بازی را جدی بگیریم

چکیده
بازی ضروری‌ترین فعالیت کودکان است. در بازی است که کودکان زندگی را تمرین می‌کنند. بازی غذای روح کودک است. حذف بازی مفید و سرگرم شدن کودکان به تلویزیون و دیگر سرگرمی‌های مدرن آن‌ها را بی‌حوصله و پرخاشگر می‌کند.
تعداد کلمات: 1200 زمان مطالعه 6 دقیقه

نویسنده: رضیه برجیان

از دیروز تا به امروز

دیروز ما بازی می‌کردیم شاید بیش از هفتاد درصد وقت خود را با بازی‌هایی مثل گرگم‌به‌هوا، وسطی و ... می‌گذراندیم و امروز فرزندان ما بیش از هفتاد درصد وقت خود را پای تلویزیون، موبایل و رایانه می‌گذرانند. ما در بازی‌های دیروزمان بدون آنکه کسی بگوید، بخواهد یا حتی فکرش را بکنیم یاد می‌گرفتیم چگونه دوست پیدا کنیم، یاد می‌گرفتیم هرکسی اخلاقی دارد، یاد می‌گرفتیم چگونه برخورد کنیم تا بیشتر لذت ببریم. بازی‌های ما پر بودند از شادی و طراوت، پر بودند از تحرک؛ تحرکی که گم‌شده دنیای مدرن است. تحرکی که امروز جایش را داده به انواعی از بیماری‌ها؛ تحرکی که کاهشش معادل است با کاهش توان سیستم دفاعی بدن.[1]

دیروز می‌دویدیم می‌خندیدیم و خوش بودیم و در میان این شادی‌های کودکانه می‌آموختیم که می‌توان به‌سادگی داشتن دوستی خوب شاد بود و خندید. خنده‌هایی که لبخند را بر لبان پدر و مادرمان مهمان می‌کرد؛ و امروز فرزندان ما ساعت‌ها سرگرم می‌شوند با تلویزیون با موبایل و نهایتاً در اوج کسالت بلند می‌شوند و نق می‌زنند به جانمان که دخترخاله‌ام یا پسر همسایه فلان بازی را دارد و پسرعمه بهمان اسباب‌بازی را دارد و ما خسته و بی‌حوصله تحملشان می‌کنیم و فکر می‌کنیم که اگر بیشتر در کنارشان نباشیم و وقت بیشتری بگذاریم و درآمد بیشتری داشته باشیم ... جالب آن‌که این روش دور باطلی است که پایانی ندارد. این نیاز کاذب چاه ویلی است که انتهایی ندارد. درواقع فرزندانمان به آنکه ساعتی در روز در کنارشان باشیم و به‌جای حرص خوردن سر اینکه در حفظ قرآن و شعر و ... از بچه همسایه عقب نمانند و تمرین با آن‌ها، با آن‌ها بازی کنیم بیش از همه اسباب‌بازی‌ها دنیا نیاز دارند. اسباب‌بازی هیجان زودگذر تک‌فرزندهاست که در پی همبازی میان همسایگان و دوستانمان برای آن‌ها نبوده‌ایم.

بازی جدی‌ترین نیاز دوران کودکی

شادی و نشاط ضرورت زندگی است و طراوت روح. این شادی بیش از هر چیز در نگاه کودکانی خانه دارد که خانه می‌سازند و خراب می‌کنند و هر دو را بازی می‌دانند؛ نه چون خانه‌هایشان بیش از خانه‌هایی که ما می‌سازیم نیازشان را برآورده نمی‌سازد که چون می‌دانند حالا که ساختند گام بعدی خراب کردن است؛ گامی که ما از یاد برده‌ایم و به همین دلیل بازیچه‌های دنیا را جدی می‌گیریم و بازی‌های کودکانمان را لغو و بیهوده می‌پنداریم.

