اشاره
فصلنامه «نهج الاسلام» یکی از نشریات ارزشمند کشور سوریه است؛ ارزشمند به این جهت که به مسائل اسلامی و فکری میپردازد و در میان غوغای مطبوعات و تب ژورنالیسم در منطقه و جهان دمیست و غنیمتی. این فصلنامه از سوی وزارت اوقاف و امور خیریه سوریه منتشر میشود و شخص وزیر اوقاف سردبیری آن را بر عهده دارد.میراث جاویدان، برای آشنایی بیشتر با این فصلنامه موضوعی کوتاهی را از آخرین شماره آن برگزیده و منتشر میکند.
جامع الازهر و گذری بر تاریخچه آن
جامعالازهر و جامعهالازهر، خانه علم و حکمت است. مسجدالازهر، نخستین مسجد شهر قاهره است و اولین مدرسهایست که در آن علوم دینی تدریس شده است. این مسجد و مدرسه، در سال 359 هجری قمری به فرمان «المعزلدیناللّه» خلیفه فاطمی و به دست «جوهرصقلی» فرمانده قشون او ساخته شد. ساختمان این مسجد که در آن زمان در جنوب شرقی شهر قاهره و در نزدیکی «کاخ بزرگ» قرار داشت، دو سال طول کشید. و نخستینبار، مسلمانان در هفتم ماه رمضان 361 هجری در آن نماز جمعه برپا کردند. خلیفه فاطمی، با ساختن این مسجد برآن بود تا هم جایی برای برگزاری مهمترین ستون دین ـ که نماز است ـ فراهم شود و مسلمانان برای بحث در امور دینی و اجتماعی خود جایی را داشته باشند و از جهتی هم مسجد رسمی حکومت فاطمیها در محل استقرار جدید آنان باشد.رایجترین روایت درباره وجه تسمیه این مسجد به الازهر این است که آن را به نام حضرت زهرا سلاماللّهعلیها نامیدهاند.
الازهر در دوران العزیزباللّه خلیفه فاطمی از شکل یک مسجد برای انجام عبادت و شعائر اسلامی بیرون آمد و به مدرسهای برای تدریس علوم دینی، زبان، منطق، طب، ریاضیات و فلک مبدل گردید. در آن زمان، مسجدالازهر از دو بخش تشکیل شده
بود: یک صحن و یک ساختمان. ساختمان مسجد نیز به دو بخش تقسیم میشد:
1ـ بخش اول همانیست که جوهر صقلی آن را بنا کرد و دارای 76 ستون از مرمر سفید است.
2ـ بخش دوم، جایگاهیست که بعدها به دست عبدالرحمن کدخدا بنا گردید و دارای 50 ستون مرمر است و در پشت محراب قدیمی مسجد قرار گرفته است.
در سال 400 هجری «الحاکم بأمر اللّه» مسجد الازهر را بازسازی کرد و بودجه کلانی را جهت پیشبرد امور آن و هزینه تحصیل طلاب بدان اختصاص داد. این خلیفه، همچنین کتابهای موجود در کتابخانه دارالحکمه را به کتابخانه الازهر انتقال داد و خلفای بعد از او نیز همواره برای اعتلای این مدرسه دینی کوشش میکردند.
با گذشت زمان تعداد طالبان علم این مدرسه فزونی گرفت و به تدریج ساختمانهایی به آن افزوده شد تا پاسخگوی نیازهای مختلف طلاب گردد.
مسجد الازهر در مراحل مختلف عمر طولانی خود، شاهد رویدادها و دگرگونیها و اصلاحات مختلف بوده است. برای نمونه در دوره ایوبیان توجه و رسیدگی به آن کم شد و حدود یکصدسال نیز نمازجمعه در آن متروک گردید. در سال 702 هجری بر اثر زمینلرزهای که شهر قاهره را لرزاند، مسجد الازهر، نیاز به ترمیم پیدا کرد و بوسیله حکومت وقت مصر این کار انجام گردید.
مراجع تاریخی تأکید میکنند که آنچه امروز بنام مسجد الازهر معروف است، با مسجد اصلی، از نظر معماری تفاوت دارد و تغییرات زیادی در درون و بیرون ساختمان آن احداث شده است.
ساختمانی که امروز وجود دارد، بسیار وسیع است و دارای دیوارهای قلعهمانند و تعداد هشت دروازه است. در بالای این دیوارها و دروازهها پنج گلدسته و سه گنبد بینظیر به چشم میخورد. حرمالازهر دارای دو شبستان، یکی بزرگ و قدیمیست و دیگری همان است که در سال 1167 هجری قمری ساخته شد. سقف شبستانها از چوب و دارای استحکام فراوان است.
ناگفته نماند که جامعالازهر تاکنون در قیامهای ملی و میهنی نقش بزرگی ایفا کرده است. برای مثال قیام علیه فرانسویها که قاهره را اشغال کرده بودند، از همین مسجد آغاز گردید و قیام علیه انگلیسیها به هنگام حمله «فریزر» و نیز انقلاب سال 1919 میلادی در مصر از همین نقطه به جاهای دیگر سرایت کرد.
از جهتی، جامعالازهر شخصیتهای بزرگ فراوانی بخود دیده که در این مکان مدتها به تحصیل اشتغال داشته و از آنجا فارغالتحصیل شدهاند. از جمله این دانشمندان و اندیشمندان «ابنخلدون» «مقریزی»، «عسقلانی»، «سخاوی»، «سیوطی» و در روزگار اخیر شخصیتهای مانند «سعد زغلول»، «محمد عبده» «طه حسین» بودهاند.
جامعالازهر، در حال حاضر دارای هیأتهای مختلف نظارت و ارشاد و برنامهریزی در امور مختلفه اسلامی است و هماکنون علاوه بر 42 دانشکده آن در قاهره و استانهای دیگر مصر، دارای 17 مرکز علمی برای پژوهش در تخصصهای مختلف است.
منبع: میراث جاویدان