تجربۀ به دست‌آمده، تهیۀ یک برنامۀ ملی مربوط به پیشگیری از اعتیاد را توصیه می‌کند
چکیده
یکی از راه‌کارهای مبارزه با اعتیاد در ایران امروز، استفاده از تجارب دیگر کشورهاست. در این بین، کشورهای اروپایی یکی از گزینه‌های مطرح در این زمینه هستند که بتوان از تجارب آن‌ها در این زمینه بهره گرفت. کشور بلغارستان و لهستان یکی از این کشورهاست که در این مقاله به تجارب آن در زمینه مبارزه با اعتیاد خواهیم پرداخت.
تعداد کلمات 2147/ تخمین زمان مطالعه 11 دقیقه
یکی از راه‌کارهای مبارزه با اعتیاد در ایران امروز، استفاده از تجارب دیگر کشورهاست. در این بین، کشورهای اروپایی یکی از گزینه‌های مطرح در این زمینه هستند که بتوان از تجارب آن‌ها در این زمینه بهره گرفت. کشور بلغارستان و لهستان یکی از این کشورهاست که در این مقاله به تجارب آن در زمینه مبارزه با اعتیاد خواهیم پرداخت.
تعداد کلمات 2147/ تخمین زمان مطالعه 11 دقیقه
بلغارستان
مرکز ملی تریاک ـ که سازمان اصلی درمان مصرف‌کنندگان معتاد در بلغارستان است و در سال 1994 تشکیل شد ـ بخشی برای دنبال کردن سیاست ملی پیشگیری دارد. این بخش به تهیه، تصویب و اجرای این برنامه‌های تخصصی در سطح شهرداری می‌پردازد. به طور کلی برنامه‌های آن عبارت است از:
1) سیستم آموزش و پرورش (برنامۀ ویژه برای وزارت‌خانه‌های آموزشی که دربردارندۀ 5/000 آموزگار است)؛
2) نهادهای شهرداری (برنامه‌های اجرا‌شده در 9 شهر و مناطق آن، این برنامه‌ها به گروه‌های تخصصی و گروه‌های سطح دوم و جانبی ارجاع شده‌اند)؛
3) مرکز پیشگیری در ستاد؛
4) بخش رسانه‌ها، که کنفرانس‌های مطبوعاتی و همایش‌هایی را برای روزنامه‌نگارانی که مقالاتی در این زمینه می‌نویسند، برگزار می‌کند؛
5) خانه‌ها و مجتمع‌های مربوط به نگه‌داری کولی‌ها.
بخش برنامه‌های آموزش و پرورش به تهیۀ برنامه‌هایی برای برخی رشته‌های دانشگاهی می‌پردازد. همچنین یک برنامۀ آموزشی برای متخصصان اجرا شده که کلاس‌هایی را برای تحصیل مهارت‌های تخصصی سازمان میدهد.در سال 1996 وزارت آموزش و علوم، به تهیۀ یک برنامۀ ملی آموزش بهداشتی در سطح مدارس ابتدایی و راهنمایی اقدام کرد. این برنامه مرکب از نُه دوره است. هفتمین دوره از این برنامه به پیشگیری از اعتیاد اختصاص دارد. این برنامه «میان‌رشته‌ای» است و مجموعه‌ای از دانش‌آموزان مدارس ابتدایی و راهنمایی را تحت پوشش قرار میدهد.
دانشجویان دانشگاه ملی در رشتۀ «روان‌شناسی» در مورد «جنبه‌های روانی ـ اجتماعی الکلیسم» و همچنین «موضوعات تخصصی در پیشگیری از سوءاستفاده از مواد مؤثر بر روان»، «مشاوره» و «روان‌شناسی معتادان» یک دورۀ 60 ساعته می‌گذرانند. علاوه بر این، مرکز در دانشکده‌های پزشکی و علوم تربیتی در دانشگاه پزشکی صوفیه در رشتۀ داروشناسی کلاس‌هایی برگزار می‌کند و همچنین، برای صلاحیت تکمیلی متخصصان در زمینه‌های پیشگیری، درمان و بازپروری معتادان دوره‌های تخصصی تشکیل میدهد.
