عملكرد اولیه دندان‌ها خرد كردن غذا و آماده سازی آن‌ها برای هضم است. دندان‌ها هم‌چنین به تلفظ صداها كمك كرده و باعث تمایز و شكل گرفتن صورت در انسان می‌شوند. در تمام طول عمر هریك از ما، دو مرتبه دندان از لثه بیرون زده و رشد می‌كند. سری اول دندان‌های دوران كودكی (دندان شیری) و سری دوم دندان‌هایی كه به تدریج و پس از طی دوران كودكی جایگزین سری اول می‌شوند. لثه‌ها دندان‌ها را به طور محكم در فك نگاه داشته و ریشه‌ی آن‌ها را از فساد محافظت می‌كنند. دندان‌ها و لثه‌ها برای ایجاد پلاك (ساختمان سخت و چسبنده‌ای متشكل از باكتری‌ها، خرده‌های غذایی و بزاق) كه سبب فساد دندان می‌شوند، مستعد و آسیب پذیرند.
در آغاز قرن بیستم این مسئله بسیار شایع بود كه افراد با رسیدن به 60 سالگی تمامی دندان‌های دایمی (ثانویه) خود را به دلیل فساد و بیماری لثه از دست می‌دادند. امروزه به خاطر پیشرفت‌هایی كه در زمینه‌ی مراقبت از سلامت دندان‌ها، بهبود تغذیه و گسترش فلوئوره كردن آب آشامیدنی ایجاد شده است، در بسیاری از افراد دندان‌های دایمی تا پایان عمر باقی می‌مانند.
بخشی از دندان كه از لثه بیرون می‌زند تاج نامیده می‌شود. بخشی كه در زیر لبه‌ی لثه قرار می‌گیرد ریشه نام دارد. تاج با لایه‌ی محافظ مینا (سخت‌ترین و محكم‌ترین ماده در بدن) پوشیده می‌شود. مینا از كریستال‌های میله‌ای شكل املاح كلسیم تشكیل شده و نمی‌تواند مجدداً نوسازی شود. ممكن است مینا تصادفاً دچار خراشیدگی و ساییده شود و یا ممكن است به وسیله‌ی اسید موجود در غذاها و نوشیدنی‌ها كه منجر به تولید باكتری‌های پلاك می‌شوند، آسیب ببیند. اگر مینا فرسوده شود حفره‌ای تشكیل می‌دهد كه می‌توان آن را با مواد پر كننده‌ی دندان ترمیم كرد.
زیر مینا ماده‌ی سختی شبیه عاج قرار دارد كه حفره‌ی پولپ را احاطه می‌كند. این حفره‌ی مركزی شامل اعصاب و عروق خونی است كه از راه كانال‌های بسیار باریكی به داخل عاج كشیده شده و عاج را نسبت به گرما و سرما و درد حساس می‌كند. حدود دو سوم دندان را ریشه تشكیل می‌دهد كه زیر لبه‌ی لثه در عمق حفره‌ای در فك قرار می‌گیرد. هر ریشه به وسیله‌ی رباط‌های پری‌دنتال (دور دندانی) كه اطراف ریشه در حفره آن قرار دارد و در هنگام آسیاب كردن غذا به صورت بالشتك‌هایی در اطراف ریشه‌ی دندان عمل می‌كنند احاطه می‌شود.
دندان‌ها اَشكال و اندازه‌های متنوع و متفاوتی دارند كه توانایی نگه داشتن، بریدن، پاره كردن و جویدن غذا به طور مؤثری ناشی از آن‌ها است. به عنوان مثال برای ایجاد توانایی دندان جهت آسیاب كردن، سطوح جونده‌ی دندان‌های عقبی فك فوقانی و تحتانی در مقابل هم قرار گرفته و شكل مشابهی نیز دارند. اَعمال دندان‌ها به وسیله‌ی فك‌های فوقانی و تحتانی كنترل می‌شوند كه با كمك چهارگروه عضلات قوی، توانایی محكم بستن دندان‌ها روی یك دیگر و ایجاد فشاری بیشتر از 500Kg/Sq را دارند.

تكامل دندان‌ها

اولین گروه 20 تایی دندان‌های ما بین 6 ماهگی تا 3 سالگی ظاهر می‌شوند. این دندان‌های اولیه، موقتی یا شیری نامیده می‌شوند. در حالی كه فك رشد می‌كند،‌ بین 6 تا 21 سالگی گروه 32 تایی دندان‌های دایمی ظاهر می‌شوند. هنگامی كه دندان‌های ثانویه جوانه می‌زنند، جایگزین دندان‌های اولیه كه معمولاً تا 13 سالگی می‌افتند می‌شوند. در برخی افراد سومین آسیاب‌ها به نام دندان عقل هرگز جوانه نمی‌زنند.

مراقبت از دندان‌ها و لثه‌ها

مراقبت روزانه‌ی دندان‌ها به اندازه‌ی معاینه‌ی منظم آن‌ها اهمیت دارد. اگر شما عادت مسواك زدن و نخ كشیدن منظم را رعایت كنید می‌توانید از ایجاد پلاك به وسیله‌ی خرده‌های غذایی و باكتری‌ها روی سطح دندان‌های خود جلوگیری كرده و خطر پوسیدگی دندان و بیماری لثه را كاهش دهید. اگر شما نمی‌توانید پس از وعده‌های غذایی دندان‌هایتان را تمیز كنید. جویدن آدامس بدون قند ممكن است كمك كننده باشد. بایستی از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های قندی كه در فساد دندان‌ها نقش دارند اجتناب كنید. اگر آب مصرفی شما حاوی فلوراید (كه به سختی و استحكام دندان كمك می‌كند) نیست با دندان پزشك خود در مورد استفاده از داروهای محتوی فلوراید مشورت كنید.

