکیه
بازیگران: ایران
توانایی نظامی ایران قابل تردید است. ایران برای مدت بیش از 30 سال بعد از سقوط شاه، هنوز از سیستم تسلیحاتی آمریکا استفاده می کند. بنابراین ما نمی توانیم این فرض را بپذیریم که ارتش ایران آماده مداخله در عراق است. آمریکایی ها به طور کامل در عراق شکست خورده اند و ایران هم نمی خواهد که اشتباه آمریکا را تکرار کند. در تاریخ معاصر، جز زمانی که نیروهای طالبان دیپلمات های ایرانی را در افغانستان ربودند، ایران آماده حمله به همسایگان خود نبوده است. با وجود این، ایران سابقه تامین تسلیحات برای گروه هایی در کشورهای همسایه داشته است؛ نظیر کمک این کشور به نیروهای ائتلاف شمال در نبرد با طالبان.
اگر ترکیه برای سرکوب نیروهای پ. ک. ک از شمال وارد عراق شود، ایران ترغیب می شود که برای حفظ منافع خود در جنوب عراق و برای جلوگیری از ازدست دادن نفوذ خود در قبال ترکیه، به طور مستقیم در این کشور مداخله کند.
حمله ترکیه سبب اشاعه بی ثباتی ناگوار از شمال به مرکز و سپس از مرکز به جنوب، جایی که ایران تفوق دارد، می شود. با وجود این، حزب عدالت و توسعه (AKP) در ترکیه به تازگی روابط خوبی با ایران برقرار کرده است و همکاری های نظامی میان آنها علیه کردها صورت گرفته است. ایران با ترکیه منافع مشترکی در قبال کردها دارد که می تواند نارضایتی ایران از اقدام ترکیه در شمال عراق را کاهش دهد. تا اندازه ای که اقدامات ترکیه محدود به بکارگیری سطحی از قوه قهریه در نواحی کردنشین است دلالت بر اشغال طولانی مدت نخواهد داشت.
بازیگران: سوریه
بازیگران: اسرائیل
در همین حال، اسرائیل محل دقیق اهداف خود در ایران را نمی داند و مطمئن نیست که یک حمله تاکتیکی کارا باشد. افزون بر این نگرانی از واکنش منطقه به حمله اسرائیل علیه ایران ممکن است معکوس باشد. به طور جدی، اسرائیل هنوز به بازدارندگی معتقد بوده و به این راضی شده است که آمریکا در برابر مسئله ایران اقدام نماید. اسرائیل تحت فشار دائمی آمریکا برای کنترل لبنان در کرانه باختری و غزه و در نظر داشتن حمله پیشگیرانه علیه ایران است. کاهش توجه عمومی به اسراییل، تعادل بیشتر اعراب با ایران، در داخل عراق یا منطقه، تسهیل شده است.
بازیگران: عربستان سعودی
بازیگران : تروریست ها
پیامدهای آن شبیه شرایطی است که دولت بوش گفت که این اقدام تلاشی برای جلوگیری از حمله به عراق در 2003 بود. عراق یکی از کشورهای بزرگ خاورمیانه به عنوان پناهگاه امن و محل آموزش تروریست هایی شده است که اهدافی را در منطقه و فراسوی آن در نظر دارند. همان گونه که شمار گروه های جهادی افزایش می یابد به همان نسبت کنترل آنها در داخل عراق بسیار دشوار شده است. آنها اغلب به سوریه سرایت کرده اند و ممکن است در آینده به اردن و عربستان سعودی هم سرایت کنند. رژیم های منطقه به منظور حفظ ثبات داخلی آنها را بی رحمانه سرکوب می کنند.
بازیگران: ایالات متحده
بقایای نیروهای ویژه آمریکا به هدف قراردادن تروریست ها ادامه خواهند داد. آمریکا منطقه پرواز ممنوع را بر حریم فضایی عراق حفظ خواهد کرد. این امر به مهار درگيري ها کمک كرده و به عنوان منطقه حائل عمل می کند که اسرائیل و ایران را جدا می نماید.
در ارتباط با اسرائیل، آمریکا دو گزینه در پیش دارد: یک راه، فشار شدید برای حل مسئله فلسطین- اسرائیل به منظور تسهیل تعادل اعراب در مقابل افزایش نفوذ ایران، مهار نبرد در عراق و دفع بیزاری اعراب است که می تواند سبب بی ثباتی رژیم های عرب گردد؛ راه دیگر اینکه، آمریکا مسئله فلسطین را قربانی کند و به کشورهای عرب اجازه دهد تا لفاظی های ضد اسرائیلی را به منظور باثبات کردن رژیم های خود افزایش دهند تا در مقابل ایران اعتبار لازم را کسب کنند. سیاست نهایی جایی میان دو مورد فوق الذکر است.
نتیجه
مقاومت در برابر جریان خروجی فعالیت ها و عقاید گروه های جهادی بسیار دشوار است. حتی اگر جنگ آشکار در داخل عراق مهار گردد، گروه های جهادی خشن و تند عراقی، در سراسر منطقه پخش شده اند و از طریق رادیکالیزه کردن مردم این کشورها به دنبال شکاف در تلاش های دولت های بازیگر منطقه که در پی ایجاد ثبات می باشند، هستند.
آنها بدنبال ساقط کردن همه رژیم های عرب منطقه هستند و از حمایت برخی قدرت های محلی برخوردارند. کلید سناریوی دوم این است: قدرت های منطقه از رویارویی مستقیم اجتناب ورزند و در همان حال فعالیت های گروه های جهادی را سرکوب نمایند.
به این ترتیب، مسیر حرکت به سوی سناریوی اول یا سوم آشکار شده است. این نیروهای بی ثبات کننده که از عراق یا ناآرامی های گسترده منطقه سرچشمه می گیرند باید منطقه خاورمیانه را در کام خود فرو برند. راه دیگر اینکه، با عنایت به نگرانی از تشدید چنین تشویش هایی همه بازیگران عمده منطقه باید ظهور دیکتاتوری وحدت ملی را بپذيرند یا تشویق کنند. اگر چنین چهره ای ظهور کرد، بعید است که کسی در منطقه در مقابل آن مقاومت کند حتی اگر دیکتاتوری وحدت ملی ثابت کند که کمتر از آنچه که در اصل باید باشد، بی طرف است. با وجود این، با توجه به توانایی ثابت شده رژیم های عرب برای ایجاد هرج ومرج سناریوی دوم برای حفظ وضع موجود می تواند ارائه گردد.
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله