چکیده:

موعود باوری یکی از برجسته ترین اعتقادات اسلامی شناخته شده است. اهمیت موضوع، محققان را بر آن داشته تا از زوایای گوناگون درباره این اصل مهم اظهار نظر کنند.مسئله مهدویت و انتظار، جنبه‌های مختلف اجتماعی، روان‌شناختی، تاریخی، فلسفی، تربیتی و اعتقادی دارد و از دیدگاه‌ها و زوایای مختلف قابل بررسی می باشد. امروزه مسئولان، برنامه‌ریزان، سیاست‌مداران و پژوهشگران کشور عزیزمان،برای ایجاد بستری مناسب در جهت توسعه هم‌آهنگ و پایدار آماده‌سازی مقدمات ظهور در چارچوب ارزش‌های اعتقادی و باورهای اسلامی، مسئولیت خطیری به عهده دارند.ارتقای فرهنگ و دانش و معرفت افراد جامعه و داشتن برنامه راه‌بردی مدون برای آماده‌سازی این شرایط دغدغه اصلی مسئولان کشور است.
همه آنها می‌خواهند به این حرکت سرعت دهند تا جامعه اسلامی را به بالاترین قله‌های عزت و کمال برسانند. پس لازم است این برنامه ها در چارچوب ارزش‌ها و معیار‌‌های اسلامی و در مسیری باشد که به ظهور حضرت مهدی(عج) بینجامد. یکی از این راه‌کارهای مناسب برای آماده‌سازی زمینه‌های ظهور حضرت مهدی(عج) تدوین سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران می باشد. در سند چشم اندارز بیست ساله،ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی وفناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل.
سندچشم اندازبیست ساله دارای ویژگیهای از جمله؛آینده نگری، ارزش گرایی، واقع گرایی وجامع نگری است.رهبر معظم انقلاب نیز در ابعاد مختلف چشم انداز از جمله در زمینه سیاسی، علمی، فرهنگی ودر زمینه الگوی تدوین برنامه رهنمودهایی را تبیین کردند که توجه به آنها حائز اهمیت بسیاری است. در سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران ویژگیهای فرد ایرانی 1404 شامل: فعال، مسئولیت¬پذیر، ایثارگر، مومن، رضایتمند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن می باشد.
در پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل اسنادی، نقش موعود باوری درتدوین سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری،کلیه منابع ومراجع در زمینه فوق الذکر بوده است ودر این زمینه نمونه گیری انجام نشده است. ابزار پژوهش،فیش برداری بوده است وداده های حاصل مورد تجزیه وتحلیل کیفی قرار گرفته اند.

