ارزن انواع مختلفی دارد که دو نوع آن از همه معروف‌تر و علاوه بر مصرف خوراکی در طب سنتی نیز کاربرد دارند. یک نوع آن ارزن دانه‌درشت و نوع دیگر ارزن دانه‌ریز می‌باشد. در اینجا به نام علمی و مشخصات مربوط به ارزن دانه‌ریز (ارزن معمولی) اشاره شده است.

نام علمی:

Panicum italicum، نام فرانسه Petit millet و نام انگلیسی آن Spiked millet می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، ارزن، ارزن دانه‌ریز، ارزن معمولی، گاوَرس، جاوَرس و دُخن ریز نامیده شده است.

تیره گیاه:

گندمیان Gramineae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است یک ساله با سابقه‌ای افراشته به ارتفاع حدود 80 سانتی متر و برگ‌های آن سبز، دراز، نوک تیز، بدون دمبرگ و ساقه آغوش می‌باشند. میوه‌های آن در اطراف انتهای محور گل دهنده به صورت خوشه مرکب و متراکم و دانه‌های آن ریز، مسطح و به رنگ‌های سفیدِ کاهی، سفیدِ مایل به زرد، زردِ مایل به قرمز و براق می‌باشند. در ضمن در مواردی دانه‌های رنگ‌های مختلف دیگری نیز دارند.

طبیعت دانه:

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن سرد و خشک است.

رویش جغرافیایی:

در اغلب کشورها و در ایران بیشتر در استان‌های آذربایجان، مازندران، یزد، فارس، لرستان و جنوب شرقی بلوچستان کاشته می‌شود.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در دانه:

یک گلوکوزید سمّی، آلکالویید روغنی، لیزین، هیستیدین، آرژی نین، آمیلاز و ویتامین‌های C, B, A در آن مشخص شده است.

بخش مورد استفاده:

دانه (ارزن)

نحوه مصرف:

معمولاً ارزن را به صورت پخته و یا به روش‌های مختلف دیگری استفاده می‌کنند.

خواص درمانی:

تصفیه کننده خون و تسکین دهنده روماتیسم، کاهنده چربی و ضد تب، دفع کننده سنگ مثانه و ادرارآور، نرم کننده سینه و خلط‌آور، مولد اسپرم و تقویت کننده نیروی جنسی، کاهنده فشار خون و ضد دلپیچه، ضد اسهال خونی و قابض، چاق کننده و التیام بخش زخم‌های بدن می‌باشد. در ضمن برای بواسیر و سوزاک نیز مفید است و اگر به صورت حلوا پخته شود برای رفع خونریزی‌های زنانگی بسیار مؤثر می‌باشد.

بیشتر بخوانید:ریزه های پرخاصیت

 

تذکر:

زیاده‌روی در مصرف ارزن سبب ایجاد نفخ، افزایش اسید اوریک، ناراحتی‌های معده و تصلب شرائین شده، خون را کثیف کرده و انسداد مجاری عروقی به وجود می‌آورد. در ضمن استفاده از آن برای خانم‌های باردار ممنوع زیرا سبب سقط جنین می‌شود.
منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.