مسواك زدن دندان‌ها:

دندان‌های شما 3 بار در روز به مدت 5 دقیقه در صورت امكان بعد از هر وعده غذا به مسواك زدن نیاز دارند. از یك مسواك نرم با سر كوچك و خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده كنید. مطمئن شوید كه همه‌ی سطوح دندان‌ها خصوصاً محل اتصال به لثه را تمیز كرده‌اید. بایستی هر 2 تا 3 ماه مسواك خود را عوض كنید.

تمیز كردن لابلای دندان‌ها:

نخ دندان برای تمیز كردن لابلای دندان‌ها و خارج كردن خرده‌های غذایی و باكتری‌ها از نواحی بین ان‌ها كه نمی‌توان به آسانی با مسواك به آن‌ها دسترسی پیدا كرد استفاده می‌شود. خلال دندان و مسواك‌های كوچك بین دندانی نیز ممكن است استفاده شود. بایستی بین هر دندان را با یك الگوی منظم تمیز كنید تا هیچ دندانی فراموش نشود.

غذا و نوشیدنی:

بایستی از غذاها و نوشیدنی‌هایی با محتوی قند بالا از قبیل نوشابه‌ها، شیرینی‌جات و دسرها كه باعث تحلیل و از بین رفتن دندان‌ها می‌شوند، (مخصوصاً اگر نمی‌توانید فوراً دندان‌های خود را تمیز كنید) اجتناب كنید. بعد از خوردن غذاهای قندی سریعاً دندان‌های خود را مسواك بزنید و یا آدامس بدون شكر (سقز یا قندران) بجوید.

تقویت دندان‌ها:

برای تقویت دندان‌ها پرتقال میوه‌ی مفیدی است و خوراكی‌های كلسیم‌دار نیز مؤثر خواهد بود.

زود درآمدن دندان كودكان

برای این كه دندان كودك شما زود بیرون آید و رشد كند در ماه‌های آخر حاملگی هر روز كره و گلابی بخورید.
• اگر كودك شیر خودتان را می‌خورد، كره، سوپ هویج و سوپ زردك بخورید و در صورت امكان به كودك هم بخورانید.
• پس از شستن دست‌ها با آب و صابون مقداری آب لیموی ترش را با آب جوشیده‌ی سرد شده‌ی رقیق و به وسیله‌ی انگشت روزی چند مرتبه روی لثه‌های كودك مالش دهید.
• اطراف یك عدد هویج خام را بتراشید و دور بریزید، بعد به دست كودك دهید تا دائم مانند پستانك در دهان گرفته و به لثه‌ها بمالد.
• یك تكه ریشه‌ی گل ختمی تمیز شده را دست كودك دهید تا در دهان نگه دارد و بمكد و روی لثه‌ها بمالد.

شستشوی دندان‌ها

برای شستشو و تمیز كردن دندان‌ها گلنار فارسی، مازو، عود هندی، نمك، سماق، بلوط و فوفل از هركدام به مقدار مساوی با هم وزن همه‌‌ی آن‌ها نمك مخلوط كنید و انگشت را به آن آغشته، بعد از هر غذا یا لااقل شب‌ها قبل از خواب به دندان‌ها بمالید و مسواك كنید.
• اذخرمكی، هلیله‌ی سیاه، زاج سفید، جدوار و سند روس و نمك را به نسبت مساوی بسایید. بعد از هر غذا به وسیله‌ی انگشت آغشته به دارو، دندان‌ها را خوب بشویید و مسواك بزنید.
• سندروس، گل محمدی، كف دریا، نمك و زاج سفید را مخلوط و پس از هر غذا با انگشت آغشته به آن خوب دندان‌ها را بشویید و مسواك كنید.
• مقداری عفض را در سركه حل كنید و بعد از هر غذا با آن دندان‌ها را مسواك كنید.
• تخم خرفه، زاج سفید، هلیله‌ی سیاه، تخم گشنیز، كف دریا، عفض، فوفل و مازو را به طور مساوی مخلوط كنید و نرم بسایید و پس از هر غذا با انگشت آغشته به آن، خوب دندان‌ها را بشویید.

سفید كردن دندان‌ها

برای سفید كردن دندان‌ها مقداری انیسون را نرم ساییده و بعد از هر غذا با انگشت آغشته به دارو به دندان‌ها كشیده شود.
• توری چراغ تریك (سری روشنایی) كه سوخته شده است را نرم كنید و به دندان‌ها بكشید تا سفید شود. (به علت سمی بودن نباید حتی ذره‌ای از آن خورده شود.) بعد دندان‌ها را خوب مسواك كنید.
• مسطكی، عفض، نمك و هسته‌های تمرهندی را به طور مساوی مخلوط و نرم ساییده و بعد از هر غذا با انگشت آغشته به دارو خوب به دندان‌ها كشیده شود.
• كربنات دوشو 30 گرم، كربنات دومنیزی 20 گرم، پودر راتانیا 10 گرم، پودر كنكینا 10 گرم، كلرات دوپتاس 10 گرم و میدیسینال طبی 10 گرم همه را مخلوط و هر روز صبح دندان‌های خود را با آن بشویید.
• كف دریا را نرم بسایید. بعد با نمك طعام و جوش شیرین به طور مساوی مخلوط و بعد از هر غذا به وسیله‌ی انگشت آغشته به دارو خوب دندان‌ها را بشویید.
• كربنات دوشو، كربنات دومنیزی، بی كربنات دوسود و كلرات دو پتاس از هركدام 10 گرم، مانتول 30 گرم، اسانس مانت به اندازه‌ی 10 قطره و تیمول به اندازه‌ی 20 سانتی را با هم مخلوط و هر روز با آن دندان‌ها را مسواك كنید.
• گاهی آب اكسیژنه را به وسیله‌ی قطعه‌ای پنبه كه آغشته به آن است به دندان‌ها بكشید ولی كاملاً دقت فرمایید كه به هیچ وجه به لثه‌ها مالیده نشود.
• گاه‌گاهی سیب درختی را به مرور گاز بزنید و بجوید. گازگاز كردن سیب درختی و جویدن آن دندان‌ها را سفید خواهد كرد.

ضدجرم دندان‌ها

برای برطرف كردن جرم و رسوبات پشت و پیش و لابه لای دندان‌ها صدف سوخته شده، درمنه‌ی سوخته شده، كف دریا و نمك طعام را به طور مساوی مخلوط و بسیار نرم بسایید و آن‌ها را گه گاهی به دندان‌ها بكشید.
• میوه‌ی سرو كوهی، ریشه‌ی كبر، كف دریا و پوست خشك شده‌ی انار همه را به طور مساوی نرم بكوبید و گه‌گاهی خوب آن‌ها را به دندان‌ها بكشید.
• صدف سوخته، كف دریا، نخود خام و نمك را به طور مساوی مخلوط و نرم بسایید و خوب به دندان‌ها بكشید.
• زرآوند گِرد (نخودالوند) را نرم بسایید و به دندان‌ها بكشید.

رفع زردی دندان‌ها

در اثر غلبه‌ی صفرا، دندان‌ها جرم زرد رنگی به خود می‌گیرند. ابتدا بر صفرا غلبه كنید و بعد برای برطرف كردن لایه‌ی زرد روی دندان‌هایتان، استخوان قلم گوسفند را خالی و پُر از نمك كنید. مجرای آن را با خمیر مسدود و در تنور بیندازید تا بسوزد. مقداری پوست سخت چوبی بادام را هم بسوزانید تا به شكل زغال درآید. سپس هر دو را با مقداری فلفل سیاه به طور مساوی نرم بكوبید و به دندان‌ها بكشید.
• تخم‌های توت را با دانه‌های اسفند به طور مساوی نرم بكوبید و به دندان‌ها بكشید.
• صدف سوخته و دانه‌های اسفند را به طور مساوی نرم بكوبید و بر دندان‌ها بكشید.
• با مخلوط آب گشنیز تازه و سركه دندان‌ها را بشویید.
• عدس، جو، گل ختمی و آویشن را نرم بكوبید بعد با سركه مخلوط و دندان‌ها را با آن بشویید و مدتی هم در دهان نگه داشته، مزمزه كنید.
• براده‌ی آهن نرم را در مقداری عسل مخلوط و بر دندان‌ها بكشید.

رفع سیاهی دندان‌ها

علت سیاه شدگی یا بادنجانی رنگ شدن دندان‌ها، غلبه‌ی سودا می‌باشد. لذا ابتدا بر سودا غلبه كنید و بعد پوست ریشه‌ی گیاه انیسون، مستكی، افسنطین و اشنه را به طور مساوی نرم بسایید. بعد با روغن گل آمیخته و گه‌گاهی روی دندان‌ها بمالید و بگذارید مدتی هم روی آن بماند.

سیاهی دندان‌ها از سیگار

اگر رنگ سیاهی دندان بر اثر سیگار كشیدن ایجاد شده باشد، ریشه‌ی خشك زنبق را نرم ساییده و به صورت پودر درآورید و روزی 3 تا 5 مرتبه به دندان‌ها بكشید. یا آب اكسیژنه را به وسیله‌ی پنبه به دندان‌ها بمالید ولی مواظب باشید كه به هیچ عنوان به لثه‌ها مالیده نشود.

تغییر رنگ دندان‌ها

رنگ غیرطبیعی دندان‌ها ممكن است به دلیل عوامل متعددی باشد. در مورد تغییر رنگ دندان‌ها بهداشت دندان در سطح پایین، استفاده از توتون، تنباكو و نوشیدن قهوه و چای عوامل خطر محسوب می‌شوند. رنگ دندان‌ها در میان افراد متنوع و متفاوت است. دندان‌های ثانویه (دایمی) معمولاً تیره‌تر از دندان‌های اولیه (شیری) هستند. هم‌چنین دندان‌ها به طور طبیعی با افزایش سن به میزان خفیفی تیره‌تر می‌شوند. اگرچه تغییر رنگ غیرطبیعی گاهی به دلیل تغییرات داخل دندان‌ها ایجاد می‌شود ولی بهداشت دندان‌ها در سطح پایین، هم‌چنین استفاده از دخانیات و نوشیدن قهوه و چای به تغییر رنگ دندان‌ها كمك می‌كند.
یك علت شایع تغییر رنگ دندان‌ها، تشكیل پلاك دندانی (رسوبی از خرده‌های غذایی، بزاق و باكتری‌ها) روی سطح دندان‌ها می‌باشد. دندان‌هایی كه روی آن‌ها پلاك تشكیل شده غالباً زرد مایل به قهوه‌ای هستند، اما دندان‌های كودكان ممكن است سیاه یا سبز شود. نوشیدن زیاد یا مكرر چای و قهوه و استفاده از دخانیات و نیز داروهای مایع كه حاوی آهن هستند ممكن است سطح دندان‌ها را رنگی كنند.
همچنین دادن برخی داروها به اطفال در دوران رشد دندان‌های ثانویه (دایمی) ‌نیز ممكن است باعث تغییر رنگ دندان‌ها شود. به عنوان مثال اگر تتراسایكلین به اطفال زیر 10 سال داده شود ممكن است باعث زرد شدن دندان‌های دایمی شود. اگر این دارو به زن حامله داده شود دندان‌های كودك وی ممكن است بعد از تولد تغییر رنگ یابند.
فلوئوروزیس شرایطی است كه در آن به دلیل افزایش فلوئور طبیعی در آب برخی از مناطق دنیا روی دندان‌ها لكه‌های رنگی ایجاد می‌شود. ولیكن جایی كه فلوراید برای كاهش خطر پوسیدگی دندان به آب افزوده می‌شود، غلظت فلوئور برای ایجاد فلوئوروزیس ممكن است در صورت دادن قطره یا قرص‌های فلوراید در مقادیر زیاد به طفل نیز ایجاد شود. ممكن است دندان در ادامه‌ی التهاب غیرقابل برگشت پولپ؛ وقتی بافت نرم مركز دندان یا پولپ می‌میرد تیره‌تر از حالت طبیعی شود. درمان كانال ریشه نیز ممكن است سبب تیره شدن دندان شود (اگر ماده‌ای كه برای پر كردن دندان استفاده شده تیره باشد).
رنگی شدن سطح دندان‌ها به صورت معمول و رایجی با لایه‌برداری و صیقل دادن دندان‌ها به وسیله‌ی دندان پزشك یا بهداشت كار دهان انجام می‌شود. اگر رنگ شدگی دندان شدید باشد می‌توان با استفاده از مواد شیمیایی آن را سفید كرد.

كُند بودن دندان‌ها

اگر دندان‌های شما كُند شده است برای زایل نمودن كُندی آن‌ها برگ سماق یا تخم سماق یا مغز هسته‌ی هلو یا دانه‌های بِه یا تخم خرفه یا برگ ریحان كوهی یا تخم ریحان كوهی یا نمك را به طور جداگانه یا همه‌ی آن‌ها را با هم مخلوط و در دهان بجوید یا به دندان بكشید.

لق شدن دندان‌ها

برای پیش‌گیری از لق شدن دندان‌ها گاه گاهی آب لیمو را در دهان نگه دارید و بعد بخورید.
اگر دندان‌ها در جای خود كمی لق می‌خورد و محكم بودن خود را از دست داده است سیر یا پیاز را در دهان بجوید و بخورید یا روزی چند بار سركه را در دهان غرغره كنید یا شوید را در سركه بپزید و بخورید و هم مقداری از آن را گاه‌گاهی بر لثه بمالید.
• یك مشت هلیله‌ی زرد، حدود 10 گرم خردل و حدود 5 گرم آقرقرها را مخلوط و بسیار نرم بسایید. هر روز صبح قبل از صبحانه آن را به دندان‌ها و لثه‌ها مالیده، و پس از مدتی آن را بیرون بریزید.

شكستگی دندان

ضربه‌ی محكم به دهان شایع‌ترین علت شكستگی دندان است. مردان جوان احتمال بیشتری دارد كه با این روش دچار آسیب دندان شوند، چون بیشتر در ورزش‌های تماسی شركت می‌كنند. دندان‌های جلویی كه پیش آمده یا دندان‌های ضعیف شده در اثر پر كردن به طور ویژه مستعد شكستگی هستند. مینای پوشش سخت خارجی تاج دندان، اغلب بیشترین آسیب را می‌بیند. اما معمولاً هیچ علامتی ایجاد نمی‌كند. حساسیت به سرما و درد هنگام گاز زدن و جویدن خوراكی‌های سخت، ممكن است در صورتی كه سیمان زیر مینا متأثر شود، ایجاد گردد. درد و خون‌ریزی ممكن است نشان دهنده‌ی آسیب پولپ محتوی عروق خونی و اعصاب باشد. اگر احساس می‌كنید دندان آسیب دیده حساس شده یا خون‌ریزی می‌كند بایستی فوراً با دندان پزشك مشورت كنید، چون ممكن است پولپ آزرده شده و یك آبسه‌ی دندانی در ریشه شكل گیرد. با مراجعه به دندان پزشك، یك واكس دندانی نرم می‌تواند روی دندان آسیب دیده قرار داده شود تا آن را محافظت كند.
درمان بستگی به شدت آسیب دارد. لب پریدگی مینا ممكن است تنها به دلیل زیبایی درمان شود. شكستگی تاج دندان ممكن است به طور كامل پر شود. دندانی كه شكستگی وسیع دارد ممكن است به كمك دندان مجاور به مدت 1 تا 2 هفته آتل‌بندی شود. اگر پولپ آلوده و عفونی شود یا بمیرد ممكن است نیاز به درمان كانال ریشه‌ای داشته باشد و یا ممكن است نیاز به خارج كردن دندان‌هایی باشد كه آسیب‌های متعدد دیده‌اند.

محكم‌تر كردن دندان‌ها

برای محكم‌تر كردن پایه دندان‌ها از چاغاله بادام با پوست هم‌چنین پرتقال زیاد استفاده كنید (باید خوب در دهان جویده شود.)
• ترخون تازه را در دهان نگه دارید و آهسته آهسته بجوید و مزمزه كنید.
• پوست سفت بادام را بسوزانید تا به صورت زغال درآید بعد نرم بسایید و روزی سه مرتبه به لثه و دندان‌ها بمالید و پس از كمی صبر، بشویید.
• مقداری انجیر خشك را بسوزانید بعد بسیار نرم بسایید. سپس با مقداری گلیسیرین مخلوط و به دندان‌ها بمالید.

دندان‌های نامرتب

نامرتبی دندان‌ها غالباً گسترش فامیلی و خانوادگی دارد. پایین بودن سطح بهداشت دهان و دندان و مكیدن شست تا حدود 6 سالگی عوامل خطر محسوب می‌شوند. به صورت ایده آل دندان‌های جلویی فوقانی بایستی مقداری جلوتر از دندان‌های مشابه تحتانی بوده و دندان‌های آسیاب بایستی روی هم قرار گیرند. دندان‌هایی كه كاملاً در وضعیت صحیح قرار گرفته باشند، كم هستند و بیشتر افراد چند دندان دارند كه خارج از موقعیت صحیح قرار گرفته‌اند. این نقایص معمولاً مشكلی ایجاد نمی‌كنند مگر این كه ظاهر فرد شدیداً تحت تأثیر قرار گیرد یا جویدن و گاز زدن دچار نقص و اشكال شود.
نامرتبی ممكن است وقتی ایجاد شود كه دندان‌ها كج درآمده و ازدحام پیدا می‌كنند و برخی از آن‌ها كمی روی دیگری قرار می‌گیرند. با شیوع كمتری، دندان‌های تحتانی به جلوتر از دندان‌های جلویی فوقانی رانده می‌شوند. گاهی اوقات دندان‌های عقبی از روی هم قرارگیری مناسب دندان‌های جلویی جلوگیری می‌كنند. وضعیتی كه با نام دهان باز (1) شناخته می‌شود. نامرتبی غالباً‌ به صورت خانوادگی دیده می‌شود و معمولاً در اطفال زمانی كه دندان‌ها و فك‌ها در حال رشد هستند ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولاً در اثر اختلاف و تفاوت اندازه و تعداد دندان‌ها و رشد فك‌ها ایجاد می‌شود. در اطفال جلو آمدن دندان‌های جلویی ممكن است در اثر مكیدن شست تا حدود 6 سالگی ایجاد شود. اگر دندان‌های اولیه به خاطر پوسیدگی زودتر از موعد (قبل از 9 یا 10 سالگی) بیفتند، دندان‌های آسیابی ثانویه كه از قبل در موقعیت خود قرار دارند ممكن است به سمت جلو آمده و مقداری از فضاهای میانی را كه محل دندان‌های جلویی جدید است را اشغال كنند، پس دندان‌های جدید ازدحام پیدا كرده و در یك ردیف و مرتب قرار نمی‌گیرند. یكی دیگر از علل نامرتب شدن دندان‌ها پایین بودن سطح بهداشت دهان و دندان است.

علائم آن كدامند؟

از حدود سن 6 سالگی علایم به تدریج ظاهر شده و معمولاً عبارتند از:
- دندان‌هایی كه خارج از مسیر طبیعی قرار گرفته، ازدحام پیدا كرده و یا به طور غیرطبیعی فضاها را پر كرده‌اند.
-جلوزدگی زیادتر از حد طبیعی دندان‌های جلویی فوقانی نسبت به تحتانی، یا جلوزدگی فك تحتانی.
-دندان‌های جلویی كه به هم نمی‌رسند.
برخی كودكان علایم خفیفی دارند اما اغلب موقتی بوده و در نتیجه رشد ناگهانی دندان‌ها به وجود می‌آیند. در موارد شدید روی صحبت كردن و جویدن نیز تأثیر می‌گذارند. دندان‌های نامرتب ممكن است بر ظاهر نیز تأثیر گذارند (خصوصاً روی نیم رخ فك تحتانی). در موارد نادری ممكن است آرتریت مفصل گیجگاهی- فكی ایجاد شود.

اقدامات مؤثر

دندان پزشك بررسی لازم را جهت وجود دندان‌های نامرتب، به عنوان بخشی از معاینه‌ی پزشكی انجام خواهد داد. اگر شواهدی از آن یافت شود، یك دندان پزشك متخصص كه (ارتودنیست) نامیده می‌شود، دندان‌ها را قالب گرفته و برای بررسی با جزئیات بیشتر ممكن است رادیوگرافی درخواست كند، خصوصاً اگر برخی از دندان‌ها خارج نشده باشند. معمولاً درمان تنها در موارد شدید لازم است كه سبب ایجاد اشكال در خوردن یا صحبت كردن شود و یا ظاهر فرد را تحت تأثیر قرار دهد. دندان‌هایی كه خیلی ازدحام پیدا كرده‌اند ممكن است برخی از آن‌ها خارج شوند. دندان‌های نامنظم اغلب دوباره شكل داده شده یا پوشش داده می‌شوند. در صورت نیاز دندان‌ها با استفاده از ابزار ارتودنسی منظم شده و در مسیر صحیح قرار می گیرند. جراحی تنها در موارد نادری نیاز است. بهترین زمان برای درمان نامرتبی، دوران كودكی است، وقتی كه دندان‌ها و استخوان‌های فك هنوز در حال رشد هستند، هرچند اگر این مشكل در اثر عدم تناسب در اندازه‌ی فك‌ها و دندان‌ها ایجاد شده باشد، ممكن است به جراحی نیاز باشد گاهی ممكن است درمان تا سن بلوغ به تأخیر بیفتد.

درمان ارتودنسی

ارتودنسی تصحیح دندان‌های ازدحام یافته یا دندان‌هایی است كه به صورت ناجور و نادرستی فضا را اشغال كرده‌اند.
درمان ارتودنسی معمولاً روی كودكان با سن بیشتر و نوجوانان هنگامی كه هنوز در حال رشد هستند انجام می‌شود. اگرچه بالغین نیز می‌توانند از آن سود ببرند. دندان‌ها قبل از تمهیدات ارتودنسی قالب گرفته شده و یا از آتل برای حركت دادن و یا تغییر تدریجی مسیر دندان‌ها در جهت صحیح و در یك ردیف قرار دادن آن‌ها استفاده می‌شود. درمان معمولاً برای تكمیل به ماه‌ها و گاهی سال‌ها زمان نیاز دارد و نیازمند ویزیت‌های منظم با ارتودنیست برای بررسی و معاینه‌ی دندان‌هاست.

پیش‌گیری از پوسیدگی دندان

برای پیش‌گیری از پوسیدگی یا به قول عوام كرم خوردگی دندان‌ها از خوراكی‌های كلسیم‌دار بیشتر استفاده كنید، خوردن سیب درختی، توت فرنگی، كلم، برگ تربچه، انجیر، فندق، بادام، لوبیا، پرتقال یا آب پرتقال، مغز استخوان، جگر سیاه، شش گوسفند، كت كتی یا خرخری كه به شش گوسفند متصل است مفید می‌باشند. ضمناً بهتر است از خوردن ترشی‌جات، خرما،‌ آب نبات و شكلات بپرهیزید. هم‌چنین می‌توانید در هفته دو، سه مرتبه با آب لیمو مسواك كنید.
• با جوشانده‌ی مخلوط تخم تره، موم و قطران به آن بخور دهید.
• صمغ درخت توت را در دهان بجوید. یا یك حبه قند را در داخل یك قاشق فلزی گذاشته و قاشق را روی آتش گرفته تا قند آب شود بعد كمی فلفل سیاه ساییده شده را با آن مخلوط و تا گرم است در حفره‌ی دندان قرار دهید.
• برگ درخت توت را بجوشانید و آب آن را در دهان گرفته و مزمزه كنید.
• صمغ درخت گردو را به صورت مرحم در حفره‌ی دندان قرار دهید.
• مصطكی، سماق، گلنار فارسی، فوفل، بلوط، عود هندی و مازو را به نسبت مساوی مخلوط و به اندازه‌ی همه آن‌ها نمك اضافه كرده سپس بسیار نرم بسایید. هر صبح، ظهر و شب پس از مسواك كردن دندان‌ها و لثه‌ها، به وسیله‌ی انگشت‌تر كرده آن را بر لثه و دندان‌ها مالش دهید و مدتی هم در دهان نگه دارید و بعد بیرون كنید.

پوسیدگی دندان

دندان‌ها در اثر مسواك نزدن و بی توجهی به مرور زمان پوسیده و خراب می‌گردند. علت این است كه هر بار مقداری از غذا لا به لای دندان‌ها می‌ماند و كم كم آن‌ها را فاسد می‌كند. پس از مدتی ناگهان شخص متوجه می‌شود كه یك طرف دندانش پوسیده و سوراخ شده است یا به قول عوام كرم خورده است. اگر در اثر پوسیدگی دندان وسط آن سوراخ شده باشد هنگام خوردن آب و مایعات عصب تحریك شده و درد شدیدی ایجاد می‌كند. گاهی ممكن است در اثر خوردن چای داغ یا سوپ یا آش گرم و یا بلافاصله بعد از خوردن آب، یا شربت‌های سرد و یا نوشابه‌های سرد و... صدف دندان در اثر سرد و گرم شدن ناگهانی ترك برداشته و گاهی مینای دندان خرد شده و بریزد و به طرف داخل روزنه ایجاد گردد و در اثر ورود هوا درد ایجاد كند (تیر بكشد) و شخص را ناراحت كند. یا گاهی ممكن است در اثر شكستن پسته، فندق، بادام یا چیزهای سخت دیگر با دندان، مینای آن ریخته و در نتیجه درد ایجاد كند. گاهی در اثر خوردن پیاز، كشمش، خرما كه در نوع درجه اول حرارت می‌باشند، در دندان دردهای حاد ایجاد می‌شود. گاهی ممكن است در اثر مصرف غذاهای بسیار رطوبتی پی در پی و فراوان و یا نرسیدن كلسیم به بن دندان‌ها، به مرور زمان كم كم استخوان بندی دندان‌ها ضعیف و پوسیدگی ایجاد شود در نتیجه شخص را دچار درد دندان كند.
برای تمیز نگه داشتن دندان‌ها و لثه‌ها بایستی به طور منظم مسواك زده و از نخ دندان هم استفاده كنید. هم‌چنین می‌توانید با اجتناب از مصرف غذاها یا نوشیدنی‌های شیرین (به خصوص شب‌ها هنگام خواب)، مانع از گسترش پوسیدگی دندان شوید و بهترین راه درمان پوسیدگی دندان، پر كردن و ترمیم دندان‌ها است.