مقدمه

موعود باوری یا اعتقاد به سررسید وعده‌ای در آینده دور یا نزدیک که در آن اوضاع آرمانی ادیان یا اقوام برآورده خواهد گشت، اندیشه‌ای فراگیر و جهان‌شمول است. کمتر قوم و ملّتی را می‌توان سراغ گرفت که سر این سودا نداشته باشد و کم است دین و آیینی که چنین وعده‌ای در آن یافت نشود (موحدیان عطار،1383).
موعود باوری یا اندیشه نجات یا منجی موعود را در جهان به نام‌ها و نشان‌های مختلف می‌شناسند. در حوزه غرب مسیحی، مسیانیزم[1] یا «مسیح باوری» که اکنون در معنایی عام‌تر؛ یعنی «منجی‌باوری» به کار می‌رود، مفهومی کاملاً متداول است. این مفهوم با messiah که بیانگر بُعد نجات‌بخشی عیسی مسیح است، پیوند دارد. از قضا، این اصطلاح هم پا را از حوزه مسیح فراتر گذاشته و در کل به مفهوم «منجی موعود» و نجاتگری مسیحا نفس به کار می‌رود. در همین حوزه به مفهوم میلّناریانیزم[2] یا «هزاره باوری» برمی‌خوریم که به معنای اعتقاد به هزاره[3]؛ یعنی دوران گسترش و استقرار فضیلت یا شادمانی عظیم یا حکومت کمال یافته یا رهایی از رنج‌های دیرین و نارسایی‌های حیات بشری است.( باب کوک[4]، 1993).
موعود باوری را گاه با واژه هم ریشه و هم معنای میلّنیالیزم بیان می‌کنند و نهضت‌ها یا جریان‌هایی را که بر پایه این اندیشه استوارند، جریان‌های هزاره باور[5] می‌خوانند(لندس[6]،2000)دیگر مفاهیم مرتبط با این اندیشه در غرب مسیحی عبارتند از: منجی[7]، نجات[8]، آزادی بخش[9]، رهاننده [10]که حکایتی است از نقش عیسی مسیح به عنوان کسی که مؤمنان به خویش را از دین نخستین می‌رهاند- رهایشگر[11]، و(آینده‌گرایی یا آخرت گرایی[12]) که آن را «فتوریزم» نیز ترجمه می‌کنند (موحدیان عطار،1383).
در حوزه‌ شرق اسلامی، اندیشه منجی موعود با مفهوم مهدی، مهدویت و قائم تبیین می‌شود و با نام‌ها و شخصیت‌هایی مانند: مسیح، نفس زکیه، یمانی، سفیانی، دجال و. .. ارتباط پیدا می‌کند. در دیگر حوزه‌های دینی و فرهنگی نیز به مفاهیمی از این دست برمی‌خوریم. کلکی یا کلکین[13] در آیین هندو، میتریه[14] در آیین بودا، وانگ[15] یا پادشاه منجی و دادونگ[16] یا «حکومت جهانی» و نیز اصطلاح تایی پینگ[17] یا «هماهنگی بزرگ» و شخصیتی به نام لی هونگ[18] در دین‌های چینی (آیین‌های کنفوسیوس و تائو)، نهضت کورزومیکو[19] و شخصیتی به نام کاواته بونجیرو[20] در دین و فرهنگ ژاپنی، نهضت تاکوی انکوی[21] و چهره‌ای به نام اینکارّی[22] در ادیان سرخ‌پوستی و شخصیت‌هایی مانند مای کازا[23] و جان باتبیست یا همان جان مسوو[24] در ادیان آفریقایی همگی گواه بر فراگیری و جهانی بودن اندیشه منجی و نجات موعود (موعود باوری) است(موحدیان عطار،1383).
در مورد موعود باوری جهانی می توان دو فرض را ارئه نمود: فرض اول؛ نوعی «امید» جهانی و بشری به برون‌رفت از رنج‌های فردی یا اجتماعی، اعتقادی است.چنین امیدی در ذات خود در خصوصیتی روانی در بشر ریشه دارد که به مقتضای آن می‌کوشد آینده‌ای روشن‌تر از گذشته ترسیم کند. گو این که ممکن است این امید فطری با آن سنت الهی نیز هماهنگ باشد که: « با هر سختی، آسایشی هست»(سوره انشراح، آیه5 و 6) این امید هم در افراد و هم در جوامع وجود دارد و کارکرد روانی قابل ملاحظه‌ای برای آن متصور هست. می‌توان گفت منجی‌ باوری‌های غیردینی (سیاسی - اجتماعی) بیشتر بر چنین امید روان‌شناختی تکیه دارد.
فرض دوم؛ آموزه‌‌ای در مورد سررسید وعده‌ای مخصوص که در گذشته داده شده است؛یعنی تلقی موعود باوری به مثابه اعتقاد به سررسید وعده‌ای در گذشته، اولاً و بالذات، از سنخ «آموزه» ‌یا «عقیده» است، هر چند ممکن است در پیشبرد اهداف خود، بر ویژگی امیدواری فطری بشری، تکیه و تأکید کند. منجی باوری‌های دینی از این سنخند. در این فهم از موعود باوری، نوع «خاصی» از رهایش و آرمان و ایده مخصوصی در نظر است، نه صرف امید به تغییر اوضاع ناگوار. این مفهوم از موعود باوری دارای پشتوانه قوی‌تری در «اندیشه» و «ایمان» است تا در روان و ویژگی‌های روانی. (موحدیان عطار،1383).
وقتی از ابعاد جهانی موعود باوری سخن می‌گویند، ناظر به همین فرض دوم درمفهوم موعود باوری باشد وگرنه سنخ اول اصولاً جای بحث و استدلال و استشهاد ندارد. علاوه بر این، موارد و مصادیق موعود باوری در جهان، با ویژگی‌هایی که برای مفهوم دوم برشمردیم، انطباق بیشتری می‌یابد.
عقیده به وجود یک منجی ومصلح بزرگ آسمانی وامید به یک آینده ی روشن وقطعی که در آن نگرانی ها وهراس ها مرتفع گردد، وبه برکت ظهور یک شخصیت کمال یافته وممتاز الهی، همه تاریخی ها از پهنه ی گیتی برچیده شود و ریشه ظلم وجهل وتباهی از روی کره زمین برکنده شود؛یک اعتقاد فرادینی وعمومی ثابت است که همواره در همه جا ودر همه زمان ها بین تمام ملت ها شایع ورایج بوده است
باور به آینده ی مشترک در جامعه ی ایمانی،یک اندیشه ی محکم ومسلم اعتقادی است. پیروان همه ادیان الهی به ویژه آخرین وکامل ترین پیام آسمانی، یعنی دین اسلام، معتقدند: همه بشر در یک فرایند تکاملی به آرزوی فطری، انسانی والهی خود در کمال طلبی، به نقطه اوج تکاملی انسانی،یعنی تجلی عدالت وحاکمیت عادلانه می رسند.
بحث موعود در اسلام نیز به مانند دیگر ادیان آسمانی مطرح شده است. در احادیث وروایات از زبان پیامبر اسلام (ص) وائمه(ع) به مهدی موعود اشاره شده است. وعلمای اسلام نیز کتاب های بسیاری در این خصوص نوشته اند. ومفسریندر تفسیر این «بقیه الله خیر لکم، این کنتم مؤمنین»(هود/86). «بقیه الله (ذخیره الهی) برای شما مردم اگر مؤمن باشید از هر چیز وهرکس دیگر بهتر است».چنین می گوین که: منظور از بقیه الله مهدی موعود می باشد که با ظهور خود دنیا پر از عدل وداد می کند

