چالش هاي همگرايي
نويسنده: سعيد عطاريان
نغمه زيبا و روح افزاي « واعتصموا بحبل الله جميعا ولاتفرقوا » (1 ) « ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب ريحكم (2 ) ان هذه امتكم امه واحده » (3 ) « محمد رسول الله والذين معه اشدا علي الكفار رحمابينهم » و آيات ديگر كه مستقيم يا غيرمستقيم (4 ) به مسئله وحدت و همگرايي مسلمانان و يا دوري از تفرقه اشاره كرده است از يك سو مطلوبيت اين امر را نزد خداوند و اوليايش مي رساند و از ديگر سو رمز موفقيت و پيروزي مسلمانان را خاطر نشان ساخته است .
در ضرورت و اهميت مسئله وحدت توصيه ها و دستورات پيامبر عظيم الشان اسلام و ائمه معصومين عليهم السلام بسيار گويا و صريح است . از اين رو خدشه دار نمودن وحدت مسلمانان از هيچ مسلماني و با هيچ بهانه اي پذيرفته نيست و تفرقه افكنان تفاوتي با دشمنان دين از جهت مقابله با پيام ها و دستورات ديني ندارند و حساب آنان از حساب دشمنان جدا نخواهد بود.با نگاهي گذرا به كلمات معصومان ضرورت وحدت را به نظاره مي نشينيم .
رسول خدا صلي الله و عليه و آله و سلم فرمودند :
ذمه المسلمين واحده يسعي بها ادناهم . (5 )
يا فرمودند : و هم يد علي من سواهم . (6 )
و اميرالمومنان عليه السلام خطاب به ابوموسي اشعري مي فرمايند :
وليس رجل فاعلم احرص علي جماعه امه محمد صلي الله عليه وآله وسلم و الفت ها مني ابتغي بذلك حسن الثواب وكرم المآب . (7 )
امام در كلامي سراسر وحدت بخش خطاب به عمر كه از امام براي هدايت لشكر اسلام در جنگ توسط خود مشورت خواسته بود چنان به وحدت و عوامل وحدت آفرين توجه مي فرمايد كه گويا خليفه دوم عمر امروز از آن حضرت طلب مشورت كرده است و اين كلام همچنان زنده است و پيام آن زندگي بخش و همچنان چراغ راه مسلمانان است
( والعرب اليوم وان كانوا قليلا فهم كثيرون بالاسلام عزيزون بالاجتماع (8 )
هم چنين امام علي (علیه السلام) در كلامي ديگر مي فرمايند :
ان الشيطان يسني لكم طرقه و يريد ان يحل دينكم عقده عقده ويعطيكم بالجماعه الفرقه وبالفرقه الفتنه . فاصدفوا عن نزغاته ونفثاته (9 )
زيد شحام از امام صادق (علیه السلام) نقل كرده است :
خالقوا الناس باخلاقهم صلوا في مساجدهم وعودوا مرضاهم و اشهدوا جنائزهم و ان استطعتم ان تكونوا الائمه والموذنين فافعلوا فانكم اذا فعلتم ذلك قالوا هولا الجعفريه رحم الله جعفرا ما كان احسن ما يودب اصحابه و اذا تركتم ذلك قالوا هولا الجعفريه فعل الله بجعفر ما كان اسو ما يودب اصحابه . (10 )
امام صادق (علیه السلام) هم چنين پس از دستور به شركت در تشييع جنازه يا عيادت مريضان اهل سنت مي فرمايند : هر گاه كسي راستگو و امانتدار و با مردم (اهل سنت ) خوش خلق باشد گفته مي شود اين جعفري است (اين امر) مرا خوشنود مي سازد : فيسرني ذلك و يدخل علي منه السرور و قيل هذا ادب جعفر(11 )
در موضوع وحدت مطالب مختلفي مي توان طرح نمود; اهميت وحدت ضرورت وحدت مراد از وحدت عوامل و زمينه هاي وحدت و...
اما آن چه محور اين نوشته است موانع و چالش هاي فراروي وحدت است ; از اين رو در اين جستار موانعي موجود در راه وحدت مسلمانان را مطرح نموده ايم ; به اميد آن كه پس از شناسايي موانع براي رفع آن اقدام كرده مسلمانان در همه عالم چون برادراني صميمي در كنار هم و در صفوفي مستحكم و به هم فشرده در مقابل دشمنان بايستند.
منشا سياسي توسط علماي درباري از يك طرف و زمامداران و حكام از طرف ديگر.
اختلافات علمي و اجتهادي ميان علما كه به زندگي عمومي مردم انتقال يافت ;
انديشه هاي هوس آلود و مسائل نژادي ;
سو فهم
غفلت مسلمين .
تهمت ها و افتراها.
صهيونيسم
كمونيسم .
نفوذ و رسوخ رذائل اخلاقي در ميان مسلمين .
فرقه گرايي و مجادلات مذهبي .
حكومت هاي وابسته و خودكامه ..
در اينجا به برخي از مهم ترين موانع همگرايي مسلمانان اشاره مي كنيم .
دشمني با اتحاد مسلمانان سابقه اي ديرينه داشته و ريشه هاي اين دشمني را در روزهاي نخست حيات اسلام در مدينه مي يابيم چرا كه همگرايي مسلمانان كه بر اساس خواست الهي و برآمده از تلاش پيامبر اسلام بود منافع گروهي را به خطر انداخته و با خواسته هاي نفساني عده اي در تضاد وتزاحم بود لذا بناي عداوت و سنگ اندازي در مسير تحقق جامعه آرماني و به هم پيوسته مسلمانان گذاشته شد و عمده تلاش براي ايجاد اختلاف و جدايي در بين مسلمانان معطوف بود. آنان و پيوسته در راه گسستن پيوندهايي بودند كه پيامبر سعي در ايجاد آنها داشت و از روز نخست براي تحقق آنها تلاش كرده بود. اين حركت ها به شبه جزيره عربستان و سرزمين حجاز و يا زمان صدر اسلام محدود نشد بلكه همراه با پيشرفت اسلام كينه توزي ها نيز ادامه يافت و به صورت هاي مختلفي ظهور و بروز كرد.
با كمال تاسف بايد گفت كه اين تلاش ها در عصر حاضر انسجام يافته تر و برنامه ريزي شده تر با به كار گرفتن تمامي امكانات و ظرفيت موجود جان تازه اي گرفته و اتحاد مسلمانان را مورد هدف قرار داده است .
در اين باره نكته مهمي حائز اهميت است و آن اين كه هدف نهايي و اصلي استعمار كهنه و نو چيزي جز نابودي اصل دين نيست و اگر قرائت خاصي از دين را مي پذيرند و با قرائت ديگري دشمني مي ورزند از سر ناچاري و اضطرار است تا از اين طريق اعتماد بخشي از مسلمانان را به خود جلب كرده و با وسيله قرار دادن همان گروه به اهداف شوم خود نايل آيند و با جمع بندي سخنان و حركات دشمنان در اين باره مي توان به اين نتيجه رسيد كه دشمني آنان با اصل دين است و چنانچه امكان نابودي دين و مقدمات آن فراهم شود لحظه اي درنگ نخواهند كرد. از اين رو بر مسلمانان فرض است كه با شناخت هدف واقعي دشمنان دست از اختلافات در بين اهل قبله برداشته و با اتحاد حول محورهاي وحدت بخش كه مورد پذيرش و توجه همه مسلمانان است در مقابل توطئه بيگانگان ايستادگي كنند.
در اين باره جمله معروفي از سيد شرف الدين در اجتماع مصريان نقل شده است كه به اين موضوع اشاره دارد .
« فرقتهما السياسه فلتجمعهما السياسه » . (12 )
سياست و مطامع سياسي از روز نخست شيعه و سني از هم دور كرد و اكنون نيز سياست بايد آنان را كنار هم گرد آورد. او مي گويد : از ابتدا چيزي كه موجب جدايي مسلمانان شد سياست ها و برنامه ريزي هاي بيگانگان و به طور كلي استعمار بود و اكنون هم با سياست و برنامه ريزي بر اساس مصالح اسلام و مسلمين بايد مسلمانان را به اتحاد و همگرايي رساند.
استعمار با بسيج تمام امكانات خود حمايت هاي خود را در سه بخش اقتصادي سياسي و فرهنگي تنظيم و سازماندهي كرده است . تلاش استعمار براي ايجا تفرقه بين مسلمانان را به طور خلاصه مي توان در موارد زير فهرست كرد :
1.تاسيس گروه هاي افراطي .
2.حمايت از افراد مسئله دار و نامتعادل .
3.مطرح ساختن موضوعات تفرقه افكنانه .
4.بزرگ نمايي اختلافات .
5.تدوين و تاليف كتب تفرقه افكنانه .