این آموزش در کل کشور سازمان داده شده است. در سال 1996 وزارت آموزش و علوم، به تهیۀ یک برنامۀ ملی آموزش بهداشتی در سطح مدارس ابتدایی و راهنمایی اقدام کرد. این برنامه مرکب از نُه دوره است. هفتمین دوره از این برنامه به پیشگیری از اعتیاد اختصاص دارد. این برنامه «میان‌رشته‌ای» است و مجموعه‌ای از دانش‌آموزان مدارس ابتدایی و راهنمایی را تحت پوشش قرار میدهد. مجریان این برنامه، هفته‌نامه‌ای در مورد آموزش بهداشتی را منتشر می‌کنند. این برنامه هنوز ویژگی‌ای الزام‌آور پیدا نکرده و از ارزش توصیه‌نامه برخوردار است. تجربۀ به‌دست‌آمده از اجرای این برنامه، تهیۀ یک برنامۀ ملی مربوط به پیشگیری از اعتیاد را توصیه می‌کند. این برنامه جایگاه و نقش ویژه‌ای را برای دانشگاه، که دارای مربیان و متخصصانی در این زمینه است، قائل شده است.
در طول تمام سال‌های تحصیلی، وزارت‌خانۀ مذکور، برنامه‌ای را در مورد سازمان فعالیت مدارس ویژه، حرفه‌ای و آموزشِ عمومی آماده می‌سازد. برنامۀ مزبور دارای بخشی با عنوان «مدرسه و محیط اجتماعی» است که پیشگری از اعتیاد و مواد مخدر، الکل و توتون را به عنوان عنصر اصلی آموزش مدنی (شهری) قرار داده است. در مدارس، یک برنامۀ بهداشتی نیز با عنوان «مدارس، بهداشت را تأیید می‌کنند» اجرا می‌شود. اجرای این برنامه‌ها تحت هدایت بخش «بیماران عفونی» وزارتخانه صورت می‌گیرد. بخش روابط عمومی، فعالیت‌های وزارتخانه را در چارچوب برنامه‌های ملی و بین‌المللی (که با همکاری دیگر سازمان‌ها و نهادها انجام می‌شود) هماهنگ می‌کند. فعالیت مشترک همراه با بخش جوانان صلیب سرخ، نتایج خوبی داشته است. بسیاری از مدارس به طور منظم تحقیقاتی را مبتنی بر نمونه‌گیری انجام می‌دهند که به منظور ارزیابی نظرات دانش‌آموزان در مورد سوء استفاده از مواد مخدر صورت می‌گیرد. مربیان، تلاش‌های خود را به پیشگیری معطوف می‌دارند. یکی از خلأهای بسیار مهم در این برنامه این است که تعداد مربیان مجرب آن اندک است. گزارش‌های متعدد بین‌المللی، مسائلی چون فقدان سیاست واقعی مقابله و همچنین سیاست‌های بهداشتی و پیشگیرانه را محکوم کنند. البته راهبردهای دولتی از سال 1995 متعدد شده‌اند، اما همان‌طور که در سایر کشورهای مورد مطالعه نیز مشاهده کردیم، مراقبت و پیشگیری توسط نهادهای جایگزین و غیر دولتی، از اهمیت زیادی برخوردار است.
در بلغارستان، فقدان سیاست واقعی مراقبت و پیشگیری از طریق آژانس‌های مراقبت سیار متعدد، به طور موقت برطرف شده است.
1) سیستم آموزش و پرورش (برنامۀ ویژه برای وزارت‌خانه‌های آموزشی که دربردارندۀ 5/000 آموزگار است)؛
2) نهادهای شهرداری (برنامه‌های اجرا‌شده در 9 شهر و مناطق آن، این برنامه‌ها به گروه‌های تخصصی و گروه‌های سطح دوم و جانبی ارجاع شده‌اند)؛
3) مرکز پیشگیری در ستاد؛
4) بخش رسانه‌ها، که کنفرانس‌های مطبوعاتی و همایش‌هایی را برای روزنامه‌نگارانی که مقالاتی در این زمینه می‌نویسند، برگزار می‌کند؛
5) خانه‌ها و مجتمع‌های مربوط به نگه‌داری کولی‌ها.
بخش برنامه‌های آموزش و پرورش به تهیۀ برنامه‌هایی برای برخی رشته‌های دانشگاهی می‌پردازد. همچنین یک برنامۀ آموزشی برای متخصصان اجرا شده که کلاس‌هایی را برای تحصیل مهارت‌های تخصصی سازمان میدهد.در سال 1996 وزارت آموزش و علوم، به تهیۀ یک برنامۀ ملی آموزش بهداشتی در سطح مدارس ابتدایی و راهنمایی اقدام کرد. این برنامه مرکب از نُه دوره است. هفتمین دوره از این برنامه به پیشگیری از اعتیاد اختصاص دارد. این برنامه «میان‌رشته‌ای» است و مجموعه‌ای از دانش‌آموزان مدارس ابتدایی و راهنمایی را تحت پوشش قرار میدهد.
دانشجویان دانشگاه ملی در رشتۀ «روان‌شناسی» در مورد «جنبه‌های روانی ـ اجتماعی الکلیسم» و همچنین «موضوعات تخصصی در پیشگیری از سوءاستفاده از مواد مؤثر بر روان»، «مشاوره» و «روان‌شناسی معتادان» یک دورۀ 60 ساعته می‌گذرانند. علاوه بر این، مرکز در دانشکده‌های پزشکی و علوم تربیتی در دانشگاه پزشکی صوفیه در رشتۀ داروشناسی کلاس‌هایی برگزار می‌کند و همچنین، برای صلاحیت تکمیلی متخصصان در زمینه‌های پیشگیری، درمان و بازپروری معتادان دوره‌های تخصصی تشکیل میدهد.
این آموزش در کل کشور سازمان داده شده است. در سال 1996 وزارت آموزش و علوم، به تهیۀ یک برنامۀ ملی آموزش بهداشتی در سطح مدارس ابتدایی و راهنمایی اقدام کرد. این برنامه مرکب از نُه دوره است. هفتمین دوره از این برنامه به پیشگیری از اعتیاد اختصاص دارد. این برنامه «میان‌رشته‌ای» است و مجموعه‌ای از دانش‌آموزان مدارس ابتدایی و راهنمایی را تحت پوشش قرار میدهد. مجریان این برنامه، هفته‌نامه‌ای در مورد آموزش بهداشتی را منتشر می‌کنند. این برنامه هنوز ویژگی‌ای الزام‌آور پیدا نکرده و از ارزش توصیه‌نامه برخوردار است. تجربۀ به‌دست‌آمده از اجرای این برنامه، تهیۀ یک برنامۀ ملی مربوط به پیشگیری از اعتیاد را توصیه می‌کند. این برنامه جایگاه و نقش ویژه‌ای را برای دانشگاه، که دارای مربیان و متخصصانی در این زمینه است، قائل شده است.
در طول تمام سال‌های تحصیلی، وزارت‌خانۀ مذکور، برنامه‌ای را در مورد سازمان فعالیت مدارس ویژه، حرفه‌ای و آموزشِ عمومی آماده می‌سازد. برنامۀ مزبور دارای بخشی با عنوان «مدرسه و محیط اجتماعی» است که پیشگری از اعتیاد و مواد مخدر، الکل و توتون را به عنوان عنصر اصلی آموزش مدنی (شهری) قرار داده است. در مدارس، یک برنامۀ بهداشتی نیز با عنوان «مدارس، بهداشت را تأیید می‌کنند» اجرا می‌شود. اجرای این برنامه‌ها تحت هدایت بخش «بیماران عفونی» وزارتخانه صورت می‌گیرد. بخش روابط عمومی، فعالیت‌های وزارتخانه را در چارچوب برنامه‌های ملی و بین‌المللی (که با همکاری دیگر سازمان‌ها و نهادها انجام می‌شود) هماهنگ می‌کند. فعالیت مشترک همراه با بخش جوانان صلیب سرخ، نتایج خوبی داشته است. بسیاری از مدارس به طور منظم تحقیقاتی را مبتنی بر نمونه‌گیری انجام می‌دهند که به منظور ارزیابی نظرات دانش‌آموزان در مورد سوء استفاده از مواد مخدر صورت می‌گیرد. مربیان، تلاش‌های خود را به پیشگیری معطوف می‌دارند. یکی از خلأهای بسیار مهم در این برنامه این است که تعداد مربیان مجرب آن اندک است. گزارش‌های متعدد بین‌المللی، مسائلی چون فقدان سیاست واقعی مقابله و همچنین سیاست‌های بهداشتی و پیشگیرانه را محکوم کنند. البته راهبردهای دولتی از سال 1995 متعدد شده‌اند، اما همان‌طور که در سایر کشورهای مورد مطالعه نیز مشاهده کردیم، مراقبت و پیشگیری توسط نهادهای جایگزین و غیر دولتی، از اهمیت زیادی برخوردار است.
در بلغارستان، فقدان سیاست واقعی مراقبت و پیشگیری از طریق آژانس‌های مراقبت سیار متعدد، به طور موقت برطرف شده است.
درمان
برنامه‌های درمانی بلغارستان که سازمان‌دهندۀ اصلی برنامه‌های درمانی هستند، در مرکز ملی تریاک اجرا می‌شود. در این بخش، دو کلینیک مشغول فعالیت‌اند:
کلینیک درمان پزشکی که سه برنامه مراقبت را اجرا می‌کند:
1) برنامه کوتاه‌مدت برای ترک اعتیاد و درمان بحران‌های محرومیت از مصرف مواد مخدر؛
2) برنامۀ میان‌مدت مربوط به بیماران روانی و جسمی؛
3) برنامۀ درازمدت در مورد تشکیل مجتمع‌های درمانی.
کلینیک درمان پزشکی در خارج از بیمارستان که برنامه‌هایی چون ارتباط اولیه، مشاوره، درمان درمانگاهی، درمان در منزل، برنامۀ روزانه بیمارستان، درمان با استفاده از متادون و برنامۀ توزیع سرنگ‌های استریل‌شده در آن اجرا می‌شود.
کلینیک درمان پزشکی که سه برنامه مراقبت را اجرا می‌کند:
1) برنامه کوتاه‌مدت برای ترک اعتیاد و درمان بحران‌های محرومیت از مصرف مواد مخدر؛
2) برنامۀ میان‌مدت مربوط به بیماران روانی و جسمی؛
3) برنامۀ درازمدت در مورد تشکیل مجتمع‌های درمانی.
کلینیک درمان پزشکی در خارج از بیمارستان که برنامه‌هایی چون ارتباط اولیه، مشاوره، درمان درمانگاهی، درمان در منزل، برنامۀ روزانه بیمارستان، درمان با استفاده از متادون و برنامۀ توزیع سرنگ‌های استریل‌شده در آن اجرا می‌شود.
مشارکت
می‌توان جامعۀ مدنی بلغارستان را به دو خانواده نهادهای غیر دولتی تقسیم کرد:
1) خانوادۀ انجمنهای وابسته به منافع حزب سوسیالیست بلغارستان؛
2) یک خانوادۀ وابسته به منافع ضد کمونیستی که با انجمنهای خانواده اول به رقابت می‌پردازند.
در دوره‌های مختلف هرکدام از این احزاب توسط قدرت حاکم، بر دیگری ترجیح داده شده است؛ بدین معنا که هر کدام از دولت‌های بلغارستان، انجمنهای ملی مورد حمایت خود را تحت سرپرستی مالی خود قرار می‌دهند. به طور سنتی، می‌توان میان صندوق‌های مربوط به انجمن «جامعۀ باز» که از یک طرف به «بنیاد سوروس»، و در طرف دیگر به انجمنهای تحت حمایت مالی انجمن «توسعۀ جامعۀ مدنی» وابسته است، یک کشمکش مداوم ملاحظه کرد. ما می‌توانیم میان چهار انجمن سنتی که در این حوزه فعالیت می‌کند و به یکی از دو خانوادۀ مذکور تعلق دارند، تفکیک قائل شویم.
انجمن «بلغارستان آزاد و دموکراتیک» که در 14 ژوئن 1991 تأسیس شده، با هدف حمایت از روندهای دموکراتیک شدن جامعه بلغارستان، کثرت‌گرایی، آزادی مطبوعات، اقتصاد بازار و تساهل، آموزش جوانان تشکیل شده است. این انجمن هیچ برنامۀ ویژه‌ای را برای مبارزه با مواد مخدر در اختیار ندارد، اما در سال گذشته این انجمن در تهیه یک طرح پیشگیری از اعتیاد دانش‌آموزان و ایجاد یک بانک اطلاعاتی در شهر صوفیه، شرکت جسته است. انجمن «پیشگیری از اعتیاد بلغارستان» سازمان دیگری است که از شصت سال پیش وجود داشته است. این انجمن به دنبال جنبش مدنی علیه الکل و توتون، در اوایل سال 1960 به وجود آمد. این انجمن در میان اطفال و جوانان به اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد می‌پردازد و در 18 شهر بلغارستان شعبه دارد. این انجمن روزنامۀ مواد مخدر را نیز منتشر می‌کند. در سال 1997 انجمن «آینده برای بلغارستان» را همسر نخست‌وزیر تأسیس کرد که این انجمن برنامه‌های خاصی برای مبارزه با مواد مخدر دارد و فعالیت‌هایش بر همکاری با دیگر سازمان‌های عمومی و غیر دولتی مبتنی است. فعالیت‌های این انجمن در چارچوب مبارزه با مواد مخدر با شعار «همگی علیه مواد مخدر» صورت می‌گیرد. در اوایل فوریه 1999، به ابتکار این انجمن، مجمعی از سازمان‌های مختلف عمومی، خیریه و غیر دولتی تشکیل شد. هدف این مجمع، پاسخ‌گویی به این سؤال بود که «آیا ما واقعاً قصد اتحاد داریم؟ ما دقیقاً به دنبال چه چیزی هستیم؟» این امر راهی برای ارزیابی قابلیت‌ها و هماهنگ ساختن تلاش‌ها و شیوه‌های فعالیت بود که در جهت‌گیری‌های مشخص علیه سوء مصرف مواد به کار رفته بود. این انجمن به شیوه‌هایی غیر سنتی فعالیت می‌کند که عبارتند از: برگزاری کنسرت‌ها، نمایشگاه‌ها، تولید فیلم‌های آموزشی دربارۀ مواد مخدر و خشونت، و برگزاری گردش‌ها و ایجاد مراکز مشاوره در سراسر کشور.
1) خانوادۀ انجمنهای وابسته به منافع حزب سوسیالیست بلغارستان؛
2) یک خانوادۀ وابسته به منافع ضد کمونیستی که با انجمنهای خانواده اول به رقابت می‌پردازند.
در دوره‌های مختلف هرکدام از این احزاب توسط قدرت حاکم، بر دیگری ترجیح داده شده است؛ بدین معنا که هر کدام از دولت‌های بلغارستان، انجمنهای ملی مورد حمایت خود را تحت سرپرستی مالی خود قرار می‌دهند. به طور سنتی، می‌توان میان صندوق‌های مربوط به انجمن «جامعۀ باز» که از یک طرف به «بنیاد سوروس»، و در طرف دیگر به انجمنهای تحت حمایت مالی انجمن «توسعۀ جامعۀ مدنی» وابسته است، یک کشمکش مداوم ملاحظه کرد. ما می‌توانیم میان چهار انجمن سنتی که در این حوزه فعالیت می‌کند و به یکی از دو خانوادۀ مذکور تعلق دارند، تفکیک قائل شویم.
انجمن «بلغارستان آزاد و دموکراتیک» که در 14 ژوئن 1991 تأسیس شده، با هدف حمایت از روندهای دموکراتیک شدن جامعه بلغارستان، کثرت‌گرایی، آزادی مطبوعات، اقتصاد بازار و تساهل، آموزش جوانان تشکیل شده است. این انجمن هیچ برنامۀ ویژه‌ای را برای مبارزه با مواد مخدر در اختیار ندارد، اما در سال گذشته این انجمن در تهیه یک طرح پیشگیری از اعتیاد دانش‌آموزان و ایجاد یک بانک اطلاعاتی در شهر صوفیه، شرکت جسته است. انجمن «پیشگیری از اعتیاد بلغارستان» سازمان دیگری است که از شصت سال پیش وجود داشته است. این انجمن به دنبال جنبش مدنی علیه الکل و توتون، در اوایل سال 1960 به وجود آمد. این انجمن در میان اطفال و جوانان به اجرای برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد می‌پردازد و در 18 شهر بلغارستان شعبه دارد. این انجمن روزنامۀ مواد مخدر را نیز منتشر می‌کند. در سال 1997 انجمن «آینده برای بلغارستان» را همسر نخست‌وزیر تأسیس کرد که این انجمن برنامه‌های خاصی برای مبارزه با مواد مخدر دارد و فعالیت‌هایش بر همکاری با دیگر سازمان‌های عمومی و غیر دولتی مبتنی است. فعالیت‌های این انجمن در چارچوب مبارزه با مواد مخدر با شعار «همگی علیه مواد مخدر» صورت می‌گیرد. در اوایل فوریه 1999، به ابتکار این انجمن، مجمعی از سازمان‌های مختلف عمومی، خیریه و غیر دولتی تشکیل شد. هدف این مجمع، پاسخ‌گویی به این سؤال بود که «آیا ما واقعاً قصد اتحاد داریم؟ ما دقیقاً به دنبال چه چیزی هستیم؟» این امر راهی برای ارزیابی قابلیت‌ها و هماهنگ ساختن تلاش‌ها و شیوه‌های فعالیت بود که در جهت‌گیری‌های مشخص علیه سوء مصرف مواد به کار رفته بود. این انجمن به شیوه‌هایی غیر سنتی فعالیت می‌کند که عبارتند از: برگزاری کنسرت‌ها، نمایشگاه‌ها، تولید فیلم‌های آموزشی دربارۀ مواد مخدر و خشونت، و برگزاری گردش‌ها و ایجاد مراکز مشاوره در سراسر کشور.
بیشتر بخوانید: تجربه کشورهای بلژیک و اسکاتلند در مبارزه با اعتیاد
لهستان
لهستان همانند مجارستان در تدوین قانون در زمینۀ مواد مخدر سابقه‌ای دیرین دارد. از سال 1985 قانونی برای تشکیل یک ساختار بین وزارتی به اجرا درآمده است. مباحثات مربوط به جرم‌انگاری مصرف در سال 1997 عده‌ای را مجبور کرد تا به قیمت اصلاح این قانون ترک قدرت کنند، اما تناقض میان دولت جدید و توسعه‌مدار و نیروهای سنتی سبب شده تا برنامه‌های پیشگیری با ناکامی مواجه شود. سیستم‌های کنترل که با اختناق و سرّی بودن به فعالیت می‌پرداختند، تحمل فضای جدید را ندارند و شیوه‌های نوین فعالیت را که با معیارهای توسعه و دموکراسی مطابق‌اند نمی‌پذیرند. مطالعۀ سیاست‌های مواد مخدر در لهستان به همان میزانی که این کشور اصول عرفی ـ سنتی خود را از دست میدهد، محقق را دچار سردرگمی می‌کند؛ زیرا از یکسو جامعۀ لهستان با سطح رو‌به‌رشد مصرف، درحال غربی شدن، استاندارد شدن و تکثیر شدن است و از سوی دیگر در مسائل مراقبت از معتادان وابستگی شدیدی