انواع موعود باوری

بر اساس دیدگاه‌های مختلف، اندیشه منجی یا نجات موعود نیز انواع گوناگونی دارد. موعود‌ها یا شخصی‌اند یا غیر شخصی. موعودهای شخصی نیز خود بر چند گونه‌اند.
1. موعودهای شخصی
مراد از شخصی در این جا، فردی یا ویژگی‌های یک «شخص» (اعم از بشری و غیربشری) است که می‌تواند طرف خطاب و گفت‌و‌گو یا رابطه انسان قرار گیرد. بیشترین موعودهای ادیان اشخاصند. موعودهای شخصی گاه صرفاً بشری‌اند و گاه از نوعی الوهیت برخوردارند.
الف) موعودهای شخصی الوهی
از جمله موعودهای شخصی الوهی، «مسیح» برای مسیحیان است. در باور مسیحیان کاتولیک، عیسی مسیح، پسر خدا و خداست: «همان طور که پدر، خداست، پسر و روح القدس نیز خدایند، ولی آنها سه خدا نیستند، بلکه یک خدایند.»( قنبری، 1381، ص 84)
ب) موعودهای شخصی بشری
موعود اسلامی یا مهدی موعود(عج) در دیدگاه عمومی مسلمانان، بشری از نسل پیامبر اسلام(ص) است که برای برپایی عدل و امن و رفاه و فضیلت ظهور خواهد کرد. او گرچه در اوج قله کمال قرار دارد و مظهر کامل اوصاف خداست، ولی بنابر مبانی اسلامی بشری همانند دیگر انسان‌هاست.
نمونه دیگر موعود شخصی بشری، ماشیح[25] یا همان مسیح؛ یعنی مسیح شده خداوند است. او سلاله‌ای از نسل داود(ع) است که به صورت شکوهمندی به موهبت الهی آراسته شده است. هم اوست که یهودیان دوره رومی، باور داشتند خدا او را برمی‌خیزاند تا یوغ کافران را بشکند و بر پادشاهی دوباره احیا شده اسرائیل که در آن، همه یهودیان از تبعید باز خواهند گشت، حکم براند.
2. موعودهای غیرشخصی
منظور از غیرشخصی، اموری همچون یک نظام یا یک حکومت یا یک وضعیت است که تحقق آن را در آینده وعده داده‌اند. ویژگی امور غیرشخصی، ناممکن بودن رابطه فرد یا فرد با آنهاست. این گونه امور را فقط باید شناخت و حداکثر با آنها هماهنگ شد. اندیشه‌های موعودی غیرشخصی‌نگر عواطف را تحریک نمی‌کند.
گاه به نظر می‌آید اندیشه آرمانی خود کنفوسیوس (قطع نظر از کنفوسیوسیان بعدی)؛ یعنی بازگشت به عصر فرزانه – شاهان (شنگ وانگ‌ها) که بنابر سنّت چینی پنج تن بودند و در عصر باستان حکومتی خردمدار برپا کرده بودند،از این دست است. ( پاشایی، 1369، ص 9) گرچه بنابر برخی پژوهش‌ها، کنفوسیوس نیز آمدن شخصی را انتظار می‌کشید.شاید یکی از نمونه‌های موعود باوری غیر شخصی‌نگر، موعودباوری سرخ پوستان آمریکای مرکزی و جنوبی باشد. این اندیشه بر بنیاد خاطره‌ای خوش از پادشاهی قدرتمند و پرشکوه در زمان‌های قدیم تکیه دارد. اندیشه منجی موعود در این جوامع بیشتر در قالب نهضت‌های آزادی‌خواهانه بومی ظهور می‌کند.هر چند مواردی وجود دارد که نشان دهنده نوعی شخصی‌نگری در این موعودباوری است؛( الیاد[26]،ص471). گویا هر گونه موعودباوری سرانجام به نوعی شخصی‌نگری تن می‌دهد(موحدیان عطار،1383).
امام مهدی(عج) داعی حق وگسترنده عدل است. همه کارها وبرنامه های او بر محور اصول عدالت دور می زند،وباطن بیکرانه او کانون اصلی عدالت اخلاقی وتعادل وتوازن معنوی است. همه دوستی هاف دشمنی ها، حبّ وبغض ها، صبرها، مقاومت ها، خشم ها، خروش ها وجود وبخشش ها،همه وهمه،در چارچوب قانون عدل وعدالت قرار دارد،وذره ای در احوال شخصی پای از حد ومرز دقیق بیرون نمی نهد، او نخست«عدل» را در درون خود پیاده کرده است، وسپس به پیاده کردن ان در جامعه وجهان دست می یازد(حکیمی،1374 ص3004).