درد دندان

در این مورد پایین بودن سطح بهداشت دهان و دندان و رژیم غذایی سرشار از قند و كربوهیدرات عوامل خطر محسوب می‌شوند. معمولاً نشانه‌ای از وجود مشكل زمینه‌ای در دندان‌ها یا لثه وجود دارد كه بستگی به محدوده و نوع درد دارد. از دردی مبهم تا احساس ضربان شدید متغیر است. دندان درد ممكن است تنها چند دقیقه طول بكشد و یا ممكن است مداوم باشد.
درد شدیدی كه گاهی با گاز زدن یا مصرف غذاها و نوشیدنی‌های داغ، سرد یا شیرین شروع می‌شود علامت مراحل اولیه فساد دندان است. دندان‌های شكسته، لثه‌های پس رفته یا بیماری پیشرفته‌ی لثه نیز ممكن است منجر به دندان درد شوند. درد مبهم دندان هنگام جویدن ممكن است به خاطر التهاب لثه‌ها در اثر تشكیل پلاك (رسوبی از خرده‌های غذایی، بزاق و باكتری‌ها) باشد. همچنین ممكن است درد به علت غذای گیر كرده در لابلای دندان‌ها ایجاد شود.
درد ضربان‌دار، مداوم و شدید معمولاً نتیجه‌ی فساد پیشرفته‌ی دندان است كه در آن پولپ بخش مركزی دندان و محتوی عروق و اعصاب دچار التهاب می‌شود. اگر درد تغییر كند به طوری كه دندان هنگام لمس شدن حساس و دردناك شود، ممكن است علائم گسترش پیدا كند و تبدیل التهاب پولپ به آبسه‌ی ریشه‌ی دندان با عفونت و مرگ بافت‌های پولپ شود. ممكن است عفونت به بافت‌های اطراف انتشار یافته و با تورم صورت و گاهاً تب همراه شود. غدد لنفاوی گردن نیز ممكن است بزرگ شده و در لمس دردناك باشند. درد و حساسیت در لمس عقب دهان ممكن است به خاطر بیرون آمدن دندان عقل باشد. اگر دندان عقل به طور نسبی بیرون آمده و یا در جهت اشتباه رشد كند ممكن است لثه دردناك شود. در برخی موارد دندان درد در نتیجه‌ی اختلال در جای دیگری از بدن از قبیل سینوزیت (التهاب مخاط سینوس‌ها)، عفونت گوش یا مشكل مفصل گیجگاهی فكی ایجاد می‌شود.
اگر شما دندان درد دارید به خصوص اگر همراه با تب و یا تورم صورت است بایستی فوراً و حتماً به دندان پزشك مراجعه كنید. مسكن‌ها می‌توانند تا زمانی كه به پزشك مراجعه كنید به تخفیف درد كمك كنند. شستشوی دهان با آب نیم گرم نیز می‌توانند كمك كننده باشد (اگرچه تنها علاج قطعی و دایمی درد دندان توسط دندان پزشك است).
اگر به دندان درد مبتلا شده‌اید باید از خوردن تخم مرغ، ماهی، پیاز، كشمش، خرما و نوشیدنی یا خوراك‌های بسیار سرد یا بسیار گرم اجتناب ورزید و نیز باید حجامت كنید. مرزه و آب چغندر یا آب برگ چغندر بخورید. خوب است برای تسكین درد دندان زیر چانه خود چند عدد زالو بیندازید.
• مقداری روغن نخود روی آن بمالید و یا كمی ادكلن روی آن بزنید.
• آب ریشه‌ی آفتاب گردان را در دهان مزه مزه كنید.
• مقداری نعنای تازه را در دهان بجوید.
• سوخته‌های تنباكو را روی آن بگذارید.
• كمی فلفل سیاه ساییده را بر آن بپاشید.
• زردچوبه‌ی قلم را بو دهید و نیم گرم آن را در دهان بجوید.
• گشنیز تازه را در دهان بجوید و مزمزه كنید.
• زیره‌ی سیاه و مرزه را بكوبید و با كمی سركه مخلوط كرده و روی آن بمالید.
• سركه را در دهان غرغره كنید.
• به وسیله‌ی یك قطعه پنبه، كمی الكل روی آن بگذارید.
• پرهای گل محمدی را در دهان بجوید و مزمزه كنید.
• مقداری تخم مرزه را با مقداری تخم ریحان كوهی در دهان بریزید و بجوید. جویده شده‌ی آن را در دهان بمكید و مزمزه كنید.
• سوخته‌ی كاغذ آبی رنگ را با كمی روغن مخلوط و روی آن بگذارید.
• ریشه‌ی درخت توت را چاك بزنید تا كمی آب از آن خارج شود و آن آب را روی دندان بگذارید.
• برگ چنار را در سركه بجوشانید، سپس صاف كرده و آن را بر موضع بمالید.
• مقدار كمی كافور روی آن بگذارید، چه درد ساكت شود و چه ساكت نشود زود بردارید.
• با جوشانده‌ی مخلوط تخم تره، موم و قطران بر آن بخور دهید.
• پنج گرم انیسون و 5 گرم زردچوبه را در نیم لیتر شراب خیس كنید و هنگام دندان درد مقداری از آن را در دهان غرغره كنید.
• مقداری نخود سبز را خیس كرده و آب آن را در دهان غرغره كنید.
• شلغم پخته را له كنید و پشت گوش‌ها ضماد كنید تا درد دندان ساكت شود.
• آسپیرین 30% سانتی، پیرآمیدین 15% سانتی، وانالژبین 20 سانتی و كافئین 5% سانتی را مخلوط و دو قسمت كنید. آن دو را به فاصله‌ی 8 ساعت میل كنید و كمی از آن را هم در حفره‌ی دندان بریزید.

پیش‌گیری از دندان درد:

برای پیش‌گیری از دندان درد در صورتی كه دندان پوسیدگی نداشته باشد، اگر روزی یك قاشق شربت خوری تخم ریحان كوهی را در دهان بریزید و نگه دارید و دایم آن را بمكید. بعد آن‌ها را خوب بجوید و كم كم بخورید تا حدود یك سال به درد دندان مبتلا نخواهید شد.

درد خفیف دندان:

اگر دچار دندان درد خفیف شده‌اید، دود توتون یا تنباكو را به آن دهید تا ساكت شود.

درد دندان آسیاب:

اگر به درد دندان آسیاب مبتلا شده‌اید، تخم و برگ كاسنی را مخلوط و بجوشانید. دائم آن را در دهان بگردانید تا ساكت شود.

درد دندان در اثر پوسیدگی:

اگر دندان شما پوسیده شده است برای تسكین درد آن سیر رنده شده را با كمی كره‌ی بی نمك مخلوط و در حفره‌ی دندان قرار دهید.
• یك قطعه پنبه‌ی كوچك را به جوهر میخك آغشته و در حفره‌ی دندان قرار دهید.
• یك قطعه‌ی پنبه‌ی كوچك را به الكل طبی آغشته و در حفره‌ی دندان بگذارید.
• انجیر تازه را از درخت بكنید، همان موقع شیری از ته انجیر تراوش می‌كند. آن شیر را به یك قطعه‌ی كوچكی از پنبه بزنید و در چال دندان قرار دهید و یا همان شیر را در حفره‌ی دندان بچكانید.
• یك گلوله‌ی بسیار كوچك از جعفری تازه و كوبیده شده و نمك زده را با كمی روغن زیتون آغشته و در حفره‌ی دندان قرار دهید.
• یك قطعه پنبه‌ی كوچك را به آب پیاز آغشته و در حفره دندان بگذارید.
• كمی صمغ درخت گردو را در چال دندان قرار دهید.
• یك حبه قند را در یك قاشق فلزی گذاشته و روی حرارت آتش آب كنید، بعد كمی فلفل سیاه نرم را با آن مخلوط و تا گرم است، در چال دندان قرار دهید.

درد دندان در اثر سوز و باد:

اگر در اثر سوز و باد دچار درد دندان شُدید، قطعه‌ای كوچك از پنبه را با گرد آسپرین آغشته و روی آن بگذارید.