رسول خدا (ص) سجده نمازشان را آن‌قدر طول می‌دهند که امام حسن (ع) که بر کتف ایشان سوار شده‌اند خود پایین بیایند و در جواب صحابه که می‌پرسند در این نماز سجده‌ای کردید که تابه‌حال چنین سجده‌ای از شما ندیده بودیم گویا وحی بر شما نازل‌شده بود می‌فرمایند: نه وحی بر من نازل نشده بود و من دوست نداشتم عجله کنم تا او نیازش را برآورد.[2]
بازی از دید رسول خدا ص یک نیاز است که می‌توان برای برآورده شدنش سجده نماز را از هر وقت دیگری طولانی‌تر کرد نیازی به جدیت خود نماز می‌تواند رسول اکرم(ص) را که همسرشان چنین توصیف می‌کند که وقتی هنگام نماز می‌شد رنگ چهره رسول خدا(ص) تغییر می‌کرد[3] و به چیزی جز نماز نمی‌پرداختند[4] وادار کند که در کوچه‌های مدینه به تقاضای کودکان هنگام اذان بازی با آن‌ها را رها نکنند تا بلال در پی پیامبر ص بیاید و قدری گردو برای بازی بچه‌ها بیاورد.
بازی در دوران کودکی جدی است که دوران بزرگ‌سالی را می‌سازد. بازی ترس کودک از بسیاری از کارها را از بین می‌برد و به او می‌آموزد با تکیه بر خویش نه پدر و مادر و بزرگ‌ترها بسیاری از کارها انجام دهد. بازی کودک را به استفاده از هوش و حافظه‌اش وامی‌دارد.

فراموش نکنیم بسیاری از بازی‌هایی که برای ما بی‌معناست برای کودکان به‌شدت مهیج و جذاب است. برای درک روحیات کودک باید کودک شد. باید دنیا را از منظر او دید تا بازی‌هایش را فهمید.
بازی ابزاری برای ابراز وجود است که کودک در آن آنچه را نمی‌تواند به زبان آورد به تصویر می‌کشد.
برای درک روحیات کودک باید کودک شد. باید دنیا را از منظر او دید تا بازی‌هایش را فهمید.
بازی ابزاری برای ابراز وجود است که کودک در آن آنچه را نمی‌تواند به زبان آورد به تصویر می‌کشد.
و با این شیوه نگرانی‌هایش را در قالب بازی با همسالانش می‌ریزد و آن‌ها را تغییر می‌دهد. این کار باری سنگین را از دوش کودک برمی‌دارد. در همین نگرش است که زیربنای «بازی‌درمانی» است که یکی از شیوه‌های فوق‌العاده مؤثر درمانی برای کودکانی است که همه از دستشان عاصی‌اند و شاکی.[5] نیاز به بازی در کودکان زیر هفت سال، دوچندان است. در آموزه‌های دینی به والدین توصیه‌شده است کودکان را تا هفت سال رها کنند تا مشغول بازی باشند.

امام صادق(ع) فرمودند «فرزندت را رها کن تا هفت سال بازی کند»[6] نباید فراموش کرد بازی در صورتی می‌تواند کودکی کردن را برای فرزند ما ضمانت کند که کودکانه باشد.
شرط ضروری مفید بودن بازی لذت بردن از آن است آن هم لذت حقیقی؛ نه عادت یا توهم لذت چیزی که در بازی‌های رایانه‌ای به‌وفور یافت می‌شود.
بازی باید همراه با فراغت بال نه نگرانی و دلهره. باید محیط بازی را بچه‌ها فراهم کرد؛ محیطی که در آن بدون دغدغه نسبت به این‌که اگر این کار را بکنم مرا دعوا خواهند کرد. اتاقی پر از وسایل شکستنی؛ محل مناسبی برای بازی فرزند شما نیست.