موعود باوری، پدیده‌ای با ابعاد جهانی و فراگیر است، همه موارد و مصادیق اندیشه منجی یا نجات موعود، یک گونه نیست. بازشناسی گونه‌های مختلف موعود و موعودباوری روشن می‌سازد که تا چه حد این باورها مشترک یا متفاوتند و آیا جمع این وعده‌ها در یک وعده جامع و واحد امکان دارد یا کدام یک از نظر آرمانی، روان‌شناختی و تربیتی، مؤثرتر و متعالی‌تر است؟ مفهوم موعود باوری یا اعتقاد به سررسید وعده‌ای در آینده دور یا نزدیک در حوزه‌های دینی و فرهنگی چه درحوزه‌ شرق اسلامی وچه در حوزه غرب با نام ها واسامی خاص خود آن دین ها وآیین ها به آن پرداخته شده است.
موعود باوری ‌ به‌ عنوان‌ مدینه‌ فاضله‌ اسلامی‌ و ظهور منجی موعود، تدبیری‌ الهی‌ است‌ تا آمال‌ و آرزوهای بشر‌ در طول‌ قرن‌ها تحقق‌ یابد. تحقق‌ چنین‌ عصری‌ مستلزم‌ آماده ‌بودن‌ زمینه‌ها و شرایط‌ لازم‌ است. سند چشم‌اندازبیست‌ساله، جمهوری اسلامی ایران بدین‌ جهت‌، برای ایجاد شرایط و زمینه ها می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر وکارآمد باشد.
در سال 1378 بحثی تحت عنوان "افق آینده" در دبیرخانه تشخیص مصلحت نظام آغاز گردید و در این مسیر روشن شد که مفهومی در برنامه ریزی و مدیریت های کلان در جهان تحت عنوان "چشم انداز" راه پیدا کرده است که مطابق با خواسته های ما نیز می باشد. پس از آنکه این موضوع خدمت مقام معظم رهبری مطرح گردید ایشان این مساله را یک حلقه مفقود راهبردی تعبیر، و به مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند که چشم انداز بیست ساله آینده کشور را ترسیم کند. مجمع تشخیص کمیسیون خاصی را از اعضای خود مامور تدوین این چشم انداز نمود. «ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی وفناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل».
چشم انداز تصویری از ایران آرمانی آینده است که هویت اسلامی و انقلابی آن مورد تایید مقام معظم رهبری بوده است و باید از حکومت دینی استفاده کرد تا به جامعه آرمانی برسیم چشم انداز 20 ساله عاملی است که: 1-هریک از مولفه های اصلی جامعه را جهت می دهد و اهدافشان را تعیین می کند. 2-مجموعه عوامل را به هم پیوند می دهد و از آن یک نظام سازگار می سازد (سند چشم انداز،1383)
چشم انداز دارای ویژگیهای زیر است:
1-آینده نگری 2 -ارزش گرایی 3- واقع گرایی 4- جامع نگری(سند چشم انداز،1383)
رهنمودهای مقام معظم رهبری در ابعاد مختلف چشم انداز به شرح زیر می باشد:
در زمینه سیاسی: کارآمدی، تحرک بی وقفه، جهت دار بودن و حضور فعال در معاهدات و مجموعه ها و هسته های جهانی مورد نظر است.
در زمینه علمی: نهضت نرم افزاری و تولید علم
در زمینه فرهنگی: تقویت روحیه ایمان و ایثار در مسئولین و مردم، تبیین مبانی ارزشی و قانون اساسی
در زمینه الگوی تدوین برنامه: منطبق بر خصوصیات جغرافیایی تاریخی و فرهنگی می باشد (معاونت فرهنگی واجتماعی وزارت علوم،تحقیقات وفناوری،1386 ص73).
ویژگیهای فرد ایرانی در افق 1404 بر اساس چشم انداز بیست ساله شامل؛«فعال، مسئولیت پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایتمند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن(سند چشم انداز،1383)
ویژگیهایی جامعه ایرانی در افق سند چشم انداز بیست ساله:

1- الگوی توسعه:

توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود، متکی بر اصول اخلاقی و ارزشهای اسلامی،ملی و انقلابی،با تاکید برمردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادیهای مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان¬ها و بهره مندی از امنیت اجتماعی و قضایی.توسعه از سه رکن مقتضیات بومی، رزش ها و بنیادهای اجتماعی باید تحت تاثی قرار گیرد و لذا الگوی توسعه باید متناسب باآن¬ها طراحی و اجرا شود.

2-ویژگیهای امنیت تولید و رفاه ملی:

2-1- تولید ملی:
برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فن-آوری متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی.
2-2- امنیت ملی:
امن،مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه جانبه و پیوستگی مردم و حکومت.
2-3- رفاه ملی:
برخوردار از سلامت،رفاه،امنیت قضایی،تامین اجتماعی و فرصت¬های برابر، توزیع مناسب درآمد نهاد مستحکم خانواده به دور از فقر،تبعیض و بهرمند از محیط زیست مطلوب.

3-ویژگیهای فرد ایرانی در افق 1404 بر اساس چشم انداز بیست ساله شامل؛

«فعال، مسئولیت پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایتمند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.

4-جایگاه منطقه ای:

دست¬یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه¬ای آسیای جنوب غربی(شامل: آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه)با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.

5-تعامل با جهان:

5-1- در جهان اسلام:
الهام بخش، فعال و موثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم سالاری دینی، توسعه کارامد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تاثیر گذار بر همگرایی اسلامی و منطقه¬ای بر اساس تعالیم اسلامی و اندیشه¬های امام خمینی(ره).
5-2- در روابط بین الملل: دارای تعامل سازنده و موثر با جهان بر اساس اصول عزت،حکمت ومصلحت(سند چشم انداز، 1383).
سیاست های کلی چشم انداز 20 ساله در مسائل وامور فرهنگی:
1- اعتلا وتعمق بخشیدن به معرفت وبصیرت دینی براساس تعالیم قرآنی ومکتب اهل بیت
2- نمایان نگاهداشتن اندیشه دینی وسیاسی امام خمینی وبرجسته کردن نقش آن به عنوان یک معیار اساسی در تمام سیاست گذاری ها وبرنامه ریزی ها
3- تقویت وحدت وهویت ملی مبتنی بر اسلام وانقلاب اسلامی ونظام جمهوری اسلامی وآگاهی کافی درباره تاریخ ایران فرهنگ وتمدن ایرانی واسلامی واهتمام جدی به زبان فارسی
4- سالم سازی فضای فرهنگی واطلاع رسانی مناسب برای تحقق ویژگیهای مورد نظر در افق چشم انداز
5- مقابله با تهاجم فرهنگی
6- اصلاح نظام اموزشی کشور شامل اموزش وپرورش فنی وحرفه ای وآموزش عالی در جهت تحقق اهداف چشم انداز 20 ساله (معاونت فرهنگی واجتماعی وزارت علوم،تحقیقات وفناوری،1386 ص63).
طرح تدوین سند ملی آموزش وپرورش درافق چشم انداز بیست ساله، به منظور ترسیم جهت گیریهای اساسی نظام آموزش وپرورش، با درنظر گرفتن نقش محوری برای ارزشها وباورهای دینی و ملی، بر تدوین فلسفه آموزش وپرورش جمهوری اسلامی ایران مبتنی برفلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و اتکاء دیگر عناصر سند ملی آموزش وپرورش بر چنین فلسفه ای تاکید داشته است.
چشم انداز به عنوان نقطه عطفی در راهبردها وسازماندهی حرکت کلی کشور، افق پیش روی همه قوا، دستگاهها، نهاد ها ومردم در فضای 20 ساله آینده را به تصویر می کشد.این سند جهت گیری خرد وکلان کشور را در عرصه های فرهنگی،اجتماعی،سیاسی، اقتصادی، امنیتی ودفاعی را دربر می گیرد ونه فقط به پیش بینی آینده بلکه به خلق آینه ای مطلوب ومناسب می نگرد. (فراهانی،1386).
محورهای اساسی ومؤلفه های اصلی چشم انداز را می توان به شکل های مختلف تقسیم بندی کرد.به عنوان مثال در یک تقسیم بندی ابعاد سند به چهار بعد اقتصادی،اجتماعی،سیاسی قابل تقسیم است، که هر بعد دارای مؤلفه ها ومتغییر های زیر است