6.راه اندازي سايت هاي اينترنتي .
7.شايعه سازي و شبهه افكني .
8.ايجاد و حمايت از حكومت هاي لائيك .
9.جلوگيري از شناخت مسلمانان نسبت به هم .
دشمنان اسلام با شناخت دو قرائت از اسلام يعني اسلام ناب و اسلام تحريف شده و رنگ باخته با تمام توان از اسلام غير حقيقي حمايت كرده اند در اين راه توانسته اند با معرفي اسلام قشري و تمسك به ظواهر اسلام مسلمانان را از اسلام حقيقي و ناب دور سازند آنان به خوبي دريافته اند كه اسلام ناب اسلام بيدار و آگاه است و هيچ گاه نمي توانند با حضور آن در كشورهاي اسلامي و در بين مسلمانان جايي داشته باشند لذا با حمايت از اسلام تحريف شده يا به تعبير امام خميني (رحمت الله علیه ) « اسلام آمريكايي » به اهداف خود از اين راه دست يابند و توانستند با محور قرار دادن اين اسلام تز جدايي دين از سياست را پياده كنند و با دور كردن مسلمانان از محور قدرت و سياست نقشه هاي شوم خود را در كشورهاي اسلامي پياده كنند استعمار در اين راستا از راهكارهاي زير بهره گرفته است :
برخي از جنبش هايي كه با تلقي خشك بي روح سطحي و قشري از اسلام و ظاهربيني و جمود فكري به مخالفت با عقل و فلسفه وعرفان و اجتهاد برخاسته و با تكيه بر ظواهر حديث و سنت و سيره سلف يعني پيامبر و خلفاي راشدين و صحابه و تابعين و پيشوايان ديني تا آخر قرن سوم هجري هرگونه اجتهاد و تعمق و تفسير فراتر از ظواهر سنت و حديث را به شيوه اهل حديث بدعت دانسته و از ميان بردن آنها و مقيدين به آن ها را لازم شمردند و در اين جهت همانند خوارج بدون داشتن افكار و انديشه و منطق درستي چهره نظامي به شكل بدويان را به خود گرفته و با شمشير و لشكركشي بناي انهدام آثار و بقاياي اسلامي و مخالفان خود به نام مبارزه با شرك و بدعت را نهادند كه در اين رابطه يكي از جهت گيري هاي اساسي آن ها در ضديت با تشيع و شيعيان قابل توجه و تعمق است . (13 )
برخي از جنبش ها در داخل سرزمين هاي اسلامي از همان ابتداي پيدايش خود مستقيم و غير مستقيم در خدمت سياست انگلستان بوده و عليه جهان اسلام و مذاهب اسلامي غير از حنبلي و به ويژه بر عليه تشيع و با هدف تضعيف قدرت مسلمين و از هم پاشيدگي وحدت جامعه اسلامي به طور ثابت و همواره گام برداشته و مسئله غرب ستيزي و ضديت با استعمار به هيچ وجه در جهت گيري آن ها وجود نداشته است . (14 )
ديدگاه اين شخص در باره مذهب اماميه به شرح ذيل است :
1.مذهب اماميه در مسائل مربوط به صفات خدا راه افراط وتفريط را پيموده گاهي « مشبهه » و گاهي « معطله » بوده اند.
2.امامت نزد اماميه نوعي نبوت است و با ادامه امامت نبوت نيز ادامه يافته است . آنان معتقدند كه وحي پس از پيامبر قطع نشده و همچنان ميان اولاد او ادامه داشت .
3.اماميه از صحابه پيامبر تبري مي جويند .
4.اماميه قائل به تحريف قرآن بوده و روايات تحريف در مصادر اصلي آنان موجود است .
5.پيروان اماميه فقط در معابدي پيدا مي شوند كه قبر پيشوايان در آنجاست .
6.اماميه براي احاديثي كه از بزرگان صحابه رسيده ارزشي قائل نيستند در مقابل رواياتي كه از دشمنان اسلام رسيده مورد اعتماد آن هاست . (15 )
اين ها مطالبي است كه يك استاد دانشگاه الهيات بدون تحقيق و مطالعه آثار اماميه به اين گروه نسبت داده و در كنفرانس علمي به عنوان پژوهشي علمي ارائه مي نمايد!(16 )
در اين باره دارالتقريب و علماي بزرگ و پيشوايان شيعه و سني جهان اسلام در صدد روشن نمودن اذهان طرفين نسبت به افكار هم و به ويژه رفع شبهات و اتهامات از مذاهب خود بر آمده اند. چرا كه يكي از اهداف دارالتقريب شناساندن صحيح اسلام و نيز معرفي صحيح مذاهب اسلامي اعم از شيعه و سني توسط پييشوايان آن بود تا بدين طريق مانع بزرگ فكري ـ فرهنگي كه از نظر آن ها جهل و ناداني و دوري از موازين علم و عقل و منطق بوده رفع و تقريب بين مذاهب برقرار گردد. علماي شيعه رفع شبهات وارده بر تشيع را دنبال نموده علماي سني نيز در مذمت تقليد كوركورانه و مبارزه با آن باب فكر اجتهاد و علم و استدلال را گشوده اند . (17 )
اين گونه اختلاف ها مي تواند در نشر علوم مختلف موثر بوده و سير تكاملي علوم را ياري نمايد تا آنجا كه مي توان پاره اي از مسائل اختلافي را از نوع « اختلاف امتي رحمه » دانست كه به صورت طبيعي در مسائل جزئي هيچ ضرري ندارد و ضرر و زيان وقتي است كه اين اختلاف منجر به تفرق و پراكندگي گشته و مسلمانان از مرز برادري خارج شوند. در منشا اين اختلاف بايد گفت كه : در قرآن كه اولين و بزرگترين ماخذ مسلمين است گذشته از اصول عقايد و پاره اي مسائل تغييرناپذير كه ثابت هستند در بعضي از احكام و قوانين « جاي احتمال و اجتهاد » است و اين نخستين منشا اختلافات فقها و قواعد نظري و ارزياي علل و مصالح مي باشد . (18 )
همچنين دستورات پيامبر چون از ابتدا تدوين نشد و به طرق مختلف نقل و به نسل هاي بعدي رسيد اين امر چه از نظر سندي و چه از نظر محـتوا يا الفاظ و عبارات و امثال آن نيز باعث بروز اختلاف گشت . حتي در مواردي در قواعد مورد استفاده علما براي درك حقايق قرآن و روايت اختلاف وجود دارد اما اين اختلافات كه سرچشمه اختلاف علماست به مقتضاي حكمت الهي مي باشد زيرا چنان چه خداوند مي خواست مي توانست تمام احكام شرع و مسائل آن را به يك سبك نازل كند ولي او مي دانست كه امور مردم به يك روش اصلاح پذير نيست . (19 )
و به همين دلايل بود كه مالك پيشنهاد منصور خليفه عباسي مبني بر ترويج و حاكم نمودن تنها فقه او و كنار زدن بقيه مذاهب فقهي را نپذيرفت . (20 )
اين لطفي الهي است تا امت اسلام دچار خمودي نشوند و اگر بنا بود مسائل فرعي و نظري هم مانند اصول ايماني يقيني و قطعي باشد راهي براي تعقل و تفكر باقي نمي ماند . (21 )
به اين ترتيب اختلافات در محدوده مسائل فرعي فقهي نمي تواند بر پيكره مسلمين ضربه اي تلقي شود همان گونه كه تاكنون مسلمانان پيرو اهل سنت متشكل از چهار گروه فقهي متفاوت تحت همين عنوان وحدت و همبستگي داشته اند. شيخ محمود شلتوت رئيس وقت الازهر با استناد به اينكه اين مقدار از اختلاف مورد تاييد اسلام است فتواي مشهور خود در جواز تقليد از مكتب جعفري را صادر مي نمايد. ايشان در پاسخ به سئوالي كه از او پرسيده بودند آيا جنابعالي با اين نظر كاملا موافقيد كه مثلا پيروي از مكتب اماميه اثني عشري مغايرتي با دين ندارد مي گويد :
آيين اسلام هيچ يك از پيروان خود را ملزم به پيروي از مكتب معيني ننموده بلكه هر مسلماني مي تواند از هر مكتبي كه به طور صحيح نقل شده و احكام آن در كتب مخصوص به خود مدون گشته پيروي نمايد و كسي كه مقلد يكي از اين مكتب هاي (چهارگانه ) باشد مي توان به مكتب ديگري (هر مكتبي كه باشد) منتقل شود.