درد دندان از سردی و رطوبت:

در صورتی كه درد دندان در اثر خوردن خوراكی‌های رطوبتی و از سردی مزاج یا غلبه رطوبت باشد، اول باید رفع رطوبت كنید. بعد مرزه را در دهان خوب بجوید و بخورید و از خوراك‌هایی كه طبیعت آنها گرم است استفاده كنید.
• كمی سركه در پای دندان نگه دارید.
• مقداری آب نمك را پای دندان نگه دارید.
• به وسیله‌ی یك قطعه پنبه، الكل سفید هشتاد درجه را روی آن بگذارید.
• یك قطره جوهر میخك در چال دندان بچكانید.
• دنبه‌ی گوسفند را نرم بكوبید و داخل حفره‌ی دندان قرار دهید.
• سیاه‌دانه را در سركه بپزید و آن سركه را در دهان گرفته و مزمزه كنید.
• چند دانه قرنفل همراه داشته باشید و هنگام درد دندان، سر یك عدد از آن را در چال دندان قرار دهید.
• كره‌ی ازت را به پنبه آغشته و به دندان گذارید و بسیار دقت كنید كه به لثه‌های‌تان نخورد.
• مختصری زاج را داخل چال دندان قرار دهید و كمی صبر كنید، بعد دهان را با آب نمك یا سركه بشویید كه آثار زاج در دهان نماند.

توجه:

ماندن زاج در دهان به مرور تمام دندان‌ها را سست نموده و به خودی خود مینای دندان ریزش می‌كند و در اصل باعث خرابی همه‌ی دندان‌ها خواهد شد.

دندان درد شدید:

اگر درد دندان بسیار شدید است، 60 گرم برگ درخت شاه توت را در یك لیتر آب بجوشانید و آب آن را به طور نیم گرم، كم كم در دهان نگه دارید و بعد از دهان خارج و مجدداً تكرار كنید، چند بار این عمل را تكرار كنید تا درد ساكت گردد.
• كلر هیدرات دو كوكائین 5% سانتی گرم، تنتور بنژوان 4% گرم، تنتوراپیرم 2% گرم و كلروفرم 4% گرم را مخلوط كنید و پنبه‌ای را به آن آغشته كرده و در سوراخ دندان قرار دهید.
• قطعه‌ای پنبه را به كره‌ی ازت آغشته و در حفره‌ی دندان قرار دهید و مواظب باشید به لثه نمالد.

درد دندان از گرمی و حرارت:

اگر درد دندان در اثر گرمی و حرارت بدن باشد باید اول خلط غالب را برطرف ساخت و برای تسكین آن عناب كوهپایه‌ای را بسایید و در حفره‌ی دندان قرار دهید.
• چند عدد زالو بر آرواره‌هایتان زیر چانه بیندازید.
• پنبه‌ای را به نفت آغشته و در چال دندان قرار دهید.
• چند عدد كشمش كولی را بكوبید و در حفره‌ی دندان قرار دهید.
• تعدادی تاج ریزی را سر چُپُق یا سر قلیان یا داخل كاغذ سیگار بریزید و آتش بزنید و بكشید و دود آن را پای دندان نگه دارید.
• كمی گرد آسپیرین را در حفره‌ی دندان بریزید یا آسپیرین را در كمی آب ملایم حل كنید و پای دندان نگه دارید.
• آسپیرین 20 سانتی و پیرامیدین 5 سانتی و كافئین 5 سانتی مخلوط و میل كنید.
• كمی جوهر لیمو (اسید طرطریك) بر روی پوسیدگی دندان بگذارید (اما احتیاط كنید به دندان‌های دیگر سرایت نكند چون برای دندان‌ها مضر است).
• یك فنجان تا نصف لیوان آب انار ترش بنوشید.

درد دندان از نزله:

اگر در اثر نزله، دندان درد گرفت باید كلاهك‌های انار را در كمی آب زیاد بجوشانید بعد آب غلیظ را در دهان گرفته و مزمزه كنید.
• كمی فلفل سیاه را در كمی گلاب بجوشانید و روی آن بگذارید.
• كمی فلفل سیاه را با كمی پوست خشخاش در مقداری آب بجوشانید و در دهان نگه دارید.

زخم دندان كشیده شده:

جهت درمان زخم جای دندان كشیده شده، با كرفس، پیاز و سیر سالاد درست كنید و بخورید و چند بار این كار را تكرار كنید.

خون‌ریزی جای دندان کنده شده:

برای جلوگیری از خون‌ریزی جای دندان كنده شده یا كشیده شده شاخ گاو خشك شده را بسایید و نرم شده‌ی آن را جای دندان بپاشید.
• سركه را نمك بزنید و در دهان بگیرید.
• پوست انار را بجوشانید و در دهان بگیرید.
• كمی زاج سفید را در سركه مخلوط كنید و روی آن بگذارید.
• گلنار فارسی را نرم بسایید و روی آن بپاشید.
• رب پوست گردو را با عسل مخلوط و بر آن بمالید.
• یك قطعه پنبه را به همان خون آغشته و آن را در اسید تانیك بزنید و روی آن بگذارید.
• یك قطعه پنبه را به تنتور یُد آغشته و روی آن قرار دهید.
• مقداری نشاسته را در كمی آب مخلوط و گه گاه پای دندان بگذارید.
• یك گلوله گوشت چرخ كرده‌ی گوسفند را نیمه كباب كنید و پس از سرد شدن روی آن قرار دهید.
• مدت زیادی یك قطعه پنبه‌ی استریل را روی آن بگیرید تا خون بند بیاید.
• مركوركروم قوی را به پنبه آغشته و روی آن بگذارید.

كشتن عصب دندان:

برای كشتن عصب دندان باید شیره‌ی انجیر را پای دندان تزریق كرد.

پی‌نوشت‌ها:

1.Open bite

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.