میان دولت و مذهب وجود دارد. بررسی برنامه‌های همکاری پلیس‌های اروپایی و لهستانی در زمینۀ سازمان کنترل مواد مخدر از مشکلات مربوط به تغییرات فرهنگی پرده برمی‌دارد؛ به طوری که برخلاف موفقیت نسبی مطالعۀ سیاست‌های مواد مخدر در لهستان به همان میزانی که این کشور اصول عرفی ـ سنتی خود را از دست میدهد، محقق را دچار سردرگمی می‌کند؛ زیرا از یکسو جامعۀ لهستان با سطح رو‌به‌رشد مصرف، درحال غربی شدن، استاندارد شدن و تکثیر شدن است و از سوی دیگر در مسائل مراقبت از معتادان وابستگی شدیدی میان دولت و مذهب وجود دارد. مربوط به انتقال شیوه‌های تحقیق و فعالیت امنیتی در زمینۀ مواد مخدر، ورود فعالیت‌های پیشگیرانه به مجتمع‌های محلی، فرایندهای بازپروری معتادان، مدیریت فعالیت‌های پلیسی و شفافیت امور، با ناکامی مواجه شده است. شیوه‌های نوین فعالیت که با معیارهای نوین توسعه و دموکراسی مطابقت دارند، در حد وسیعی با مقاومت مدل‌های سنتی فعالیت که با اختناق، مخفی‌کاری و دیوان‌سالاری، اقتدار و عدم همکاری میان سرویس‌های کنترل‌کننده مشخص می‌شوند، روبه‌رو شده‌اند. این امر تنها مختص به کشورهای پساسوسیالیست نیست، اما این فشارها به منظور تحول واقعی در نیروی پلیس و به ویژه تحول در کسانی که وظیفۀ مبارزه با قاچاق مواد مخدر را بر عهده دارند، از اهمیت زیادی برخوردار است. در این زمینه، کمک‌های اروپایی چندان علمی و سازگار با جامعه نیست و ممکن است تبعات زیان‌باری را نیز به دنبال داشته باشد. در لهستان سیاست‌های مواد مخدر در جهت مشروعیت بخشیدن به فعالیت جدی پلیس‌ها و گمرکات علیه مصرف‌کنندگان و سیاست‌های جایگزین، به عنوان یک عامل نیرومند نمایان می‌شوند.
پیشگیری
با وجود این که مقامات لهستان به طور مستقیم سیاست مقابله در زمینۀ مواد مخدر را اداره می‌کنند، اما تمایل دارند که فعالیت‌های پیشگیرانه را به سازمان‌های غیر دولتی واگذار کنند. دفتر معتادان وزارت بهداشت و حمایت اجتماعی، برای پیشگیری و مراقبت، از بودجۀ زیادی برخوردار است که این بودجه را میان انجمن‌ها تقسیم می‌کند. در سال 1993 دفتر مواد مخدر وزارت بهداشت بودجه‌ای برابر با 4/5 میلیون دلار داشت که این بودجه به طور اساسی میان سازمان‌های غیر دولتی تقسیم شده است. این انجمن‌ها برنامه‌های پیشگیری، درمان و بازپروری را اجرا می‌کردند. سازمانی غیر دولتی با عنوان «جنبش قلب‌های خالص» وابسته به سازمان غیر دولتی مونار[1]، برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در مدارس را اجرا می‌کند. البته، از سایر شیوه‌های مورد استفادۀ مونار، که مبتنی بر جدایی و انزوای معتادان، توسل به فعالیت‌های کشاورزی و شرکت‌دادن معتادان قدیمی برای مراقبت از معتادان جدید می‌باشد، انتقادهایی شده است. انجمنهای کوچک جایگزین که تمایل دارند تا در کنار مونار اظهار وجود کنند، سعی می‌کنند شیوه‌های دیگری برای مراقبت و پیشگیری پیشنهاد کنند که این شیوه‌ها کمتر پذیرفته شده‌اند.