مكتب جعفري معروف به مذهب امامي اثني عشري مكتبي است كه شرعا پيروي از آن مانند پيروي از مكتب هاي اهل سنت جايز مي باشد . (22 )
هر دو دسته بزرگ مسلمانان يعني شيعه و سني به حق معتقد بودند كه پاره اي مسائل اختلافي از نوع « اختلاف امتي رحمه » طبيعي و معمولي است . اما عوامل غير مسلمان و وابسته به استبداد و استعمار با سو استفاده از افراط و تفريط ها به كمك جاهلان خواسته اند. اين اختلافات طبيعي را تبديل به خصومت ها و كينه ها و تفرقه و تجزيه ها كنند . (23 )
اختلافات فقهي و اعتقادي هميشه در بين مسلمانان بوده است ولي « دست هاي استعمارگر » كه شعارش « تفرقه بيفكن و آقايي كن » است به اين اختلافات دامن زده و كمك كرده است تا بتواند حاكم مطلق مسلمانان باشد . (24 )
اگر به كتاب هايي كه از سوي علماي شيعه كه پيرامون مذاهب اهل سنت نگاشته شده است و نيز كتاب هايي كه علماي اهل سنت پيرامون مذهب شيعه تاليف كرده اند نظري بيفكنيم خواهيم ديد كه بعضي از مولفين بدون برخورداري از روحيه علمي و رعايت بي طرفي دست به قلم برده به جاي بيان حقيقت به خرده گيري نسبت به طرف مقابل پرداخته اند.
نام برخي از كساني كه بر عليه گروهي از مسلمانان كتاب نوشته اند در كتاب « منطق شيعه در كنگره ها و مجامع علمي » آورده شده است و با كمال تاسف همه اهل كشورهاي مسلمان منطقه كه به ظاهر مسلمان هستند ولي به خاطر غفلت و يا از سر عداوت و يا فريفته شدن به زر و سيم موجت اختلاف و فتنه انگيزي شده اند و برادران مسلمان را از هم جدا و نسبت به همديگر بدبين نموده اند. در اين باره بايد گفت متاسفانه شمار كتاب ها و رساله هايي كه هم اينك در بعضي از كشورهاي عربي منتشر شده و مي شود از صد و سي جلد فراتر رفته است و تيراژ هر يك از آنها صد هزار يا احيانا ميليوني است .
يكي از كتاب ها تنها در كشور فقير سودان هشت ميليون نسخه چاپ و منتشر شده است كه دو ميليون نسخه از آن خارطوم پايتخت اين كشور پخش شده است !
اخيرا نيز دست هاي استعمار كتابي مجهول المولف و پر از دروغ و افترا را چاپ كرده كه به دروغ آن را به شخصي كه مدتي در نجف و در حوزه علميه آن به تحصيل پرداخته و سپس از مذهب شيعه رويگردان شده نسبت داده است و آن را با تيراژ بسيار زياد چند ده ميليوني چاپ و منتشر كرده در ميان حجاج كشور سعودي توزيع كرده اند . (25 ) كتاب هاي ديگري نيز با هدف بر هم زدن وحدت مسلمانان عليه اهل سنت نوشته مي شود و در مناطق سني نشين با تيراژ بالا چاپ و توزيع مي گردد كه اين كار بدون برنامه ريزي دشمنان اسلام ممكن نيست .
از زماني كه شعار « دهكده جهاني » و « جهاني سازي » مطرح شده است . اين مهم در دستور كار طراحان و برنامه ريزان استعمار قرار گرفته كه با به خدمت گرفتن تكنولوژي روز به صورتي فراگير و در عين حال آسان و كم هزينه و با سرعتي فوق العاده پيام هاي خود را به اقصا نقاط دنيا برسانند.
آنان در راه ايجاد تفرقه ميان مسلمانان از اين امر غفلت نورزيده و با استفاده از آخرين دستاوردهاي تكنولوژي با راه اندازي سايت هاي فراوان اينترنتي به انحراف افكار مسلمانان و تخريب بنيادهاي فكري و از هم گسستن رشته هاي وحدت در ميان آنان مي پردازند و همه روزه با مطرح ساختن موضوعات جديد در ابواب مختلف اعتقادي فقهي و فرهنگي در رسيدن به اهداف و نيات ناپاك خويش قدم بر مي دارند.
سطحي نگري از بزرگ ترين زمينه هاي تفرقه و مناسب ترين وسيله براي پياده شدن نقشه هاي استعمار است لذا دشمنان اسلام همواره كوشيده اند تا مسلمانان را از تحقيق و پژوهش و ژرف انديشي باز دارند; چرا كه با ژرف نگري مي توانند به سرچشمه هاي زلال وحدت برسند و مايه هاي اختلاف را تنها در امور فرعي و جزئي بيابند و با گرد آمدن حول محور اصول به ريسمان استوار خدايي چنگ زنند.
در اين باره بايد گفت كه دور ماندن مسلمانان از تعاليم عالي اسلام يكي از خواست هاي دشمنان بوده است كه در اين راستا كوشش بسيار نموده اند تا ساكنان كشورهاي اسلامي از علوم و معارف و ژرف انديشي دور شده در نتيجه بي اطلاعي از عمق معارف اسلامي نسبت به هم دشمني ورزيده از سر جهل و سطحي نگري همديگر را آماج تيرهاي سهمگين تكفير و تحقير قرار دهند چنان كه از قديم گفته اند : « الناس اعدا ما جهلوا » مردم دشمن چيزي شدند كه نسبت به آن آگاهي ندارند.
همواره بخشي از تلاش هاي مصلحان و نيك انديشان در صحنه تفاهم و همبستگي مسلمانان به تعميق نگرش ها و بينش ها اختصاص داشته است . مجاهدت هاي علمي شرف الدين و تدوين كتاب هاي متعدد توسط او گامي در اين راستا بوده است . همچنين در اين باره بايد به زحمات علامه اميني اشاره كرد كه با تاليف كتابي در بيش از 10 مجلد پيرامون حادثه تاريخي غدير همه مسلمانان را به تعميق در آن حادثه تاريخي دعوت مي كند.
با نگاهي به آثار شرف الدين و ديگر مصلحان بزرگ چون اميني و مير حامد حسين و... و اقدامات بزرگ و موثري چون پيشنهاد و تاسيس « دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه » به خوبي در مي يابيم كه يكي از اهداف آنان از نگارش اين آثار و تاسيس نهادهايي چون دارالتقريب دعوت مسلمانان به ژرف انديشي است ; چرا كه بسياري از مسلمانان پيش تر هم از استنادات تاريخي و روايي بوده اند ولي آنچه كمتر بدان پرداخته شده تعمق و تدبر در آن ها بوده است ; يا آن چنان از هم دور بوده اند كه امكان گفت وگو و تضارب آرا ميان آنان وجود نگذاشته است .
اين در حالي است كه دين مبين اسلام جهانيان را به علم و فرا گرفتن دانش تدبر و ژرف انديشي فراخوانده است و مردم را به دانش دوستي و دانشمند پروري دعوت نموده است و در جاي جاي قرآن مجيد به تدبر تفكر انديشيدن و پي بردن به حقايق دعوت كرده است . استفهام هاي توبيخي قرآن در اين باره دليل و گواه روشني بر اين مدعاست . (26 )
از اين رو براي بازگشت به مجد و عظمت شايسته مسلمين همه مسلمانان به ويژه عالمان بايد در مورد دين و عقايد اسلام علم و آشنايي صحيح و عميق به دست آورند و از هرگونه سطحي نگري و اعتقادات سست و بي پايه پرهيز نمايند كه با اين كار هم توطئه دشمنان در دور نگه داشتن مسلمانان از علوم و معارف بي اثر مانده هم خود به حقيقت دين رسيده از سرچشمه هاي پاك دين سيراب مي شوند.
در اين باره بايد دانست تا زماني كه همه افراد به ويژه عالمان و دانشمندان از شرح صدر و قدرت تحمل ديگران برخوردار نگردند از كشف حقايق باز مانده گامي در اين راه بر نمي دارند.
تعصبات مذهبي از عوامل اساسي دور ماندن از حقيقت است و افراد را به پايبندي به خواست هاي شخصي و عدم انعطاف در شنيدن سخن و سوداي ديگران فرا مي خواند.