سیاهپوش (1385)محورهای اصلی سند چشم انداز را از دریچه دیگری می نگرد وبه مواردی همچون «توسعه،علم وفناوری،دفاع وامنیت،تأمین اجتماعی، اخلاق، رقابت،تعامل منطقه ای، تعاملی جهان، همسویی برنامه ها وبودجه ها اشاره می کند. که هدف کلی آن توسعه یافتگی کشور تا 1404 است.
جلاال آبادی(1385)محورهای اساسی چشم انداز را شامل موارد زیر می داند؛رشد مستمر وپایدار، توسعه مبتنی بر دانایی، هم پیوندی فعال با اقتصاد جهانی، رقابت پذیری اقتصاد، امنیت انسانی واجتماعی،امنیت ملی،کیفیت سطح زندگی،توسعه محیط زیست وتوسعه پایدار،توسعه فرهنگی،توسعه مدیریت،امنیت وتوسعه قضایی.
مشکینی(1385)نیز معتقد است که این سند به عنوان گام نخست، چهار محور را سر لوحه برنامه بلند مدت نظام اسلامی قرار داده است
1-هویت اسلامی –ایرانی
2-توسعه همه جانبه
3- احراز جایگاه نخست در منطقه
4-الهام بخشی در جهان اسلام
اهداف نهایی سند چشم انداز رسیدن به توسعه است. در سند چشم انداز ویژگیهایی ایران توسعه یافته ترسیم شده است. ابعاد اساسی که برای رسیدن به این هدف کلی مدنظر قرار گیرد، به شکل های مختلفی بیان شده است به عنوان مثال در بعد اقتصادی، ایران آینده رشد یافته، دارای اشتغال کامل وسطح درآمد بالا، در بعد سیاسی، فعال وموثر در جهان اسلام ودارای تعامل سازنده با جهان ودر بعد سیاست داخلی مستقل وبرخودار از امنیت همه جانبه، در بعد اجتماعی، برخودار از رفاه وعدالت اجتماعی وسرمایه اجتماعی بالا، از بعد فرهنگی وآموزشی، تربیت اسان مؤمن ومتعهد نسبت به جامعه فعال واثر بخش وبه لحاظ علمی جامعه دانایی محور وپیشرفت خواه وبرخودار از تکنولوژی پیشرفته در جنبش نرم افزاری مدنظر است(فراهانی،1386).
آموزش و پرورش بطور بالقوه یکی از محوری ترین و تعیین کننده ترین نهادها در تحقق مفاد سندچشم انداز توسعه کشور محسوب می شود اما ایفای نقش مناسب در این زمینه مستلزم دارا بودن رهنمودها و خطوط کلی در قالب برنامه جامع توسعه نظام آموزش و پرورش کشور است که از آن تحت عنوان سند ملی آموزش و پرورش یاد می شود. نقطه آغازحرکت به سمت طراحی برنامه جامع توسعه نظام آموزشی و تدوین سند ملی، ترسیم چشم انداز نظام تعلیم و تربیت در ارتباط با انسان مطلوب می باشد. بر اساس مدل اجرایی مطالعه، ترسیم سیمای انسان مطلوب به عنوان گام نخست و در حقیقت قلب فرایند تدوین سند ملی محسوب شده است که بدون تعیین و تکلیف در این زمینه، نمی توان عناصر و مولفه های مختلف نظام آموزشی را مورد بحث و تجزیه وتحلیل قرار داد. یکی از اساسی ترین وظایف هر نظام تربیتی ارائه تصویری روشن از انسان مطلوب می باشد، از آن جایی که آموزش و پرورش به عنوان محور توسعه پایدار، وظیفۀ تربیت نیروی انسا نی مطلوب و ماهر جهت کار و تلاش در بازار پرخطر جهانی و تداوم آموزش آن ها را به همراه سایر نهادهاو سازمان ها به عهده دارد با تدوین یک سند ملی در مورد توسعه آموزش ها می تواند نیروی انسانی کشور را برای ورود به عصر دانایی و تبعات ناشی از این ورود در چهار بعد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آماده کند.
رسالت نظام تعلیم وتربیت، پرورش انسان پرسش جویی است که می خواهد خود را از قید وبندهای بسیار رها کند راه تکامل خود را فراهم سازد وتا آنجا که ممکن است به رمز و راز فعالیت های فردی واجتماعی خود ودنیای متغیری که در آن زندگی می کند آشنا شود. این فهم زمانی تحقق می یابد که مدارس ما به در برنامه ریزی های سالانه خود متناسب بانیاز های گوناکون وبا مشارکت دانش آموزان فعالیت هایی راتدارک ببیند و سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران با توجه شرح وظایف واهداف از قبل تعیین شده در جهت شکوفایی وپرورش استعدادهای دانش آموزان ایفای نقش نمایند ونقش مهمی در موعو باوری دارد(سبحانی نژاد،صحبت لو،1386ص34).

