معرفي قرآن خطي مسجد جامع سمنان
نويسنده:عماد الدين شيخ الحکمايي
يکي از نفايس آرشيو سازمان مرکزي اوقاف و امور خيريه، يک جزو قرآن خطي متعلق به قرن نهم هجري است. اين قرآن که به قطع رحلي کوچک و جلد تيماج ضربي با رنگ قهوهاي سوخته است، جزو هفدهم از جامع قرآني است که غياثالدين محمد بن تاجالدين حسن در سال 856 هجري بر مسجد جامع کبير سمنان وقف کرده است(1).
در صفحه اول اين جزو قرآن، وقفنامهاي وجود دارد که متن آن به عربي است. از شروط مندرج در وقفنامه آن است که اين جامع نبايد از مسجد بزرگ سمنان خارج گردد؛ مگر براي مجالس خير و به شرط برگرداندن آن؛ اما اگر جنگي رخ دهد و يا حادثهاي پيش آيد که خطر نابودي قرآن برود، جايز است که آن را به برج احرار واقع در روستاي صوفيآباد منتقل کنند و بر متولي مسجد واجب است، پس از رفع فتنه و خطر، قرآن را به مسجد برگرداند(2).
اين قرآن با خطوط نسخ، محقق و ثلث بر کاغذ سمرقندي آهار مهره کتابت شده و مجموعا داراي دو سر سوره با نقش گل و بوته ساده است و در متن آن با خط طلايي، نام سوره و تعداد آيات ذکر شده است. همه صفحات داراي جدولهايي به قلمهاي آبطلا و مشکي است و در بين سطرها در کنار صفحات، تزئينات و علايمي با آب طلا ديده ميشود. هر صفحه داراي نه سطر است؛ سطر اول و آخر به قلم محقق و سطر مياني به قلم ثلث و بين اين دو، به خط نسخ کتابت شده است. در صفحه پاياني، هشت يادداشت وفات شخصيتهاي سمنان وجود دارد که همه مربوط به قرن چهاردهم هجري است.
کـاتب ايـن نسخه محمد بن جنيد بن محمدالحافظ الاصفهاني، از خطاطان مشهور اين دوره است و نسخه خطي چند قصيده عربي و ترجمه آن(3)به خط ثلث و نستعليق او شناخته شده است.
واقف قرآن، وزير بابرخان تيموري (4)است که از سال 853 هـ .ق حاکم خراسان بوده است. نام واقف با اندکي اختلاف در کتيبهاي متعلق به حمّام پهنه در شهر سمنان ديده ميشود «امر ببناء هذالحمّام المبارک في زمان دولت سلطان الاعظم... ابوالقاسم بابرخان... دستور الوزراء الاعظم، خواجه غياثالدين محمد بن المرحوم خواجه تاجالدين بهرام السمناني في شوال سنة ست و خمسين و ثمانمائه.»5 تاريخ کتيبه نيز چنان که ديده ميشود، همان تاريخ وقف قرآن بر مسجد جامع است.
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
در صفحه اول اين جزو قرآن، وقفنامهاي وجود دارد که متن آن به عربي است. از شروط مندرج در وقفنامه آن است که اين جامع نبايد از مسجد بزرگ سمنان خارج گردد؛ مگر براي مجالس خير و به شرط برگرداندن آن؛ اما اگر جنگي رخ دهد و يا حادثهاي پيش آيد که خطر نابودي قرآن برود، جايز است که آن را به برج احرار واقع در روستاي صوفيآباد منتقل کنند و بر متولي مسجد واجب است، پس از رفع فتنه و خطر، قرآن را به مسجد برگرداند(2).
اين قرآن با خطوط نسخ، محقق و ثلث بر کاغذ سمرقندي آهار مهره کتابت شده و مجموعا داراي دو سر سوره با نقش گل و بوته ساده است و در متن آن با خط طلايي، نام سوره و تعداد آيات ذکر شده است. همه صفحات داراي جدولهايي به قلمهاي آبطلا و مشکي است و در بين سطرها در کنار صفحات، تزئينات و علايمي با آب طلا ديده ميشود. هر صفحه داراي نه سطر است؛ سطر اول و آخر به قلم محقق و سطر مياني به قلم ثلث و بين اين دو، به خط نسخ کتابت شده است. در صفحه پاياني، هشت يادداشت وفات شخصيتهاي سمنان وجود دارد که همه مربوط به قرن چهاردهم هجري است.
کـاتب ايـن نسخه محمد بن جنيد بن محمدالحافظ الاصفهاني، از خطاطان مشهور اين دوره است و نسخه خطي چند قصيده عربي و ترجمه آن(3)به خط ثلث و نستعليق او شناخته شده است.
واقف قرآن، وزير بابرخان تيموري (4)است که از سال 853 هـ .ق حاکم خراسان بوده است. نام واقف با اندکي اختلاف در کتيبهاي متعلق به حمّام پهنه در شهر سمنان ديده ميشود «امر ببناء هذالحمّام المبارک في زمان دولت سلطان الاعظم... ابوالقاسم بابرخان... دستور الوزراء الاعظم، خواجه غياثالدين محمد بن المرحوم خواجه تاجالدين بهرام السمناني في شوال سنة ست و خمسين و ثمانمائه.»5 تاريخ کتيبه نيز چنان که ديده ميشود، همان تاريخ وقف قرآن بر مسجد جامع است.
متن وقفنامه
پی نوشت:
1- اين مسجد از بناهاي تيموري است که در سال 828 هجري در زمان شاهرخبن تيمور ساخته شده و باني آن معزّالدين ملک حسينبن خواجه عزّالدين محمّد باليجه سمناني است. [مطلعالشمس، ج3، ص322].
2- برج احرار صوفيآباد همان مقبره علاءالدوله سمناني است که در حبيبالسير آمده است. [خواند مير به تصحيح دکتر دبير سياقي ج3، 220].
3- احوال و آثار خوشنويسان، مهدي بياني، ج4، شماره 407.
4- سلسلههاي اسلامي، برسورث، ص246.
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله