چکیده:
ممکن است اختلافاتی از جهت مناسک و باور ها در میان پیروان ادیان مختلف وجود داشته باشد، اما شباهت بزرگی نیز وجود دارد. کثرت گراها مدعی اند بیشتر ادیان بر عشق به خدا اصرار می ورزند و قانون طلایی به نحوی در آنها مندرج است .
تعداد کلمات: 1190کلمه / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه
ممکن است اختلافاتی از جهت مناسک و باور ها در میان پیروان ادیان مختلف وجود داشته باشد، اما شباهت بزرگی نیز وجود دارد. کثرت گراها مدعی اند بیشتر ادیان بر عشق به خدا اصرار می ورزند و قانون طلایی به نحوی در آنها مندرج است .
تعداد کلمات: 1190کلمه / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه
.jpg "ادعای برتری بر سایر ادیان")
نویسنده : رضا گندمی نصر آبادی
شمول گرایان یهودی از اخلاقی سخن می گویند که برگرفته ازشمول گرایان دینی نظیر انحصار گرایان مدعی یکتایی و بی نظیر بودن یهودیت هستند، اما ادیان دیگر را فاقد ارزش نمی دانند . به هر حال ، از منظر یهودیان ، ممکن است اختلافات بسیاری در باور های الاهیاتی اساسی انها وجود داشته باشد و حتی آنها اشتباه باشد، اما با این حال فرد یهودی می تواند با حفظ اعتقاد به اینکه آنها سهمی در حقیقت دارند ، اشتباهات ایشان را معلول شرایط فرهنگی ، اجتماعی و تاریخی یا معلول تحریف حقیقت بدانند . البته شمول گرا می تواند ابعاد کلی اخلاق ، وحی و غیره را ارزیابی کند ، اما این ایراد به او وارد است که ادیان دیگر را از منظر سنت دینی خاص خودش می بیند ، نه از منظر ادیان دیگر. از نظیر فلسفی، شمول گرایات بین وجود شناسی و معرفت شناسی شکاف بزرگی ایجاد کرده اند ؛ زیرا از یک سو واقعیت تکثر و تنوع ادیان جهان را تصدیق می کنند و از سوی دیگر از چشم انداز خاص خود به تبیین این واقعیت می پردازند .
همه نگری
از نگاه همه نگرها حقیقت یکی است . در واقع همه نگری موضعی بین شمول گرایی و کثرت گرایی است . آنها معتقد اند خدا حقایق جهانی و کلی درباره خدا ، نفس ، عقل و اخلاق را در دسترس تمام اقوام قرار داده است . از این رهافیت خدامحور یاد می شود ؛ معمولا دئیست ها ، یعنی خدا گرایانی که به کتاب مقدس و پیامبر خاصی باور ندارند ، چنین دیدگاهی را در برابر پیروان ادیان دیگر اتخاذ می کنند .همه نگر ها خدا و اخلاق را مشخصه دین خاصی نمی دانند .
بیشتر بخوانید : امام خمینی و مفهوم دین
از نظر آنها ، خدا و اخلاق در تمام ادیان وجود دارد . همه نگر ها اعتقاد محکم و جازمی به خدا ، نفس و وحی دارند ، اما ارتباط با خدا را در دسترس تمام انسان ها می دانند . خدا خالق انسان ها است و آنها را بر صورت خود خق کرده است . آنان جهانی بودن دین را مفروض گرفته اند و معتقدند تمام انسان ها به نوعی به خدا و وحی الهی باور دارند .