بایدها و نبایدهای بازی

کودکان را آزاد بگذارید تا خود انتخاب کنند. اگر هم‌بازی‌شان می‌شوید بیش از هر چیز آن‌ها را تشویق کنید و مراقب باشید سیر بازی را شما تعیین نکنید.
ثمره تنوع در بازی لذت بیشتر است. لازم نیست بازی دستورالعمل خاصی داشته باشد. اگر دیروز وسطی قانونش این بود که هر کس توپ را می‌گرفت امتیاز می‌گرفت امروز می‌تواند قانون دیگری داشته باشد تنها قانون بازی لذت بردن است.
بازی‌های حرکتی ترجیح دارند به بازی‌های نشسته. بازی‌های پرتحرک انرژی بچه‌ها را مصرف می‌کنند و این یعنی آن‌ها بعدازاین بازی‌ها آرام‌تر خواهند بود، بهتر غذا خواهند خورد و راحت‌تر خواهند خوابید. اگر وقت و انرژی را که باید صرف فعالیت و بدنی و بازی‌های پرتحرک برای فرزندانتان بکنید، نکنید تنها اتفاقی که می‌افتد این است که همان وقت و انرژی را صرف نق زدن، خواباندن و غذا دادن به او خواهید کرد.
بازی باید همراه با فراغت بال نه نگرانی و دلهره. باید محیط بازی را بچه‌ها فراهم کرد؛ محیطی که در آن بدون دغدغه نسبت به این‌که اگر این کار را بکنم مرا دعوا خواهند کرد. اتاقی پر از وسایل شکستنی؛ محل مناسبی برای بازی فرزند شما نیست. شاید بد نباشد برای عمل به توصیه رسول خدا که فرمودند بچه هفت سال اول امیر است[7]؛ قسمتی از خانه را آن‌گونه بچینیم که امیر کوچولوی ما بی‌دغدغه بازی کند.
بازی‌های گروهی یعنی آموزش بردن، باختن و درهرحال لذت بردن و بردن در دنیای مجازی یعنی ارضای کاذب و باختن یعنی تو جریمه‌ای آن‌قدر باید این مرحله را تکرار کنی تا اجازه داشته باشی بروی مرحله بعدی و مرحله بعدی و... .؛ مراحلی که پایانی ندارند. بازی‌های گروهی مسیری است برای شناخت توانمندی‌ها و ضعف‌ها برخلاف بازی در دنیای مجازی که مساوی است با افزایش مشکلات جسمی ناشی از بد نشستن و... .
اگر بازی‌های رایانه‌ای مهمان دائمی خانه‌هایتان شدند؛ نه با ممنوعیت که با خلق جذابیت به جنگ آنان بروید. بازی‌های واقعی جذابیت واقعی دارند و خصوصیت واقعیت و حقیقت این است که برخلاف باطل که چشم پرکن است، فقط هست. پس سعی کنید گام‌به‌گام مزه بازی‌های لذت‌بخش و قدیمی را به فرزندانتان بچشانید.

پی نوشت:

[1] من دیگر ما: مهارتهای تربیت فرزند در دنیای امروز،ج4،ص31.

[2]. بحار الأنوار، ج3 ، ص281.

[3] بحار الأنوار، ج81 ، ص258.

[4] بحار الأنوار ، ج46 ، ص80.

[5] 10 مهارت جدید براساس بازی درمانی،ص14-18.

[6] من لا یحضره الفقیه، ج3 ، ص492.

[7] مکارم الاخلاق ، ج1 ، ص222.

منابع

رضی الدین أبی نصر الحسن بن الفضل الطبرسی، مکارم الاخلاق، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
العلامة المجلسی، بحار الأنوار، دارالاحیاء التراث .
أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی [ الشیخ الصدوق ]،المحقق: علی اکبر الغفّاری،جماعة المدرّسین فی الحوزة العلمیة،چاپ دوم.
دکتر ترزا کلم، مترجم: ملیحه وفایی،10 مهارت جدید براساس بازی درمانی، مبین اندیشه، چاپ اول،1391.
عباسی ولدی، محسن،من دیگر ما:مهارتهای تربیت فرزند در دنیای امروز(جلدچهارم) نقش بازی در تربیت کودک،آیین فطرت.