راه كشف حقيقت كنار گذاشتن تعصبات مذهبي و احساسات و عواطف شخصي است كه به هر دليل بدان تعلق خاطر پيدا شده است و تا زماني كه امر بر اين منوال باشد و ما تحت تاثير حساسيت هاي مذهبي باشيم نمي توانيم در راه همگرايي مسلمانان گام برداريم . در اين راه لازم است كه اختلافات را در محدوده بحث هاي علمي منحصر كنيم و از تعصباتي كه نسل هاي گذشته براي ما به ارث گذاشته اند و در اثبات آن هيچ سند و مدركي وجود ندارد دست كشيده به ائمه معصومان و در راس آنان اميرمومنان عليهم السلام اقتدا كنيم و به شيوه هاي تعامل آنان با مخالفين اعتقادي خود توجه كرده عمل نماييم . (27 )
مسئله تعصب و تقليد غير مجاز در اموري كه باب اجتهاد در آنها باز است در صدر اسلام نمونه اي نداشته و مسلمانان با اجتهاد آزاد و اختلاف نظر طبيعي به دور از دشمني جدايي و تعصب در كنار همديگر مي زيستند ولي در دوره هاي بعد پاي تعصب به ميان آمد و چهار مذهب حنفي و مالكي حنبلي و شافعي در بين اهل سنت پيدا شد و پيروان اين چهار مكتب نسبت به موسس آن تعصب به خرج دادند تاآنجا كه باب اجتهاد را به روي خود بستند و تنها از آنان تقليد كردند در حالي كه در زمان اين فقها و شاگردان برجسته آنان تعصبي وجود نداشت و هر دسته تنها خود را بر حق و ديگران را بر باطل نمي دانست بلكه نسبت به افكار و نظريات يك ديگر احترام مي گذاشتند . (28 )
اين تعصبات در پيوند با سياست و استعمار توانست موجبات تفرقه و جدايي امت اسلام را در دوره هاي بعد تا عصر كنوني فراهم نمايد.
شيخ محمود شلتوت در ضمن فتواي تاريخي خود در اين باره مي گويد :
بنابراين سزاوار است كه مسلمانان اين حقيقت را دريابند و از تعصب نا حق و ناروايي كه نسبت به مكتب معيني دارند دوري گزينند زيرا دين خدا و شريعت او تابع مكتبي نبوده و در احتكار و انحصار مكتب معيني نخواهد بود . (29 )
وي پس از صدور فتواي تاريخي خود در پاسخ به اين سوال كه « وظيفه و هدف دانشگاه الازهردر اين دوره چيست » گفت :
مهم ترين نقطه اساسي در برنامه من عبارت است از پيكار با تعصبات و تحقيق و بررسي علوم ديني در محيطي پر از صفا و برادري بحث در يافتن بهترين راهي كه بتوان به تحكيم دين و ايمان خدمت كرد و پيروي از دليل قوي از هر افقي كه بدرخشد » . (30 )
ابوزهره استاد دانشگاه الازهر و رئيس دانشكده حقوق قاهره در اين باره مي گويد :
در نتيجه تعصبات مذهبي و قومي افتراق و اختلاف موجود ميان مسلمين در فكر و احساس و انگيزه و شعور آنان رخنه كرده به حدي كه يك مسلمان به مسلمان ديگري كه با او در انگيزه فكري اختلاف دارد به ديده دشمني كه در كمين او نشسته است مي نگرد نه مخالفي كه هر دو در جستجوي حقايق شريعت الهي اند. تعصب افكار مذهبي او را طوري گمراه كرده كه آن چه براي او اهميت دارد دفاع از فكر و انديشه خود و پيروي آن است نه دفاع از دين و پيروزي دين و اهل يقين . (31 )
ريشه برخي از نسبت هاي ناروا در هواهاي نفساني و انديشه هاي هوس آلود و ريشه برخي ديگر از آنها در توطئه هاي استعماري و استكباري است كه با استفاده از زمينه هاي موجود در بين مسلمانان رواج بيشتري يافته است . گاه اين افتراها به حدي مبتذل است كه مايه تعجب همه ـ چه شيعه و چه سني ـ است زيرا كه هيچ پايه و اساسي نداشته و از ساخته هاي دست بيگانگان است .
ريشه برخي ديگر از اين نسبت هاي ناروا و دروغ هاي بزرگ جهل و ناآگاهي مسلمانان نسبت به يكديگر است و اين نوع نسبت ها با عميق تر شدن شكاف و جدايي ميان مسلمانان پيوسته رو به رشد و گسترش بوده اند چرا كه دوري مسلمانان از همديگر و نبودن زمينه هاي تفاهم و گفتگو موجبات عدم شناخت از همديگر را فراهم آورده است .
سيد شرف الدين با اشاره به وضعيت دردناكي كه مسلمانان بر اثر خصومت هاو دشمني ها نسبت به همديگر مبتلا شده بودند مي گويد :
افسوس و صد افسوس كه برادران مسلمان كه به يك مبدا و به يك دين معتقدند حضورشان در پهنه حيات هميشه حضوري خصمانه بوده است و پيوسته با هم درگير شده اند و چونان مردم بي فرهنگ درگيري را به اوج رسانيده اند... اين است جو اجتماعي نگراني بار مسلمين در طول سال و سده ها! و اين است مصيبت هايي كه از هر سوي ما را در ميان گرفته است از پيش و پس و از راست و چپ و در اين ميان قلم هايي كه به كار مي افتد... گاه قلم هايي است كه اميد هيچ چيزي به نوشته هاي آنها نيست و گاه قلم هايي است كه مزدور و گاه قلم هايي در گروه گرايي و گاه دستخوش احساسات و در كشاكش اين اوضاع است كه جامعه اسلام به سقوط كشانيده مي شود . (32 )
در اين باره در مقدمه كتاب « النص و الاجتهاد » چنين آمده است :
نظر شرف الدين اين بود كه بسياري از اختلافات سني و شيعه پايه درستي ندارد بلكه سرچشمه آنها دروغ ها و اتهام ها و تبليغاتي است كه در شرايط زماني خاص مطرح شده است و قدرت هاي سياسي گذشته آنها را اشاعه داده اند . (33 )
در كتاب « الفصول المهمه » به برخي از موانع همگرايي بين مسلمين اشاره شده است سيد شرف الدين در اين زمينه تكفير و تحقيري كه نسبت به شيعه صورت مي گيرد و نيز روي برگرداندن از مذهب اهل بيت را از جمله عوامل دوري مسلمين و از جمله موانع همگرايي شمرده است . (34 ) و به نظر او شيعيان بدين سبب از برادران اهل سنت خود فاصله گرفته اند كه آنان نسبت به شيعيان اتهاماتي وارد مي سازند و همچنين به اين دليل كه اهل سنت از مذهب اهل بيت اعراض داشته اند. بي شك عوامل ديگر جدايي در ايراد اتهامات و نسبت هاي ناروا بي تاثير نيست عواملي كه موجبات دوري مسلمانان را از همديگر فراهم نموده و براثر اين دوري شناخت آنان از همديگر به حداقل رسيده و در اين حال توطئه گران با شايعه پراكني دروغ هايي را رواج داده و افكار مسلمين را نسبت به هم تحريك نموده و نا آگاهان از مسلمانان خود رواج اين شايعات و اتهامات دروغ را در سطح وسيعي مرتكب شده اند و اين مسئله اختصاص به گروهي خاص نداشته و در ميان شيعيان هم افرادي يافت شده اند كه عهده دار نشر اكاذيب و وارد ساختن و رواج اتهامات نسبت به اهل سنت بوده اند و خواسته يا ناخواسته آتش بيار معركه جدايي و تفرقه بين مسلمانان شده اند و بدون در نظر گرفتن مصالح عالي مسلمانان اقدام به عميق سازي شكاف به وجود آمده بين مسلمانان نموده اند و اين اقدامات تفرقه افكنانه زماني پايان خواهد يافت كه همه مسلمانان يك تصميم جمعي بر منع شايعه پراكني و رواج اتهامات بر عليه يكديگر گرفته و پيروان خود را به رعايت و اجراي اين تصميم ملزم نمايند به اميد آن روز.
در ضرورت و اهميت مسئله وحدت توصيه ها و دستورات پيامبر عظيم الشان اسلام و ائمه معصومين عليهم السلام بسيار گويا و صريح است . از اين رو خدشه دار نمودن وحدت مسلمانان از هيچ مسلماني و با هيچ بهانه اي پذيرفته نيست و تفرقه افكنان تفاوتي با دشمنان دين از جهت مقابله با پيام ها و دستورات ديني ندارند و حساب آنان از حساب دشمنان جدا نخواهد بود.با نگاهي گذرا به كلمات معصومان ضرورت وحدت را به نظاره مي نشينيم .
