کمبود هورمون رشد در کودکان را می‌توان با اختلالات غده هیپوفیز در ارتباط دانست. این مقاله به علل و همچنین علائم این وضعیت می‌پردازد.
هورمون رشد توسط غده هیپوفیز یعنی غده بسیار کوچک واقع در بن یا پایه مغز ترشح می‌شود. این هورمون تحت عنوان «سوماتوتروپین» شناخته می‌شود. این هورمون رشد انسانی ترشح هورمون دیگری تحت عنوان فاکتور رشد شبه انسولینی (IGF-1) را به هنگام ورود به کبد تحریک می‌سازد. اصطلاح «کمبود هورمون رشد» به کمبود «سوماتوتروپین» اشاره دارد که تکثیر سلولی و رشد طبیعی را تنظیم می‌سازد.
کمبود این هورمون می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما این وضعیت معمولاً در کودکان متداول‌تر است. کودکان مبتلا به این عارضه معمولاً قادر نبوده به قد طبیعی برسند. با این حال، بدن آنها می‌تواند با وجود قد کوتاه، به نسبت تکامل یابد. جدای از نقص در رشد و نمو طبیعی، این وضعیت می‌تواند بر تکامل توده استخوانی اثر گذارد.

علل

کمبود هورمون سوماتوتروپین می‌تواند یک بیماری مادرزادی به حساب آید. این وضعیت به ندرت ممکن است یک بیماری ژنتیکی نیز باشد. در برخی موارد، همچنین می‌تواند یک بیماری ارثی باشد. اما معمولاً کمبود هورمون رشد را می‌توان به ناهنجاری غده هیپوفیر ارتباط داد. کم کاری غده هیپوفیز عارضه‌ای است که می‌تواند به کاهش ترشح این هورمون رشد، همراه با کمبود سایر هورمونهای مترشحه از غده هیپوفیز منجر شود.
در بعضی از کودکان، کمبود هورمون رشد می‌تواند یک بیماری اکتسابی به حساب آبد. این عارضه می‌تواند پس از تولد به علت آسیب وارده به غده هیپوفیز بوجود آید که خود می‌تواند به علت ضربه و یا صدمه‌ی شدید به سر، عفونت، و تومورهای مغزی ایجاد شده باشد. وارد شدن اشعه به سر جهت درمان سرطان نیز می‌تواند خطر بروز این عارضه را افزایش دهد. گاهی اوقات، غده هیپوفیز ممکن است به مقدار کافی هورمون رشد تولید نماید، اما بدن قادر به پاسخ به این هورمون نباشد.
برخی علل دیگر احتمالی، کمبود اکسیژن به هنگام تولد، کمبود هورمون تحریک کننده مترشحه توسط هیپوتالاموس، بروز اختلالاتی در گیرنده‌های هورمون، و بروز حمله خود ایمنی را شامل می‌شود. علاوه بر این، عملکرد غده هیپوفیز می‌تواند به طور نامساعدی توسط برخی بیماریها همچون نارسایی کلیوی، سندرم ترنر، سندرم پِرادِر ـ ویلی و دیابت تحت تأثیر قرار گیرد.

علائم

این عارضه، میزان و سرعت رشد کودکان مبتلا را آهسته می‌سازد. کودکان معمولاً 2 اینچ و یا 8ر5 سانتیمتر در سال رشد می‌کنند. بنابراین کودکی که دارای سطح پایین هورمون رشد است، ممکن است رشد به مراتب آهسته‌تری داشته باشد (کمتر از 2 اینچ در سال). این امر می‌تواند در نهایت کودک را کوتاه‌تر از کودکان همسن او نماید. همچنین می‌تواند بلوغ را به تأخیر انداخته و یا در برخی موارد کودک ممکن است به هیچ وجه به بلوغ نرسد.
نشانه‌های کمبود هورمون رشد ممکن است در بعضی از کودکان تا زمان رسیدن به سن 2 تا 3 سالگی خود را نشان ندهند. اما در بعضی دیگر، نشانه‌های کندی رشد حتی در سن 6 ماهگی آشکار می‌شوند. علائم و نشانه‌هایی که به طور معمول بیشتر مشاهده می‌شوند عبارتند از:
• کوتاه بودن قد و هیکل نسبت به سن
• آهسته بودن سرعت رشد، کمتر از 2 اینچ در سال
• جوان‌تر به نظر رسیدن چهره نسبت به کودکان همسن
• تکامل به تأخیر افتاده دندان
• چاقی و تپلی خفیف تا متوسط، به دلیل افزایش مقدار چربی در صورت و اطراف کمر
• بلوغ به تأخیر افتاده

تشخیص و درمان

به منظور تشخیص این بیماری، پزشکان معمولاً جهت تهیه منحنی رشد، قد، وزن و تناسب بدنی کودک را اندازه‌گیری کرده و همراه با آن سابقه پزشکی کودک را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. سابقه پزشکی خانواده و قد والدین و سایر اعضای خانواده نیز برای این منظور در نظر گرفته می‌شوند. غیر از این موارد، برخی آزمایشات تشخیصی از کودک گرفته می‌شود که جهت تأیید تشخیص بکار برده می‌شوند این آزمایشات، سنجش میزان جذب دو گانه انرژی اشعه ایکس ('dual energy x-ray absorptiometry scan') (به منظور تعیین سن استخوان)، اشعه ایکس از دست چپ و کمر (به منظور تعیین سن استخوان)، اندازه‌گیری هورمون رشد و سطح IGF-1، آزمایش خون، و ام آر آی از سر را شامل می‌شوند.
به منظور درمان این عارضه، پزشکان معمولاً تزریق هورمون رشد انسان (HGH) تحت نظر متخصص غدد کودکان را برمی‌گزینند. هورمون رشد مصنوعی بایستی در دوز صحیح تجویز گردد که این کار توسط پزشک اطفال پس از ارزیابی موارد مجزا و فردی انجام می‌شود. معمولاً به والدین آموزش داده می‌شود که تزریق این هورمونها در خانه نیز میسر باشد. کودک مبتلا ممکن است روزانه و یا چندین مرتبه در هفته هورمون رشد تزریق نماید.
در طول دوره‌ی دریافت واکسنهای هورمون رشد، کودک بایستی از نزدیک مورد نظارت قرار گرفته به این دلیل که دریافت هورمون رشد می‌تواند عوارض جانبی خاصی را به همراه داشته باشد. برخی از چنین عوارض جانبی احتمالی شامل، سردرد، سرگیجه، احتباس مایعات، درد عضلانی و مفاصل، و مشکلات بینایی و شنوایی می‌شود. با این حال، تمام کودکان ممکن است این عوارض جانبی را تجربه نکنند. اما با این وجود، لازم است که به دقت تحت مداوا قرار گیرند. چنانچه هرگونه عوارض جانبی را در طول جلسه درمانی مشاهده نمودید، بلافاصله مراقبتهای پزشکی را طلب کرده تا از بوجود آمدن عوارض ناخواسته جلوگیری شود.
سلب مسئولیت: اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه‌ی آموزشی داشته و نبایستی به منظور جایگزین توصیه‌های پزشک متخصص در نظر گرفته شود.