نگاهی به خوشنویسی در ایران
 

چکیده:
این مقاله، که ترجمه‌ای از یکی از مقالات دانشنامه‌ی ایرانیکا است، به بررسی خط ریحان، روند شکل‌گیری آن و نمونه‌هایی از این خط در فرهنگ ایران می‌پردازد. خطّ ریحان برگرفته از خطّ محقق بوده و ابن البوّاب، مبتکر آن شناخته می‌شود. خطوط محقق و ریحان در بسیاری از کشورهای مسلمان تا سده‌های 10-11 ق. / 16-17م. برای نوشتن قرآن استفاده می‌شد.

تعدتد کلمات: 431 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 2 دقیقه

 

خطّ «ریحان» که «ریحانی» هم نامیده می‌شود، معروف است که ابن البوّاب، مبتکر آن بوده و برگرفته از خطّ محقق می‌باشد. اما این خط، تا سال‌ها مورد استفاده قرار نگرفت. این خط، بسیاری از ویژگی‌های خاص خطّ محقق را دارد، اما حرکات قلم و شکل حروفش نازک‌تر و برازنده‌تر است و حرکات افقی کوتاه‌تری در آنها دیده می‌شود. این خط، بسیار زیبایی است. خطّ محقق و ریحان، در اولین نظر همانند خطّ ثلث است؛ اما در اصل، تفاوت‌های بسیار واضحی در شکل حروف آنها وجود دارد. شکل دوایر (کاسه، به معنای نیم دایره‌های برگشته به بالا) معمولی‌تر است. قوس‌ها در دوایر معکوس (قوس، به معنای نیم دایره‌های معکوس) کوچک‌ترند و چشمان، نسبت به خطّ ثلث بازترند و حرکات و علامات دیگرش بسیار زیباترند. تزئیناتش به طور پراکنده، اما بسیار ساده به چشم می‌خورد.


خطّ محقق و ریحان برای نوشتن قرآن در بسیاری از کشورهای مسلمان تا سده‌های 10-11 ق. / 16-17م. استفاده می‌شد و بیشترین ارزشمندی آن خوانا بودن آن بود. اما شاید به خاطر این که می‌باید به آرامی نوشته شود و طبعاً زمان بری بیشتری دارد، رفته رفته موارد استفاده‌ی خود را از دست داد. خطّ ریحان (نگاره‌های 1 و 2) نسبت به خطّ محقق مدت زمان بیشتری استفاده شد.

 

نگاره 1. خطّ ریحان به سبک بایسنقر، قرن نهم ق./ پانزدهم م.، مرکز فرهنگی و هنری رضا عباسی، تهران.

 

 

 

نگاره 2. خطّ ریحان به خطّ مجدالدین نصیری امینی، از احیاء الرسوم (راهجیری، 1349، ص 164).


 

منبع مقاله: خوشنویسی ،غلامحسین یوسفی ، برگردان پیمان متین، گروه نویسندگان ،تهران امیرکبیر، چاپ دوم. (1383)