وحدت در نگاه اولياي دين
رسول خدا صلي الله و عليه و آله و سلم فرمودند :
ذمه المسلمين واحده يسعي بها ادناهم . (5 )
يا فرمودند : و هم يد علي من سواهم . (6 )
و اميرالمومنان عليه السلام خطاب به ابوموسي اشعري مي فرمايند :
وليس رجل فاعلم احرص علي جماعه امه محمد صلي الله عليه وآله وسلم و الفت ها مني ابتغي بذلك حسن الثواب وكرم المآب . (7 )
امام در كلامي سراسر وحدت بخش خطاب به عمر كه از امام براي هدايت لشكر اسلام در جنگ توسط خود مشورت خواسته بود چنان به وحدت و عوامل وحدت آفرين توجه مي فرمايد كه گويا خليفه دوم عمر امروز از آن حضرت طلب مشورت كرده است و اين كلام همچنان زنده است و پيام آن زندگي بخش و همچنان چراغ راه مسلمانان است
( والعرب اليوم وان كانوا قليلا فهم كثيرون بالاسلام عزيزون بالاجتماع (8 )
هم چنين امام علي (علیه السلام) در كلامي ديگر مي فرمايند :
ان الشيطان يسني لكم طرقه و يريد ان يحل دينكم عقده عقده ويعطيكم بالجماعه الفرقه وبالفرقه الفتنه . فاصدفوا عن نزغاته ونفثاته (9 )
زيد شحام از امام صادق (علیه السلام) نقل كرده است :
خالقوا الناس باخلاقهم صلوا في مساجدهم وعودوا مرضاهم و اشهدوا جنائزهم و ان استطعتم ان تكونوا الائمه والموذنين فافعلوا فانكم اذا فعلتم ذلك قالوا هولا الجعفريه رحم الله جعفرا ما كان احسن ما يودب اصحابه و اذا تركتم ذلك قالوا هولا الجعفريه فعل الله بجعفر ما كان اسو ما يودب اصحابه . (10 )
امام صادق (علیه السلام) هم چنين پس از دستور به شركت در تشييع جنازه يا عيادت مريضان اهل سنت مي فرمايند : هر گاه كسي راستگو و امانتدار و با مردم (اهل سنت ) خوش خلق باشد گفته مي شود اين جعفري است (اين امر) مرا خوشنود مي سازد : فيسرني ذلك و يدخل علي منه السرور و قيل هذا ادب جعفر(11 )
در موضوع وحدت مطالب مختلفي مي توان طرح نمود; اهميت وحدت ضرورت وحدت مراد از وحدت عوامل و زمينه هاي وحدت و...
اما آن چه محور اين نوشته است موانع و چالش هاي فراروي وحدت است ; از اين رو در اين جستار موانعي موجود در راه وحدت مسلمانان را مطرح نموده ايم ; به اميد آن كه پس از شناسايي موانع براي رفع آن اقدام كرده مسلمانان در همه عالم چون برادراني صميمي در كنار هم و در صفوفي مستحكم و به هم فشرده در مقابل دشمنان بايستند.
موانع همگرايي
سياست هاي بيگانه
منشا سياسي توسط علماي درباري از يك طرف و زمامداران و حكام از طرف ديگر.
اختلافات علمي و اجتهادي ميان علما كه به زندگي عمومي مردم انتقال يافت ;
انديشه هاي هوس آلود و مسائل نژادي ;
سو فهم
غفلت مسلمين .
تهمت ها و افتراها.
صهيونيسم
كمونيسم .
نفوذ و رسوخ رذائل اخلاقي در ميان مسلمين .
فرقه گرايي و مجادلات مذهبي .
حكومت هاي وابسته و خودكامه ..
در اينجا به برخي از مهم ترين موانع همگرايي مسلمانان اشاره مي كنيم .
الف . توطئه هاي استعمار
دشمني با اتحاد مسلمانان سابقه اي ديرينه داشته و ريشه هاي اين دشمني را در روزهاي نخست حيات اسلام در مدينه مي يابيم چرا كه همگرايي مسلمانان كه بر اساس خواست الهي و برآمده از تلاش پيامبر اسلام بود منافع گروهي را به خطر انداخته و با خواسته هاي نفساني عده اي در تضاد وتزاحم بود لذا بناي عداوت و سنگ اندازي در مسير تحقق جامعه آرماني و به هم پيوسته مسلمانان گذاشته شد و عمده تلاش براي ايجاد اختلاف و جدايي در بين مسلمانان معطوف بود. آنان و پيوسته در راه گسستن پيوندهايي بودند كه پيامبر سعي در ايجاد آنها داشت و از روز نخست براي تحقق آنها تلاش كرده بود. اين حركت ها به شبه جزيره عربستان و سرزمين حجاز و يا زمان صدر اسلام محدود نشد بلكه همراه با پيشرفت اسلام كينه توزي ها نيز ادامه يافت و به صورت هاي مختلفي ظهور و بروز كرد.
با كمال تاسف بايد گفت كه اين تلاش ها در عصر حاضر انسجام يافته تر و برنامه ريزي شده تر با به كار گرفتن تمامي امكانات و ظرفيت موجود جان تازه اي گرفته و اتحاد مسلمانان را مورد هدف قرار داده است .
در اين باره نكته مهمي حائز اهميت است و آن اين كه هدف نهايي و اصلي استعمار كهنه و نو چيزي جز نابودي اصل دين نيست و اگر قرائت خاصي از دين را مي پذيرند و با قرائت ديگري دشمني مي ورزند از سر ناچاري و اضطرار است تا از اين طريق اعتماد بخشي از مسلمانان را به خود جلب كرده و با وسيله قرار دادن همان گروه به اهداف شوم خود نايل آيند و با جمع بندي سخنان و حركات دشمنان در اين باره مي توان به اين نتيجه رسيد كه دشمني آنان با اصل دين است و چنانچه امكان نابودي دين و مقدمات آن فراهم شود لحظه اي درنگ نخواهند كرد. از اين رو بر مسلمانان فرض است كه با شناخت هدف واقعي دشمنان دست از اختلافات در بين اهل قبله برداشته و با اتحاد حول محورهاي وحدت بخش كه مورد پذيرش و توجه همه مسلمانان است در مقابل توطئه بيگانگان ايستادگي كنند.
در اين باره جمله معروفي از سيد شرف الدين در اجتماع مصريان نقل شده است كه به اين موضوع اشاره دارد .
« فرقتهما السياسه فلتجمعهما السياسه » . (12 )
سياست و مطامع سياسي از روز نخست شيعه و سني از هم دور كرد و اكنون نيز سياست بايد آنان را كنار هم گرد آورد. او مي گويد : از ابتدا چيزي كه موجب جدايي مسلمانان شد سياست ها و برنامه ريزي هاي بيگانگان و به طور كلي استعمار بود و اكنون هم با سياست و برنامه ريزي بر اساس مصالح اسلام و مسلمين بايد مسلمانان را به اتحاد و همگرايي رساند.
استعمار با بسيج تمام امكانات خود حمايت هاي خود را در سه بخش اقتصادي سياسي و فرهنگي تنظيم و سازماندهي كرده است . تلاش استعمار براي ايجا تفرقه بين مسلمانان را به طور خلاصه مي توان در موارد زير فهرست كرد :
1.تاسيس گروه هاي افراطي .
2.حمايت از افراد مسئله دار و نامتعادل .
3.مطرح ساختن موضوعات تفرقه افكنانه .
4.بزرگ نمايي اختلافات .
5.تدوين و تاليف كتب تفرقه افكنانه .
6.راه اندازي سايت هاي اينترنتي .
7.شايعه سازي و شبهه افكني .
8.ايجاد و حمايت از حكومت هاي لائيك .
9.جلوگيري از شناخت مسلمانان نسبت به هم .
دشمنان اسلام با شناخت دو قرائت از اسلام يعني اسلام ناب و اسلام تحريف شده و رنگ باخته با تمام توان از اسلام غير حقيقي حمايت كرده اند در اين راه توانسته اند با معرفي اسلام قشري و تمسك به ظواهر اسلام مسلمانان را از اسلام حقيقي و ناب دور سازند آنان به خوبي دريافته اند كه اسلام ناب اسلام بيدار و آگاه است و هيچ گاه نمي توانند با حضور آن در كشورهاي اسلامي و در بين مسلمانان جايي داشته باشند لذا با حمايت از اسلام تحريف شده يا به تعبير امام خميني (رحمت الله علیه ) « اسلام آمريكايي » به اهداف خود از اين راه دست يابند و توانستند با محور قرار دادن اين اسلام تز جدايي دين از سياست را پياده كنند و با دور كردن مسلمانان از محور قدرت و سياست نقشه هاي شوم خود را در كشورهاي اسلامي پياده كنند استعمار در اين راستا از راهكارهاي زير بهره گرفته است :
1.تاسيس گروه هاي افراطي
برخي از جنبش هايي كه با تلقي خشك بي روح سطحي و قشري از اسلام و ظاهربيني و جمود فكري به مخالفت با عقل و فلسفه وعرفان و اجتهاد برخاسته و با تكيه بر ظواهر حديث و سنت و سيره سلف يعني پيامبر و خلفاي راشدين و صحابه و تابعين و پيشوايان ديني تا آخر قرن سوم هجري هرگونه اجتهاد و تعمق و تفسير فراتر از ظواهر سنت و حديث را به شيوه اهل حديث بدعت دانسته و از ميان بردن آنها و مقيدين به آن ها را لازم شمردند و در اين جهت همانند خوارج بدون داشتن افكار و انديشه و منطق درستي چهره نظامي به شكل بدويان را به خود گرفته و با شمشير و لشكركشي بناي انهدام آثار و بقاياي اسلامي و مخالفان خود به نام مبارزه با شرك و بدعت را نهادند كه در اين رابطه يكي از جهت گيري هاي اساسي آن ها در ضديت با تشيع و شيعيان قابل توجه و تعمق است . (13 )
برخي از جنبش ها در داخل سرزمين هاي اسلامي از همان ابتداي پيدايش خود مستقيم و غير مستقيم در خدمت سياست انگلستان بوده و عليه جهان اسلام و مذاهب اسلامي غير از حنبلي و به ويژه بر عليه تشيع و با هدف تضعيف قدرت مسلمين و از هم پاشيدگي وحدت جامعه اسلامي به طور ثابت و همواره گام برداشته و مسئله غرب ستيزي و ضديت با استعمار به هيچ وجه در جهت گيري آن ها وجود نداشته است . (14 )
2.حمايت از افراد مسئله دار و نا متعادل
3.جلوگيري از شناخت صحيح مسلمانان نسبت به هم
ديدگاه اين شخص در باره مذهب اماميه به شرح ذيل است :
1.مذهب اماميه در مسائل مربوط به صفات خدا راه افراط وتفريط را پيموده گاهي « مشبهه » و گاهي « معطله » بوده اند.