بحث ونتیجه گیری

عقیده به وجود وظهور یک مصلح بزرگ آسمانی در واپسین تاریخ بشر، یک اعتقاد فرا دینی وعمومی است که همواره در همه جا ودر همه زمان ها بین تمام ملت ها وهمین طور در ادیان آسمانی وپیروان ادیان وبه ویژه در دین اسلام ودر میان مسلمان ها،وجود داشته است.اعتقاد همه مسلمان ها به آینده مشترک وآموزه «مهدویت» وعمل به وظایف دینی به عنوان منتظر،سبب پیدایش،تعمق وماندگاری وحدت در بین مسلمانان می شود.
در پس همه این اختلافها و اسامی گوناگون نظیر، کلکی، سوشیانس، میتریه، لی هونگ، مسیح، ماشیح یا انیکاری، آنچه بیش از همه جلب توجه می کند شوق سوزان انتظاری است که دنیای آشفته امروز را فراگرفته است. شاید هیچ زمانی تا به امروز، مردمان جهان این چنین خود را در موعدباوری و انتظار به یکدیگر احساس نکرده باشند.
فن آوری پیچیده ارتباطات و مبادله آسان اندیشه ها، زمینه ساز این اشتراک افق است. گرچه در برخی موارد اختلافات بسیاری در این اندیشه ها به چشم می خورد ولی واقعیت آن است که انسان امروز فارغ از رنگ، نژاد و.... چشم انتظار برآورده شدن آرزویی است که قرنها در اشتیاق آن سوخته است و امیدواریم آن روز با عنایت خداوند نزدیک و نزدیکتر باشد.
ابلاغ سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی توسط مقام معظم رهبری در آبان ماه 1382،نقطه عطفی در راهبردی وسازماندهی حرکت کلی کشور در جهت اهداف متعالی انقلاب اسلامی بوده است. چشم انداز ملی که به مثابه هدفی آرمانی وتحقق پذیر،انسجام بخش همه سیاست های کلی بود،افق پیش روی همه قوا،دستگاهها،نهادها ومردم عزیز کشورمان را در بیست سال آینده نشان داده، مایه امید ودلگرمی در دولت ومردم وجهت دهنده به برنامه های میان مدت وبلند مدت نظام گردید.
وظیفه همه نهادها ومسئولان اعم از فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، تلاش برای تبین وظایف خود در راستای تحقق این سند می باشد. سند چشم انداز بیست ساله به عنوان سند بالادستی همه برنامه ها وراهبردها در تمام سطوح مدنظر قرار گیرد تا با سازماندهی هریک از اجزاء وشاخه های نظام، کلیت آن نیز به هدف مطلوب نایل آید.
اگر تلاش همه مسئولان ودست اندرکاران نظام آموزشی اعم ازحوزه ودانشگاه ومدارس در راستای تحقق اهداف ذکر شده در سند چشم انداز 20 ساله باشد، شرایط لازم جهت ظهور منجی موعود خواهد شد. در واقع با حرکت در ابعاد مختلف چشم انداز« ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی وفناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین». ایران اسلامی با تحقق عملی به اهدف چشم انداز ضمن اتحاد وانسجام با دیگر ممالک اسلامی، عزم همه را برای ریشه کنی ظلم وستم در کره زمین فراهم نموده وهمه ادیان الهی جهت رسیدن به آینده مشرک که همان موعود باوری است، فراهم می کند.
سند چشم انداز 20 ساله که با درایت مقام معظم رهبری وبا مشارکت دیگر مسؤولان نظام تدارک دیده شده،نقش بسیار والایی در جهت بر قراری عدل وداد، مبارزه با ظلم وستم،تبعیض و برقراری سلامت روحی وروانی در جامعه ایفاء می کند.
در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی،ایران کشوری توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود، متکی بر اصول اخلاقی و ارزشهای اسلامی،ملی و انقلابی،با تاکید برمردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادیهای مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان ها و بهره مندی از امنیت اجتماعی و قضایی می باشد. در این سند، برخورداری از دانش پیشرفته، توانایی در تولید علم و فن آوری متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی مورد تأکید می باشد.برخورداری از سلامت،رفاه،امنیت قضایی،تامین اجتماعی و فرصت های برابر، توزیع مناسب درآمد نهاد مستحکم خانواده به دور از فقر،تبعیض و بهرمند از محیط زیست مطلوب ا ز مواردی است که در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی به چشم می خورد. در زمان حکومت مهدی موعود، جهان پر از عدل وداد می شود، مردم جامعه اسلامی از سلامتی ورفاه برخودار هستند بر کسی ظلم وستم نمی شود،حق کسی پایمال نمی شود، همه در صلح وآسایش زندگی می کنند.
فرد ایرانی در افق 1404 دارای ویژگیهایی همچون؛ فعال، مسئولیت پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایتمند، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن می باشد. یاران مهدی موعود نیز افرادی مؤمن، پاک، ایثارگر، شجاع،عادل هستند.
حکومت مهدی موعود، حکوت جهانی است و همه عالم را فرا می گیرد. در سند چشم انداز، ایران در تعامل با جهان و کشورهای دیگر می باشد.
در سند چشم انداز بیست ساله، ایران در جهان اسلام الهام بخش، فعال و موثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم سالاری دینی، توسعه کارامد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تاثیر گذار بر همگرایی اسلامی و منطقه ای بر اساس تعالیم اسلامی و اندیشه های امام خمینی(ره) می باشد
درسند چشم انداز 20 ساله به مواردی از جمله؛ترویج روحیه ظلم سیتیزی ومخافت با سلطه گری استکبار جهانی،تقویت وحدت وهویت ملی مبتنی بر اسلام وانقلاب، تحکیم مبانی مردم سالاری و... اشاره شده است.
در این سند «روحیه امید به آینده » مورد تأکید واقع شده است واین یعنی اعتقاد به سررسید وعده‌ای در آینده دور یا نزدیک یا همان موعود باوری می باشد پس بر همه مسئولان کشور لازم است در جهت تحقق اهداف ذکر شده در سند چشم انداز 20 ساله حرکت کنندتا زمینه ظهور یکانه منجی عالم بشریت را فراهم سازند.
در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی در بعد امور فرهنگی اهدافی همچون؛ اعتلاء و عمـق و گسترش دادن معرفت و بصیرت دینـی بر پایه قرآن و مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام)، استوار کردن ارزشهای انقلاب اسلامی در اندیشه و عمل، تقویت فضایل اخلاقی و ایمان، روحیه ایثار و امید به آینده وبرنامه‌ریزی برای بهبود رفتارهای فردی و اجتماعی دیده می شود. آموزش و پرورش رسمی وظیفه دارد این اهداف را به دانش آموزان معرفی کند واهداف آموزشی وپرورش در راستای پرورش روحیه موعود باوری باشد. چیزی که در زمینه وبستر آن درسند چشم انداز 20 ساله فراهم شده است.
وظیفه مسئوولان فرهنگی وآموزشی وپرورشی کشور است در نظام آموزشی به تربیت انسان های مطلوب بپردازند، برای اینکه پرورش انسان مطلوب موردتأکید اسلام وائمه بوده، وهست. انسان مطلوب دانش آموخته ای است که به عنوان برون داد نظام آموزش وپرورش محسوب می شودوفردی است که با بهره گیری و استفاده از فرصت ها و امکانات نظام آموزشی بتواند با توجه به تغییر و تحولات آینده ویژگی ها و مهارت ها ی لازم را بر ای زندگی کسب کند.