ممکن است اختلافات بسیاری در باور های الاهیاتی اساسی انها وجود داشته باشد و حتی آنها اشتباه باشد ، اما با این حال فرد یهودی می تواند با حفظ اعتقاد به اینکه آنها سهمی در حقیقت دارند ، اشتباهات ایشان را معلول شرایط فرهنگی ، اجتماعی و تاریخی یا معلول تحریف حقیقت بدانند . البته شمول گرا می تواند ابعاد کلی اخلاق ، وحی و غیره را ارزیابی کند ، اما این ایراد به او وارد است که ادیان دیگر را از منظر سنت دینی خاص خودش می بیند ، نه از منظر ادیان دیگراین نوع از همه نگری را در مسیحیت نمی توان یافت ، زیرا از نظر مسیحیان ، نجات فقط از طریق عیسی میسر است . چنان که گذشت، الهی دانان مسیحی همه نگری را قبول ندارند. از این رو ، آن را معادل با شمول گرایی لیبرال تر یا کثرت گرایی عرفانی می دانند. در منابع یهودی ، اعم از کتاب مقدس ، سنت و اندیشمندان یهودی ، می توان شواهد و مستنداتی برای دیدگاه های فوق یافت . گاه یهودیت دین قومی دانسته شده ، بر این باور تأکید می شود که این دین فقط به بنی اسرائیل اختصاص دارد؛ و گاهی از یهودیت به مثابه دین جهانی سخن گفته می شود که تمام اقوام و ملل را در بر می گیرد. با این حال ، می توان موضع یهودیانی که ذیل عنوان جامع انحصار گرایی گنجاند ، چرا که هر دو بر این نکته پای می فشارند که حقیقت دینی مطلق از آن یهودیان است و بس . با این تفاوت که گروه نخست گستره مخاطبان وحی الهی را به یهودیان و یک قوم خاص محدود می کنند اما گروه دوم مخاطب پیام خدا را تمام اقوام و نوع بشر می دانند . در واقع به زعم ایشان وحی الهی بر تمام اقوام و ملل فرستاده شده ، اما در این بین فقط یهودیان به دعوت الهی پاسخ مثبت داده اند . طبیعی است که بر پایه هریک از این دو نگرش ، موضع یهودیان درباره پیروان سایر ادیان متفاوت خواهد بود.
کثرت گرایی
از نظر کثرت گراها، تمام ادیان بزگ جهان سهمی از حقیقت دارند . آنها برخلاف انحصار گرایان مدعی اند که هیچ سنتی نمی تواند ادعا کند تمام حقیقت را در اختیار دارد. تمام باور ها و اعمال به یک اندازه معتبر اند ، البته مشروط به اینکه در درون سنت دینی خودشان تفسیر شوند. هیچ دینی نباید ادعای بهتر بودن یا برتری بر سایر ادیان را داشته باشد. آری، ممکن است اختلافاتی از جهت مناسک و باور ها در میان پیروان ادیان مختلف وجود داشته باشد ، اما شباهت بزرگی نیز وجود دارد. کثرت گراها مدعی اند بیشتر ادیان بر عشق به خدا اصرار می ورزند و قانون طلایی به نحوی در آنها مندرج است .
از دیدگاه کثرت گرا ها، ادیان بزرگ جهان به یک اندازه ادعا های دینی دارنئ و پیروان ادیان یگر را به زبان خاص خودشان مخاطب قرار می دهند . هیچ محکمه جهانی یا فلسفه منطقی وجود ندارد که در آن بتوان دعاوی صدق ادیان مختلف را به داوری نشست یا ارزیابی کرد. چند نوع کثرت گرایی وجود دارد : کثرت گرایی فلسفی که بر محدودیت های فاهمه آدمی تأکید دارد؛ کثرت گرایی عرفانی که آثار خوب و اخلاقی مشترک ادیان را در نظر می گیرد . کثرت گرایی فلسفی تغییر بنیادی در تصور ما از تکثیر ادیان جهان به وجود می آورد. کثرت گرایی عرفانی ما را از محدودیت های عقل آگاه و سر الهی را تعریف ناپذیر و فراتر از فهم آدمی می داند . کثرت گرایی اخلاقی نوعی تعهد و التزام به خیر، عدالت و به زیستی همراه خود دارد .
کثرت گراها از دیدگاه همه نگری، به عنوان دیدگاهی پر طرفدار ، به دیدگاه کثرت گرایی گذر کردند. هیچ دین و وحیی نمی تواند به عنوان معیاری برای تمام ادیان دیگر به کار رود . توماس هابز ، گوتهولد افرایم لسینگ و دیگر متفکران عصر روشنگری پیش تر به این نکته پی برده بودند، اما آنها بر نوعی دین سامان مند نظر داشتند . در حالی که کثرت گراها این کار رادر خود الهیات انجام می دهند . دئیسم یا دین طبیعی ( خدا گرایی غیر مبتنی بر کتاب مقدس و نبوت ) موطن اصلی رواداری و برابری است . متفکران عصر روشنگری در تقابل با دین تاریخی و دین ساخته و پرداخته ارباب کلیسا دین طبیعی را بهترین راه حل برای حفظ دیانت می دانستند . در دهه هشتاد قرن بیستم ، کثرت گرایی الهیاتی جایگزین دئیسم شد .
