آیین شمنی در کره
چکیده:
در این مقاله آمیزه ای از اعتقادات بومی، آیین تائو و آیین بو دا به چشم می‌خورد. سپس ایزدان اجرام سماوی هستند و پس از آن باکره‌های خورشید و باکره‌های ماه. در میان ایزدهای ستارگان، «خرس بزرگ» برترین ایزد است و در تمام سرزمین پرستش می‌شود.
تعداد کلمات: 1533 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
در این مقاله آمیزه ای از اعتقادات بومی، آیین تائو و آیین بو دا به چشم می‌خورد. سپس ایزدان اجرام سماوی هستند و پس از آن باکره‌های خورشید و باکره‌های ماه. در میان ایزدهای ستارگان، «خرس بزرگ» برترین ایزد است و در تمام سرزمین پرستش می‌شود.
تعداد کلمات: 1533 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
نویسنده: مهران کندری
مودانگ‌ها هرگز نکوشیدند طبقه بندی منظمی از خدایخانه‌ی شمنی ارائه دهند اما در طول سده‌ها آیینی توسعه یافت که کم و بیش سازمان بندی شده بود ولی به طور کلی طرح این خدایخانه را می‌توان چنین دانست (1):
1- ایزدها و ارواح آسمانی:»
در درجه‌ی اول به این گروه فرمانروایان آسمانی (Hanarim)، بوداها و بودی ستوه‌ها تعلق دارند. در اینجا آمیزه ای از اعتقادات بومی، آیین تائو و آیین بو دا به چشم می‌خورد. سپس ایزدان اجرام سماوی هستند و پس از آن باکره‌های خورشید و باکره‌های ماه. در میان ایزدهای ستارگان، «خرس بزرگ» برترین ایزد است و در تمام سرزمین پرستش می‌شود. این ایزد می‌تواند عمر انسان را دراز کند. دیگر ایزدهای ستارگان نیز با طول عمر سروکار دارند. برای مثال ایزد ستاره‌ی قطبی (جنوب)، ایزد طول عمر نیز نامیده می‌شود و بعضی از مودانگ‌ها وی را مهم ترین ایزد می‌دانند و نیز ایزد «هفت ستاره» است که طول عمر انسان را تعیین می‌کند.
از پایین ترین ستاره‌ی آسمانی فقط از یونگ وانگ ( Yongwang، اژدها پادشاهان، خورشید و ماه که در قصرهای اژدهای این اجرام سماوی می‌زیند) و پروانه - مورچه‌ها نام می‌بریم. این پروانه- مورچه‌ها از آسمان می‌آیند و در همه جا پر می‌زنند. اغلب به درون جسم انسان می‌روند و موجب بیماری می‌گردند. آنها همچون پرهای سفید به نظر می‌رسند و آن قدر کوچ‌اند که چشم عادی نمی‌تواند آنها را ببیند. فقط مودانگ‌ها قادرند آنها را بگیرند و بی آزار سازند.
2- ایزدها و ارواح زمینی:
به این دسته در درجه‌ی اول یلان الهی شده و مردان بزرگی تعلق دارند که قبلاً در کره و چین زیسته اند. همچنین شکل‌های وام گرفته شده از آیین بودایی نیز به عنوان ایزدان زمینی و ارواح ملاحظه می‌شوند و کاهنان مشهور گذشته نیز پرستش می‌شوند.
ارواح ئنیاکان و بنیانگذاران:
روایات در مورد این ارواح مانند ارواح نیاکان شمنان چندان مشخص نیست. مهمترین آنان تان- گون (tan-gun) بانی کره است. همچنین فرضیه‌هایی درباره‌ی خاستگاه و اصل بشریت هست که تحت تأثیر اندیشه‌ی بودایی و چینی است.
4- ارواح نیاکان شمنان:
بدیهی است ارواح لذت می‌برند از اینکه به آنها به عنوان نیای مودانگ و پاکسو توجه شود. (هر چند پرستش اینها در زیر دسته‌ی قبلی قرار دارد). روایاتی که مربوط به این قسمت می‌شود، ناحیه به ناحیه متفاوت است. مهمترین آنان راهب بودایی پوبو (Pǒb'u) و مادر مقدس، ملکه‌ی آسمان با هشت دخترش است. این نیاکان را مودانگ‌ها پرستش می‌کنند. اولین مودانگ‌هام پوین (Ham Puin) بوده است.
5- ارواح خانگی:
بجز ارواح محافظ خانه که از آغاز ساختن آن، ساکنان را راهبر می‌شوند قسمت‌های مختلف خانه هر یک کویسین خود را دارد. در این میان بویژه از ارواح مؤنث آبریزگاه باید ترسید زیرا خطرناکند و موجب بیماری می‌شوند. همچنین ارواحی هستند که زندگی و مرگ خانواده را پاس می‌دارند. این ارواح خانگی قاصدی دارند که مراقب روابط انها با دنیای خارج است. ایزد حامی مخصوص خانم خانه، ایزدبانوی روح زمین است که به زمین حیاط جلو خانه یا عقب آن تعلق دارد.
بیشتر بخوانید تعیین نام سال شمسی در دوره 12 ساله
6- ارواح زمینی:
ارواحی که تاکنون از آنها سخن گفتیم به ده یا منطقه ای از شهر و غیره تعلق دارند و به همین دلیل می‌توان آنها را به عنوان خدایان محلی نیز ملاحظه کرد. ارواح زمینی یا سروران زمینی بر منطقه ای معین و محصولات کشاورزی آن حکومت می‌کنند. همچنین ارواح محافظ مرزها وجود دارد و درختان و توده‌های سنگ در مرز دهات و گذرگاه کوهها به چشم می‌خورد که در شمار مکانهای مقدس هستند و روح در آنجا می‌زید و پرستش می‌شود. رهگذاران غالباً به این نوع درختان بقایای لباس و کاغذ و صندل حصیری و غیره آویزان می‌کنند و بر توده‌ی سنگها، سنگی دیگر می‌اندازند. (2) البته این ارواح گوناگون نامهای مختلفی دارند که از ذکر نام آنان صرف نظر کرده ام. محافظان نیز ارواح بخصوصی هستند. ایزد محافظ ده معمولاً در درختی بیرون از ده به سر می‌برد و روح مزارع برنج در شمار ارواح محلی است.
در پایان جای آن دارد که اشاره‌ی مختصری نیز به حیوانات افسانه ای و گیاهان کره کنیم و سپس به اختصار درباره‌ی شمنان و بیماری و تعبیر خواب سخن گوییم: از حیوانات افسانه ای بجز اژدها، دققنوس و تکشاخ است و نیز حیوان افسانه ای دیگری که مرکب از شیر و سگ است، هیولایی که تقریباً همواره یک شاخ در سر دارد و خاستگاه آن چین است؛ انسانهاس پلید را نابود می‌کند؛ همچنین آتش می‌خورد، تا آن حد که گاهی خود نیز نابود می‌شود. در کره مجسمه‌ی این نوع حیوان را از سنگ یا چوب می‌سازند. این حیوانات همگی مفهومی نمادین دارند؛ از جمله لاک‌پشت و آهو نماد عمر طولانی هستند. موش صحرایی بویژه از محبوبیت خاصی برخوردار است. همچنین می‌توان از حیوانانی مانند ببر، روباه، مار و سگ نام برد. برای مثال در مورد روباه عقیده دارند که مسافران را گمراه می‌کند؛ آدمها را هیپنوتیزم می‌کند و باعث می‌شود دیوانه شوند یا سگ می‌تواند به روحی شر مبدل شود.
در کشوری کوهستانی همچون کره ارواح کوهستان بسیار مهم‌اند و از زمان‌های قدیم پرستش می‌شده اند. در محل آنان که غالباً در گذرگاه ورودی جنگل‌هاست تصویر روح کوهستان را به صورت پیرمردی موقر که ببری همراه اوست یا سوتار بر ببر است می‌بینیم. تردیدی نیست که ببر در اصل تجسم روح کوهستان بوده است. در میان ایزدان و ارواح آب، سوسین (susin)، پادشاهان اژدهای شمال، جنوب، مغرب و مشرق مهمترین‌اند که همراه با همسران، دختران، ژنرالها و کارمندان بلند مرتبه‌ی خود خدایخانه‌ی کوچکی برای خویش می‌سازند. اژدهای زنگاری رنگ فرمانروای شرق (بهار)؛ اژدهای قرمز یا زرد فرمانروای جنوب (تابستان)؛ اژدهای سفید فرمانروای غرب (پاییز) و سیاه فرمانروای شمال (زمستان) است. ظاهر شدن اژدها می‌تواند نشانه ای نیک یا بد باشد. ارواح سنگ، چه سنگها و صخره‌های مقدس و چه سنگها و صخره‌هایی که سکونتگاه یا سمبل ارواحند و غیره به ارواح زمینی تعلق دارند.
7- ارواح مختلف دیگر:
به ویژه، از ارواحی می‌ترسند که سروران تهیگی نامیده شده اند. سیاستمدار و پژوهشگر بزرگ کره ای، چون چونگ تویون، در این مورد نوشته است: وقتی اثیر از تهیگی اسرارآمیز کوهها و دریاها و جوهر علف‌ها، درخت‌ها، زمین و صخره‌ها فشرده و جمع شود، به ایمائه (Imae) مبدل می‌شود؛ یعنی به آدم یا دیوی که یا این سویی است و یا آن سویی... شاید این بدان معناست که اینان خاستگاه دیگری غیر از کویسین دارند. همچنین در اثری از یی نونگهوا (yi.nŭnghwa) می‌خوانیم که این ارواح بشدت باعث آزار انسان‌ها می‌شوند؛ با پرتاب سنگ درها و پنجره‌ها را می‌شکنند یا اشیاء را می‌دزدند و به شاخه‌ی درختان آویزان می‌کنند و خانه را آتش می‌زنند. آنگاه مودانگ یا پاکسو را برای کمک فرا می‌خوانند. اما وقتی که برق در سئول آمد آنها ناپدید شدند زیرا دیوهای تاریکی و ظلمت هستند و از نور می‌ترسند. گاهی نیز به اینان به عنوان روح آدمهای پلیدی توجه می‌شود که نمی‌توانند به آرامش دست یابند و یا آدمهایی که به طرزی فجیع کشته شده‌اند و تشنه‌ی انتقامند. گاهی به شکل آدم در می‌آیند و گاهی به شکل مردی که فقط بالاتنه‌اش مرئی است. انواع دیگری نیز وجود دارند.
در پایان جای آن دارد که اشاره‌ی مختصری نیز به حیوانات افسانه ای و گیاهان کره کنیم و سپس به اختصار درباره‌ی شمنان و بیماری و تعبیر خواب سخن گوییم: از حیوانات افسانه ای بجز اژدها، دققنوس و تکشاخ است و نیز حیوان افسانه ای دیگری که مرکب از شیر و سگ است، هیولایی که تقریباً همواره یک شاخ در سر دارد و خاستگاه آن چین است؛ انسانهاس پلید را نابود می‌کند؛ همچنین آتش می‌خورد، تا آن حد که گاهی خود نیز نابود می‌شود. در کره مجسمه‌ی این نوع حیوان را از سنگ یا چوب می‌سازند. این حیوانات همگی مفهومی نمادین دارند؛ از جمله لاک‌پشت و آهو نماد عمر طولانی هستند. موش صحرایی بویژه از محبوبیت خاصی برخوردار است. همچنین می‌توان از حیوانانی مانند ببر، روباه، مار و سگ نام برد. برای مثال در مورد روباه عقیده دارند که مسافران را گمراه می‌کند؛ آدمها را هیپنوتیزم می‌کند و باعث می‌شود دیوانه شوند یا سگ می‌تواند به روحی شر مبدل شود.
از مهمترین گیاهان مقدس کره باید از جین سینگ ( Ginsentg ، کره ای: insam نوعی شقاقل) نام برد. این ریشه شبیه انسان است و خواص دارویی بسیار دارد و نیرو می‌بخشد. موگونگهو ( mugunghwa ، گل خستگی ناپذیر) درخت ملی کره است. از ویژگی آن، این است که گلهای کوچکش فقط یک روز دوام دارد و در جای آن دوباره گل می‌دهد، درست مثل روح و نیروی کره که دائماً تجدید می‌شود. در هنر کره، بامبو، گلهای آلو، ارکیده و داوودی اهمیت خاصی دارند. در رابطه‌ی آدمها و کویسین همواره دفع بدبختی مهمتر از نیایش برای خوشبختی است. مودانگ و پاکسو به عنوان واسطه‌های مبارزه علیه نیروهای شر به شمار می‌روند. برای مثال دیوانگی و جنون بر اثر نیروهای شر است و اگر جدی با آنها رفتار نشود از بین نمی‌روند به همین دلیل بیمار را می‌بندند و با چوب هلو یا توت کتک می‌زنند تا روح بیماری را برانند. یا مثلاً در مورد بیماری چشم، صبح زود تصویری بر دیوار می‌کشند که خورشید بر آن بتابد و میخی در چشم مورد نظر فرو می‌کنند. تعبیر خواب، طالع بینی و پیشگوی در کره رواج بسیار دارد. مفهوم بعضی از خوابها بدین قرار است: دیدن خورشید در خواب؛ یعنی شخص، صاحب پسری خواهد شد و دیدن ماه؛ یعنی صاحب دختری خواهد شد. سوار بر اژدها به سوی آسمان تاختن؛ یعنی در آزمونی پیروز شدن و حیوان عظیمی را در خواب دیدن به معنای بدبختی است.
پی نوشت‌ها:
1- تلخیص از همان، ص 79- 126.
2- توده‌ی سنگ که در وسط آن نیز دیرکی هست نزد مغولان به چشم می‌خورد. همچنین توده‌ی سنگ یا او آکا مکانی مقدس برای سرخپوستان است.
منبع مقاله:
یاد یار مهربان ، با یاد دکتر بهرام فره‌وشی ، به کوشش هما گرامی (فره‌وشی)، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی فره‌وهر، تهران، چاپ اول (1378)
ارواحی که تاکنون از آنها سخن گفتیم به ده یا منطقه ای از شهر و غیره تعلق دارند و به همین دلیل می‌توان آنها را به عنوان خدایان محلی نیز ملاحظه کرد. ارواح زمینی یا سروران زمینی بر منطقه ای معین و محصولات کشاورزی آن حکومت می‌کنند. همچنین ارواح محافظ مرزها وجود دارد و درختان و توده‌های سنگ در مرز دهات و گذرگاه کوهها به چشم می‌خورد که در شمار مکانهای مقدس هستند و روح در آنجا می‌زید و پرستش می‌شود. رهگذاران غالباً به این نوع درختان بقایای لباس و کاغذ و صندل حصیری و غیره آویزان می‌کنند و بر توده‌ی سنگها، سنگی دیگر می‌اندازند. (2) البته این ارواح گوناگون نامهای مختلفی دارند که از ذکر نام آنان صرف نظر کرده ام. محافظان نیز ارواح بخصوصی هستند. ایزد محافظ ده معمولاً در درختی بیرون از ده به سر می‌برد و روح مزارع برنج در شمار ارواح محلی است.