2.امامت نزد اماميه نوعي نبوت است و با ادامه امامت نبوت نيز ادامه يافته است . آنان معتقدند كه وحي پس از پيامبر قطع نشده و همچنان ميان اولاد او ادامه داشت .
3.اماميه از صحابه پيامبر تبري مي جويند .
4.اماميه قائل به تحريف قرآن بوده و روايات تحريف در مصادر اصلي آنان موجود است .
5.پيروان اماميه فقط در معابدي پيدا مي شوند كه قبر پيشوايان در آنجاست .
6.اماميه براي احاديثي كه از بزرگان صحابه رسيده ارزشي قائل نيستند در مقابل رواياتي كه از دشمنان اسلام رسيده مورد اعتماد آن هاست . (15 )
اين ها مطالبي است كه يك استاد دانشگاه الهيات بدون تحقيق و مطالعه آثار اماميه به اين گروه نسبت داده و در كنفرانس علمي به عنوان پژوهشي علمي ارائه مي نمايد!(16 )
در اين باره دارالتقريب و علماي بزرگ و پيشوايان شيعه و سني جهان اسلام در صدد روشن نمودن اذهان طرفين نسبت به افكار هم و به ويژه رفع شبهات و اتهامات از مذاهب خود بر آمده اند. چرا كه يكي از اهداف دارالتقريب شناساندن صحيح اسلام و نيز معرفي صحيح مذاهب اسلامي اعم از شيعه و سني توسط پييشوايان آن بود تا بدين طريق مانع بزرگ فكري ـ فرهنگي كه از نظر آن ها جهل و ناداني و دوري از موازين علم و عقل و منطق بوده رفع و تقريب بين مذاهب برقرار گردد. علماي شيعه رفع شبهات وارده بر تشيع را دنبال نموده علماي سني نيز در مذمت تقليد كوركورانه و مبارزه با آن باب فكر اجتهاد و علم و استدلال را گشوده اند . (17 )
4.مطرح ساختن موضوعات تفرقه افكنانه
5. بزرگ نمايي اختلافات
اين گونه اختلاف ها مي تواند در نشر علوم مختلف موثر بوده و سير تكاملي علوم را ياري نمايد تا آنجا كه مي توان پاره اي از مسائل اختلافي را از نوع « اختلاف امتي رحمه » دانست كه به صورت طبيعي در مسائل جزئي هيچ ضرري ندارد و ضرر و زيان وقتي است كه اين اختلاف منجر به تفرق و پراكندگي گشته و مسلمانان از مرز برادري خارج شوند. در منشا اين اختلاف بايد گفت كه : در قرآن كه اولين و بزرگترين ماخذ مسلمين است گذشته از اصول عقايد و پاره اي مسائل تغييرناپذير كه ثابت هستند در بعضي از احكام و قوانين « جاي احتمال و اجتهاد » است و اين نخستين منشا اختلافات فقها و قواعد نظري و ارزياي علل و مصالح مي باشد . (18 )
همچنين دستورات پيامبر چون از ابتدا تدوين نشد و به طرق مختلف نقل و به نسل هاي بعدي رسيد اين امر چه از نظر سندي و چه از نظر محـتوا يا الفاظ و عبارات و امثال آن نيز باعث بروز اختلاف گشت . حتي در مواردي در قواعد مورد استفاده علما براي درك حقايق قرآن و روايت اختلاف وجود دارد اما اين اختلافات كه سرچشمه اختلاف علماست به مقتضاي حكمت الهي مي باشد زيرا چنان چه خداوند مي خواست مي توانست تمام احكام شرع و مسائل آن را به يك سبك نازل كند ولي او مي دانست كه امور مردم به يك روش اصلاح پذير نيست . (19 )
و به همين دلايل بود كه مالك پيشنهاد منصور خليفه عباسي مبني بر ترويج و حاكم نمودن تنها فقه او و كنار زدن بقيه مذاهب فقهي را نپذيرفت . (20 )
اين لطفي الهي است تا امت اسلام دچار خمودي نشوند و اگر بنا بود مسائل فرعي و نظري هم مانند اصول ايماني يقيني و قطعي باشد راهي براي تعقل و تفكر باقي نمي ماند . (21 )
به اين ترتيب اختلافات در محدوده مسائل فرعي فقهي نمي تواند بر پيكره مسلمين ضربه اي تلقي شود همان گونه كه تاكنون مسلمانان پيرو اهل سنت متشكل از چهار گروه فقهي متفاوت تحت همين عنوان وحدت و همبستگي داشته اند. شيخ محمود شلتوت رئيس وقت الازهر با استناد به اينكه اين مقدار از اختلاف مورد تاييد اسلام است فتواي مشهور خود در جواز تقليد از مكتب جعفري را صادر مي نمايد. ايشان در پاسخ به سئوالي كه از او پرسيده بودند آيا جنابعالي با اين نظر كاملا موافقيد كه مثلا پيروي از مكتب اماميه اثني عشري مغايرتي با دين ندارد مي گويد :
آيين اسلام هيچ يك از پيروان خود را ملزم به پيروي از مكتب معيني ننموده بلكه هر مسلماني مي تواند از هر مكتبي كه به طور صحيح نقل شده و احكام آن در كتب مخصوص به خود مدون گشته پيروي نمايد و كسي كه مقلد يكي از اين مكتب هاي (چهارگانه ) باشد مي توان به مكتب ديگري (هر مكتبي كه باشد) منتقل شود.
مكتب جعفري معروف به مذهب امامي اثني عشري مكتبي است كه شرعا پيروي از آن مانند پيروي از مكتب هاي اهل سنت جايز مي باشد . (22 )
هر دو دسته بزرگ مسلمانان يعني شيعه و سني به حق معتقد بودند كه پاره اي مسائل اختلافي از نوع « اختلاف امتي رحمه » طبيعي و معمولي است . اما عوامل غير مسلمان و وابسته به استبداد و استعمار با سو استفاده از افراط و تفريط ها به كمك جاهلان خواسته اند. اين اختلافات طبيعي را تبديل به خصومت ها و كينه ها و تفرقه و تجزيه ها كنند . (23 )
اختلافات فقهي و اعتقادي هميشه در بين مسلمانان بوده است ولي « دست هاي استعمارگر » كه شعارش « تفرقه بيفكن و آقايي كن » است به اين اختلافات دامن زده و كمك كرده است تا بتواند حاكم مطلق مسلمانان باشد . (24 )
6.تدوين و تاليف كتب تفرقه افكنانه
اگر به كتاب هايي كه از سوي علماي شيعه كه پيرامون مذاهب اهل سنت نگاشته شده است و نيز كتاب هايي كه علماي اهل سنت پيرامون مذهب شيعه تاليف كرده اند نظري بيفكنيم خواهيم ديد كه بعضي از مولفين بدون برخورداري از روحيه علمي و رعايت بي طرفي دست به قلم برده به جاي بيان حقيقت به خرده گيري نسبت به طرف مقابل پرداخته اند.