کسانی که تحت تأثیر دیدگاه کثرت گرایانه قرار دارند تمام کسانی را که با تفکر انحصار گرایی مخالف باشند کثرت گرا می نامند. به ایت ترتیب معتقدان به شمول گرایی و همه نگری را نیز کثرت گرا می دانند . اما نا گفته پیداست که کسانی که رقیب یا دشمن واحدی دارند الزاما نظر واحدی در الهیات ندارند . از سوی دیگر، نباید همه کسانی را که قائل به شمول گرایی یا همه نگری هستند و دیدگاه کثرت گرایانه را رد می کنند انحصار گرا نامید . نکته بسیار مهمی که نباید از نظر دور داشت این است که کثرت گرا ها از درون یک دین خاص به تکثیر دینی نظر نمی کنند ، بلکه به دین به عنوان نوعی الهیات می پردازند .
از دیدگاه کثرت گرا ها، ادیان بزرگ جهان به یک اندازه ادعا های دینی دارنئ و پیروان ادیان یگر را به زبان خاص خودشان مخاطب قرار می دهند . هیچ محکمه جهانی یا فلسفه منطقی وجود ندارد که در آن بتوان دعاوی صدق ادیان مختلف را به داوری نشست یا ارزیابی کرد. چند نوع کثرت گرایی وجود دارد : کثرت گرایی فلسفی که بر محدودیت های فاهمه آدمی تأکید دارد؛ کثرت گرایی عرفانی که آثار خوب و اخلاقی مشترک ادیان را در نظر می گیرد . کثرت گرایی فلسفی تغییر بنیادی در تصور ما از تکثیر ادیان جهان به وجود می آورد. کثرت گرایی عرفانی ما را از محدودیت های عقل آگاه و سر الهی را تعریف ناپذیر و فراتر از فهم آدمی می داند . کثرت گرایی اخلاقی نوعی تعهد و التزام به خیر، عدالت و به زیستی همراه خود دارد .
کثرت گراها از دیدگاه همه نگری، به عنوان دیدگاهی پر طرفدار ، به دیدگاه کثرت گرایی گذر کردند. هیچ دین و وحیی نمی تواند به عنوان معیاری برای تمام ادیان دیگر به کار رود . توماس هابز ، گوتهولد افرایم لسینگ و دیگر متفکران عصر روشنگری پیش تر به این نکته پی برده بودند، اما آنها بر نوعی دین سامان مند نظر داشتند . در حالی که کثرت گراها این کار رادر خود الهیات انجام می دهند . دئیسم یا دین طبیعی ( خدا گرایی غیر مبتنی بر کتاب مقدس و نبوت ) موطن اصلی رواداری و برابری است . متفکران عصر روشنگری در تقابل با دین تاریخی و دین ساخته و پرداخته ارباب کلیسا دین طبیعی را بهترین راه حل برای حفظ دیانت می دانستند . در دهه هشتاد قرن بیستم ، کثرت گرایی الهیاتی جایگزین دئیسم شد .
کسانی که تحت تأثیر دیدگاه کثرت گرایانه قرار دارند تمام کسانی را که با تفکر انحصار گرایی مخالف باشند کثرت گرا می نامند. به ایت ترتیب معتقدان به شمول گرایی و همه نگری را نیز کثرت گرا می دانند . اما نا گفته پیداست که کسانی که رقیب یا دشمن واحدی دارند الزاما نظر واحدی در الهیات ندارند . از سوی دیگر، نباید همه کسانی را که قائل به شمول گرایی یا همه نگری هستند و دیدگاه کثرت گرایانه را رد می کنند انحصار گرا نامید . نکته بسیار مهمی که نباید از نظر دور داشت این است که کثرت گرا ها از درون یک دین خاص به تکثیر دینی نظر نمی کنند ، بلکه به دین به عنوان نوعی الهیات می پردازند .
منبع : رویکرد یهودیت به ادیان ، رضاکندمی نصر آبادی ، قم انتشارات دانشگاه ومذاهب 1394
بیشتر بخوانید:
علل اختلاف بین ادیان و فرقه های مختلف اسلامی
سیاست در اسلام و ادیان دیگر
رشته ی دین پژوهی و شاخه های آن