پی نوشت :

[1]-messiah
[2]-Millenarianism
[3]-Millennium
[4]-Babcock Philip
[5]-Millenial Movements
[6]-Landes, Richard A
[7]-Saviour
[8]-Salvation
[9]-Liberator
[10]-Redeemer
[11]-Deliverer
[12]-Futurism
[13]-Kalki, Kalkin
[14]-Maitrya
[15]-Wang
[16]-Da Dong
[17]-Tai ping
[18]-Li Hung
[19]-Kurozumiko
[20]-Kawate Bunjiro
[21]-Takui Oucoy
[22]-In Karri
[23]-Mai Chaza
[24]-Johan Masowe
-[25]به انگلیسی: Messia، به لاتین: Messias و به عبری: mashiah
[26]-Eliade Mircea

منابع

1-القرآن کریم
2-برانتل، جورج(1381) آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
3- جوجانی و ینبرگ(1369) تاریخ فلسفه چین، ترجمه: ع. پاشایی، تهران، نشر گفتار.
- سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404هجری شمسی و سیاست های کلی برنامه چهارم توسعه اقتصادی،اجتماعی وفرهنگی جمهوری اسلامی ایران، ابلاغیه مقام معظم رهبری، انتشارات سازمان مدیریت وبرنامه ریزی کشور(1383).
-سبحانی نژاد،مهدی،صحبت لو،علی(1386) بررسی جایگاه فعالیت های تربیتی مدارس در برون رفت دانش آموزاندوره متوسطه از بحران های قرن بیست ویک، مجموعه مقالات اولین کنفرانس آموزش امور تربیتی کشور، وزارت آموزش وپرورش،سازمان آموزش وپرورش شهرستان های استان تهران.
-سیاهپوش،امیر عباس(1385) برسی فرایند توسعه بر اساس سند چشم انداز، مجموعه مقالات همایش ملی سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404،جلد 3. مؤسسه عالی آموزش وپژوهش مدیریت وبرنامه ریزی.
-حکیمی،محمد(1374) عصر زندگی وچگونگی آینده انسان واسلام،مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
-جلال آبادی،اسداله(1385) موانع پیش روی سرمایه گذاری در سند چشم انداز بیست ساله کشور، مجموعه مقالات همایش ملی سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404،جلد 3. مؤسسه عالی، موزش وپژوهش مدیریت وبرنامه ریزی.
-موحدیان عطار، علی(1383) ابعاد جهانی موعود باوری،نشریه معارف شماره 19.
- موحدیان عطار، علی(1383 ) گونه شناسی اندیشه موعود در ادیان مختلف، مجله هفت آسمان، شماره 12 و13.
-مشکینی،بهمن(1385) جوانان؛سرمایه اجتماعی واهداف سند چشم انداز، مجموعه مقالات همایش ملی سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404،جلد 5. مؤسسه عالی آموزش وپژوهش مدیریت وبرنامه ریزی
فرمهینی فراهانی،محسن(1386)ارائه الگویی جهت وصول به اهداف تربیتی سند چشم انداز بیست ساله کشور، مجموعه مقالات اولین کنفرانس آموزش امور تربیتی کشور، وزارت آموزش وپرورش،سازمان آموزش وپرورش شهرستان های استان تهران.
-متن کامل سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404(1383)
-وزارت علوم، تحقیقات وفناوری(1386)سند اهداف،راهبردها وبرنامه ها، تهران: ناشر،معونت فرهنگی واجتماعی وزارت علوم، تحقیقات وفناوری.
-Babcock Philip(1993) Webster,s Third New International Dictionary of the English Language: a, meriam Websters. U.S. Encyclopedia Britanica, INC,
-Landes, Richard A. , Encyclopedia of Millenialism and Millenial Movements, New York London, Routledge, 2000
-Eliade Mircea, The Encyclopedia of Religion, New York, Macmillan Publishing Co, ,p.320,V. 13 , p. 471.

منبع: کمیته علمی همایش بین المللی دکترین مهدویت