نام برخي از كساني كه بر عليه گروهي از مسلمانان كتاب نوشته اند در كتاب « منطق شيعه در كنگره ها و مجامع علمي » آورده شده است و با كمال تاسف همه اهل كشورهاي مسلمان منطقه كه به ظاهر مسلمان هستند ولي به خاطر غفلت و يا از سر عداوت و يا فريفته شدن به زر و سيم موجت اختلاف و فتنه انگيزي شده اند و برادران مسلمان را از هم جدا و نسبت به همديگر بدبين نموده اند. در اين باره بايد گفت متاسفانه شمار كتاب ها و رساله هايي كه هم اينك در بعضي از كشورهاي عربي منتشر شده و مي شود از صد و سي جلد فراتر رفته است و تيراژ هر يك از آنها صد هزار يا احيانا ميليوني است .
يكي از كتاب ها تنها در كشور فقير سودان هشت ميليون نسخه چاپ و منتشر شده است كه دو ميليون نسخه از آن خارطوم پايتخت اين كشور پخش شده است !
اخيرا نيز دست هاي استعمار كتابي مجهول المولف و پر از دروغ و افترا را چاپ كرده كه به دروغ آن را به شخصي كه مدتي در نجف و در حوزه علميه آن به تحصيل پرداخته و سپس از مذهب شيعه رويگردان شده نسبت داده است و آن را با تيراژ بسيار زياد چند ده ميليوني چاپ و منتشر كرده در ميان حجاج كشور سعودي توزيع كرده اند . (25 ) كتاب هاي ديگري نيز با هدف بر هم زدن وحدت مسلمانان عليه اهل سنت نوشته مي شود و در مناطق سني نشين با تيراژ بالا چاپ و توزيع مي گردد كه اين كار بدون برنامه ريزي دشمنان اسلام ممكن نيست .
7.راه اندازي سايت ها و پايگاه هاي اينترنتي
از زماني كه شعار « دهكده جهاني » و « جهاني سازي » مطرح شده است . اين مهم در دستور كار طراحان و برنامه ريزان استعمار قرار گرفته كه با به خدمت گرفتن تكنولوژي روز به صورتي فراگير و در عين حال آسان و كم هزينه و با سرعتي فوق العاده پيام هاي خود را به اقصا نقاط دنيا برسانند.
آنان در راه ايجاد تفرقه ميان مسلمانان از اين امر غفلت نورزيده و با استفاده از آخرين دستاوردهاي تكنولوژي با راه اندازي سايت هاي فراوان اينترنتي به انحراف افكار مسلمانان و تخريب بنيادهاي فكري و از هم گسستن رشته هاي وحدت در ميان آنان مي پردازند و همه روزه با مطرح ساختن موضوعات جديد در ابواب مختلف اعتقادي فقهي و فرهنگي در رسيدن به اهداف و نيات ناپاك خويش قدم بر مي دارند.
8.شايعه سازي و شبهه افكني
9.حمايت از حكومت هاي لائيك
ب . سطحي نگري و عدم ژرف انديشي
سطحي نگري از بزرگ ترين زمينه هاي تفرقه و مناسب ترين وسيله براي پياده شدن نقشه هاي استعمار است لذا دشمنان اسلام همواره كوشيده اند تا مسلمانان را از تحقيق و پژوهش و ژرف انديشي باز دارند; چرا كه با ژرف نگري مي توانند به سرچشمه هاي زلال وحدت برسند و مايه هاي اختلاف را تنها در امور فرعي و جزئي بيابند و با گرد آمدن حول محور اصول به ريسمان استوار خدايي چنگ زنند.
در اين باره بايد گفت كه دور ماندن مسلمانان از تعاليم عالي اسلام يكي از خواست هاي دشمنان بوده است كه در اين راستا كوشش بسيار نموده اند تا ساكنان كشورهاي اسلامي از علوم و معارف و ژرف انديشي دور شده در نتيجه بي اطلاعي از عمق معارف اسلامي نسبت به هم دشمني ورزيده از سر جهل و سطحي نگري همديگر را آماج تيرهاي سهمگين تكفير و تحقير قرار دهند چنان كه از قديم گفته اند : « الناس اعدا ما جهلوا » مردم دشمن چيزي شدند كه نسبت به آن آگاهي ندارند.
همواره بخشي از تلاش هاي مصلحان و نيك انديشان در صحنه تفاهم و همبستگي مسلمانان به تعميق نگرش ها و بينش ها اختصاص داشته است . مجاهدت هاي علمي شرف الدين و تدوين كتاب هاي متعدد توسط او گامي در اين راستا بوده است . همچنين در اين باره بايد به زحمات علامه اميني اشاره كرد كه با تاليف كتابي در بيش از 10 مجلد پيرامون حادثه تاريخي غدير همه مسلمانان را به تعميق در آن حادثه تاريخي دعوت مي كند.
با نگاهي به آثار شرف الدين و ديگر مصلحان بزرگ چون اميني و مير حامد حسين و... و اقدامات بزرگ و موثري چون پيشنهاد و تاسيس « دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه » به خوبي در مي يابيم كه يكي از اهداف آنان از نگارش اين آثار و تاسيس نهادهايي چون دارالتقريب دعوت مسلمانان به ژرف انديشي است ; چرا كه بسياري از مسلمانان پيش تر هم از استنادات تاريخي و روايي بوده اند ولي آنچه كمتر بدان پرداخته شده تعمق و تدبر در آن ها بوده است ; يا آن چنان از هم دور بوده اند كه امكان گفت وگو و تضارب آرا ميان آنان وجود نگذاشته است .
اين در حالي است كه دين مبين اسلام جهانيان را به علم و فرا گرفتن دانش تدبر و ژرف انديشي فراخوانده است و مردم را به دانش دوستي و دانشمند پروري دعوت نموده است و در جاي جاي قرآن مجيد به تدبر تفكر انديشيدن و پي بردن به حقايق دعوت كرده است . استفهام هاي توبيخي قرآن در اين باره دليل و گواه روشني بر اين مدعاست . (26 )
از اين رو براي بازگشت به مجد و عظمت شايسته مسلمين همه مسلمانان به ويژه عالمان بايد در مورد دين و عقايد اسلام علم و آشنايي صحيح و عميق به دست آورند و از هرگونه سطحي نگري و اعتقادات سست و بي پايه پرهيز نمايند كه با اين كار هم توطئه دشمنان در دور نگه داشتن مسلمانان از علوم و معارف بي اثر مانده هم خود به حقيقت دين رسيده از سرچشمه هاي پاك دين سيراب مي شوند.
ج . تعصبات مذهبي
در اين باره بايد دانست تا زماني كه همه افراد به ويژه عالمان و دانشمندان از شرح صدر و قدرت تحمل ديگران برخوردار نگردند از كشف حقايق باز مانده گامي در اين راه بر نمي دارند.
تعصبات مذهبي از عوامل اساسي دور ماندن از حقيقت است و افراد را به پايبندي به خواست هاي شخصي و عدم انعطاف در شنيدن سخن و سوداي ديگران فرا مي خواند.
راه كشف حقيقت كنار گذاشتن تعصبات مذهبي و احساسات و عواطف شخصي است كه به هر دليل بدان تعلق خاطر پيدا شده است و تا زماني كه امر بر اين منوال باشد و ما تحت تاثير حساسيت هاي مذهبي باشيم نمي توانيم در راه همگرايي مسلمانان گام برداريم . در اين راه لازم است كه اختلافات را در محدوده بحث هاي علمي منحصر كنيم و از تعصباتي كه نسل هاي گذشته براي ما به ارث گذاشته اند و در اثبات آن هيچ سند و مدركي وجود ندارد دست كشيده به ائمه معصومان و در راس آنان اميرمومنان عليهم السلام اقتدا كنيم و به شيوه هاي تعامل آنان با مخالفين اعتقادي خود توجه كرده عمل نماييم . (27 )
مسئله تعصب و تقليد غير مجاز در اموري كه باب اجتهاد در آنها باز است در صدر اسلام نمونه اي نداشته و مسلمانان با اجتهاد آزاد و اختلاف نظر طبيعي به دور از دشمني جدايي و تعصب در كنار همديگر مي زيستند ولي در دوره هاي بعد پاي تعصب به ميان آمد و چهار مذهب حنفي و مالكي حنبلي و شافعي در بين اهل سنت پيدا شد و پيروان اين چهار مكتب نسبت به موسس آن تعصب به خرج دادند تاآنجا كه باب اجتهاد را به روي خود بستند و تنها از آنان تقليد كردند در حالي كه در زمان اين فقها و شاگردان برجسته آنان تعصبي وجود نداشت و هر دسته تنها خود را بر حق و ديگران را بر باطل نمي دانست بلكه نسبت به افكار و نظريات يك ديگر احترام مي گذاشتند . (28 )
اين تعصبات در پيوند با سياست و استعمار توانست موجبات تفرقه و جدايي امت اسلام را در دوره هاي بعد تا عصر كنوني فراهم نمايد.