کاهش زیان
برخی از برنامه‌های کاهش زیان مواد مخدر در لهستان، جدالی آشکار میان انجمنهای مردمی به وجود آورده است. برنامۀ جایگزین متادون که در سال 1992 مطرح شد، و مخالفت شدیدی که به دنبال اجرای این برنامه به وجود آمد، مقامات را وادار ساخت که توسعه این برنامه را متوقف ساخته و آن را به معتادانی که مشکلات بیش‌تری دارند، محدود کنند. درحال حاضر، هیچ برنامۀ کاهش آسیبی، شایستگی طرح شدن در لهستان را ندارد. انجمنهای موجود در لهستان نسبت به این برنامه‌ها بی‌اعتمادند و به نظر می‌رسد تنها برنامه‌های تبادل سرنگ‌های استریل‌شده، تا حدودی در بین انجمن‌ها و مراجع پزشکی پذیرفته شده است. انجمن مونار در سال 1997 طی برنامه‌ای 000/55 سرنگ را در شهر واسوی توزیع کرد. در شهر کاووی نیز با کمک بنیاد سوروس، 000/95 سرنگ میان معتادان توزیع شد. این ارقام به هیچ وجه امکان ارزیابی تقاضا را فراهم نمی‌آورد، زیرا به خاطر فقدان وسایل کافی برای استمرار خود متوقف شدند.
مشارکت
نقش مذهب کاتولیک در زمینۀ مراقبت و پیشگیری، در فعالیت انجمنهای مورد حمایت دولت آشکار شده است. کلیسا به تنهایی و به طور مستقیم هزینه‌های مالی برنامه‌های کمک به معتادان را تأمین نمی‌کند، بلکه راهبان و شخصیت‌های مذهبی نیز در فعالیت‌های مبارزه با مواد مخدر شرکت جسته‌اند. کلیسا هیچ وقت حمایت خود را به اشخاصی که مبتلا به ویروس ایدز بوده‌اند، اختصاص نداده است. میزان ملایمت و توجه عمومی به افراد مبتلا به ایدز و معتادان در حد پایینی است، تا جایی که راهبی به نام آرکادیز نوواک، به خاطر ساخت خانه‌ای برای معتادان مبتلا به ایدز در پیونتا، ناگزیر شد که موقعیت خود را به خطر اندازد. پدر نوواک به تازگی وظایف بسیار مهمی را در دولت لهستان بر عهده گرفته است؛ وی مشاور وزیر بهداشت در زمینۀ مسائل مربوط به مواد مخدر و ایدز است. مقامات لهستان سیاست سرکوب‌گرانه در زمینۀ مواد مخدر را به طور مستقیم اداره می‌کنند، اما تمایل دارند که فعالیت‌های پیشگیرانه را به سازمان‌های غیر دولتی واگذار کنند. دفتر معتادان وزارت بهداشت و حمایت اجتماعی برای پیشگیری و مراقبت از بودجۀ زیادی برخوردار بوده تا آن را میان انجمن‌ها تقسیم می‌کند. در سال 1993، دفتر مواد مخدر وزارت بهداشت از بودجه‌ای برابر با 5/4 میلیون دلار برخوردار بوده که این بودجه میان سازمان‌های غیر دولتی مونار، کوزنیا و پووروت تقسیم شده است. این انجمن‌ها برنامه‌های پیشگیری، درمان و بازپروری را اجرا کردند. انجمنهای مذکور، برای بهره بردن از سرمایه‌های دولتی، پروژه‌هایی را مطرح می‌کنند که ممکن است به تأیید وزارت بهداشت برسد یا مورد تأیید قرار نگیرد. روندهای تقسیم این سرمایه‌های نشان میدهد که انجمن مونار در زمینۀ پیشگیری و درمان معتادان تقریباً صلاحیتی انحصاری دارد.
پی نوشت:
[1] . Monar
منبع: کتاب اعتیاد در ایران، نوشته سعید مدنی قهفرخی، انتشارات ثالث، تهران،1390.
پی نوشت:
[1] . Monar
منبع: کتاب اعتیاد در ایران، نوشته سعید مدنی قهفرخی، انتشارات ثالث، تهران،1390.