شيخ محمود شلتوت در ضمن فتواي تاريخي خود در اين باره مي گويد :
بنابراين سزاوار است كه مسلمانان اين حقيقت را دريابند و از تعصب نا حق و ناروايي كه نسبت به مكتب معيني دارند دوري گزينند زيرا دين خدا و شريعت او تابع مكتبي نبوده و در احتكار و انحصار مكتب معيني نخواهد بود . (29 )
وي پس از صدور فتواي تاريخي خود در پاسخ به اين سوال كه « وظيفه و هدف دانشگاه الازهردر اين دوره چيست » گفت :
مهم ترين نقطه اساسي در برنامه من عبارت است از پيكار با تعصبات و تحقيق و بررسي علوم ديني در محيطي پر از صفا و برادري بحث در يافتن بهترين راهي كه بتوان به تحكيم دين و ايمان خدمت كرد و پيروي از دليل قوي از هر افقي كه بدرخشد » . (30 )
ابوزهره استاد دانشگاه الازهر و رئيس دانشكده حقوق قاهره در اين باره مي گويد :
در نتيجه تعصبات مذهبي و قومي افتراق و اختلاف موجود ميان مسلمين در فكر و احساس و انگيزه و شعور آنان رخنه كرده به حدي كه يك مسلمان به مسلمان ديگري كه با او در انگيزه فكري اختلاف دارد به ديده دشمني كه در كمين او نشسته است مي نگرد نه مخالفي كه هر دو در جستجوي حقايق شريعت الهي اند. تعصب افكار مذهبي او را طوري گمراه كرده كه آن چه براي او اهميت دارد دفاع از فكر و انديشه خود و پيروي آن است نه دفاع از دين و پيروزي دين و اهل يقين . (31 )
د. اتهامات واهي و شايعات كذب
ريشه برخي از نسبت هاي ناروا در هواهاي نفساني و انديشه هاي هوس آلود و ريشه برخي ديگر از آنها در توطئه هاي استعماري و استكباري است كه با استفاده از زمينه هاي موجود در بين مسلمانان رواج بيشتري يافته است . گاه اين افتراها به حدي مبتذل است كه مايه تعجب همه ـ چه شيعه و چه سني ـ است زيرا كه هيچ پايه و اساسي نداشته و از ساخته هاي دست بيگانگان است .
ريشه برخي ديگر از اين نسبت هاي ناروا و دروغ هاي بزرگ جهل و ناآگاهي مسلمانان نسبت به يكديگر است و اين نوع نسبت ها با عميق تر شدن شكاف و جدايي ميان مسلمانان پيوسته رو به رشد و گسترش بوده اند چرا كه دوري مسلمانان از همديگر و نبودن زمينه هاي تفاهم و گفتگو موجبات عدم شناخت از همديگر را فراهم آورده است .
سيد شرف الدين با اشاره به وضعيت دردناكي كه مسلمانان بر اثر خصومت هاو دشمني ها نسبت به همديگر مبتلا شده بودند مي گويد :
افسوس و صد افسوس كه برادران مسلمان كه به يك مبدا و به يك دين معتقدند حضورشان در پهنه حيات هميشه حضوري خصمانه بوده است و پيوسته با هم درگير شده اند و چونان مردم بي فرهنگ درگيري را به اوج رسانيده اند... اين است جو اجتماعي نگراني بار مسلمين در طول سال و سده ها! و اين است مصيبت هايي كه از هر سوي ما را در ميان گرفته است از پيش و پس و از راست و چپ و در اين ميان قلم هايي كه به كار مي افتد... گاه قلم هايي است كه اميد هيچ چيزي به نوشته هاي آنها نيست و گاه قلم هايي است كه مزدور و گاه قلم هايي در گروه گرايي و گاه دستخوش احساسات و در كشاكش اين اوضاع است كه جامعه اسلام به سقوط كشانيده مي شود . (32 )
در اين باره در مقدمه كتاب « النص و الاجتهاد » چنين آمده است :
نظر شرف الدين اين بود كه بسياري از اختلافات سني و شيعه پايه درستي ندارد بلكه سرچشمه آنها دروغ ها و اتهام ها و تبليغاتي است كه در شرايط زماني خاص مطرح شده است و قدرت هاي سياسي گذشته آنها را اشاعه داده اند . (33 )
در كتاب « الفصول المهمه » به برخي از موانع همگرايي بين مسلمين اشاره شده است سيد شرف الدين در اين زمينه تكفير و تحقيري كه نسبت به شيعه صورت مي گيرد و نيز روي برگرداندن از مذهب اهل بيت را از جمله عوامل دوري مسلمين و از جمله موانع همگرايي شمرده است . (34 ) و به نظر او شيعيان بدين سبب از برادران اهل سنت خود فاصله گرفته اند كه آنان نسبت به شيعيان اتهاماتي وارد مي سازند و همچنين به اين دليل كه اهل سنت از مذهب اهل بيت اعراض داشته اند. بي شك عوامل ديگر جدايي در ايراد اتهامات و نسبت هاي ناروا بي تاثير نيست عواملي كه موجبات دوري مسلمانان را از همديگر فراهم نموده و براثر اين دوري شناخت آنان از همديگر به حداقل رسيده و در اين حال توطئه گران با شايعه پراكني دروغ هايي را رواج داده و افكار مسلمين را نسبت به هم تحريك نموده و نا آگاهان از مسلمانان خود رواج اين شايعات و اتهامات دروغ را در سطح وسيعي مرتكب شده اند و اين مسئله اختصاص به گروهي خاص نداشته و در ميان شيعيان هم افرادي يافت شده اند كه عهده دار نشر اكاذيب و وارد ساختن و رواج اتهامات نسبت به اهل سنت بوده اند و خواسته يا ناخواسته آتش بيار معركه جدايي و تفرقه بين مسلمانان شده اند و بدون در نظر گرفتن مصالح عالي مسلمانان اقدام به عميق سازي شكاف به وجود آمده بين مسلمانان نموده اند و اين اقدامات تفرقه افكنانه زماني پايان خواهد يافت كه همه مسلمانان يك تصميم جمعي بر منع شايعه پراكني و رواج اتهامات بر عليه يكديگر گرفته و پيروان خود را به رعايت و اجراي اين تصميم ملزم نمايند به اميد آن روز.
پي نوشت :
1.آل عمران آيه .103
2.انفال آيه .46
3.مومنون آيه .52
4.مثلا آياتي كه با خطاب يا ايهاالذين آمنوا و يا ايها الناس آغاز شده است اشاره اي ضمني به مسئله وحدت مسلمانان دارد.
5.مستدرك الوسائل ج 11 ص 45 ; صحيح بخاري ج 8 ص .145
6.امالي صدوق ص 432 ; وسائل الشيعه ج 29 ص 75 چاپ آل البيت .
7.نهج البلاغه نامه .78
8.نهج البلاغه خطبه .146
9.نهج البلاغه خطبه .121
10.من لايحضره الفقيه ج 1 ص .383
11.اصول كافي ج 2 ص 636 چاپ دارالكتب الاسلاميه . هشت جلدي
12.النص و الاجتهاد مقدمه ص .14
13.استراتژي وحدت در انديشه سياسي اسلام سيد احمد موثقي ج 2 ص 5 ـ .84
14.همان ص .89
15.منطق شيعه در كنگره ها و مجامع علمي ص .49
16.عبدالكريم بي آزار شيرازي همبستگي مذاهب اسلامي ص .143
17.استراتژي وحدت در انديشه سياسي اسلام سيد احمد موثقي ج 2 ص .163
18.همبستگي مذاهب اسلام ص .68
19.همان .
20.استراتژي وحدت در انديشه سياسي اسلام سيد احمد موثقي ج 2 ص .164
21. همبستگي مذاهب اسلام عبدالكريم بي آزار شيرازي ص 69 .70
22. همان ص .310
23.استراتژي وحدت در انديشه سياسي اسلام سيد احمد موثقي ج 2 ص .163
24. همان ص .166
25.جعفر سبحاني منطق شيعه در كنگره ها و مجامع علمي ص .6
26.ر . ك : سوره نسا آيه 82 ; سوره محمد آيه 24 ; سوره مومنون آيه 68 ; سوره ص آيه .29
27.برگرفته از نداالوحده و التقريب بين المسلمين و مذاهبهم محمد واعظ زاده خراساني ص .102
28. همبستگي مذاهب اسلام عبدالكريم بي آزار شيرازي ص 99 ـ .100
29.همبستگي مذاهب اسلام ص .311
30.همان ص .321
31.توحيد كلمه عبدالكريم بي آزار شيرازي ص 148 نقل از استراتژي وحدت در انديشه سياسي اسلام سيد احمد موثقي ج 2 ص .228
32. شرف الدين محمدرضا حكيمي ص 180 دفتر نشر فرهنگ اسلامي .
33.النص و الاجتهاد ص 7 و .506
34.الفصول المهمه ص .180