در پایان جای آن دارد که اشاره‌ی مختصری نیز به حیوانات افسانه ای و گیاهان کره کنیم و سپس به اختصار درباره‌ی شمنان و بیماری و تعبیر خواب سخن گوییم: از حیوانات افسانه ای بجز اژدها، دققنوس و تکشاخ است و نیز حیوان افسانه ای دیگری که مرکب از شیر و سگ است، هیولایی که تقریباً همواره یک شاخ در سر دارد و خاستگاه آن چین است؛ انسانهاس پلید را نابود می‌کند؛ همچنین آتش می‌خورد، تا آن حد که گاهی خود نیز نابود می‌شود. در کره مجسمه‌ی این نوع حیوان را از سنگ یا چوب می‌سازند. این حیوانات همگی مفهومی نمادین دارند؛ از جمله لاک‌پشت و آهو نماد عمر طولانی هستند. موش صحرایی بویژه از محبوبیت خاصی برخوردار است. همچنین می‌توان از حیوانانی مانند ببر، روباه، مار و سگ نام برد. برای مثال در مورد روباه عقیده دارند که مسافران را گمراه می‌کند؛ آدمها را هیپنوتیزم می‌کند و باعث می‌شود دیوانه شوند یا سگ می‌تواند به روحی شر مبدل شود.
در کشوری کوهستانی همچون کره ارواح کوهستان بسیار مهم‌اند و از زمان‌های قدیم پرستش می‌شده اند. در محل آنان که غالباً در گذرگاه ورودی جنگل‌هاست تصویر روح کوهستان را به صورت پیرمردی موقر که ببری همراه اوست یا سوتار بر ببر است می‌بینیم. تردیدی نیست که ببر در اصل تجسم روح کوهستان بوده است. در میان ایزدان و ارواح آب، سوسین (susin)، پادشاهان اژدهای شمال، جنوب، مغرب و مشرق مهمترین‌اند که همراه با همسران، دختران، ژنرالها و کارمندان بلند مرتبه‌ی خود خدایخانه‌ی کوچکی برای خویش می‌سازند. اژدهای زنگاری رنگ فرمانروای شرق (بهار)؛ اژدهای قرمز یا زرد فرمانروای جنوب (تابستان)؛ اژدهای سفید فرمانروای غرب (پاییز) و سیاه فرمانروای شمال (زمستان) است. ظاهر شدن اژدها می‌تواند نشانه ای نیک یا بد باشد. ارواح سنگ، چه سنگها و صخره‌های مقدس و چه سنگها و صخره‌هایی که سکونتگاه یا سمبل ارواحند و غیره به ارواح زمینی تعلق دارند.
7- ارواح مختلف دیگر:
به ویژه، از ارواحی می‌ترسند که سروران تهیگی نامیده شده اند. سیاستمدار و پژوهشگر بزرگ کره ای، چون چونگ تویون، در این مورد نوشته است: وقتی اثیر از تهیگی اسرارآمیز کوهها و دریاها و جوهر علف‌ها، درخت‌ها، زمین و صخره‌ها فشرده و جمع شود، به ایمائه (Imae) مبدل می‌شود؛ یعنی به آدم یا دیوی که یا این سویی است و یا آن سویی... شاید این بدان معناست که اینان خاستگاه دیگری غیر از کویسین دارند. همچنین در اثری از یی نونگهوا (yi.nŭnghwa) می‌خوانیم که این ارواح بشدت باعث آزار انسان‌ها می‌شوند؛ با پرتاب سنگ درها و پنجره‌ها را می‌شکنند یا اشیاء را می‌دزدند و به شاخه‌ی درختان آویزان می‌کنند و خانه را آتش می‌زنند. آنگاه مودانگ یا پاکسو را برای کمک فرا می‌خوانند. اما وقتی که برق در سئول آمد آنها ناپدید شدند زیرا دیوهای تاریکی و ظلمت هستند و از نور می‌ترسند. گاهی نیز به اینان به عنوان روح آدمهای پلیدی توجه می‌شود که نمی‌توانند به آرامش دست یابند و یا آدمهایی که به طرزی فجیع کشته شده‌اند و تشنه‌ی انتقامند. گاهی به شکل آدم در می‌آیند و گاهی به شکل مردی که فقط بالاتنه‌اش مرئی است. انواع دیگری نیز وجود دارند.
در پایان جای آن دارد که اشاره‌ی مختصری نیز به حیوانات افسانه ای و گیاهان کره کنیم و سپس به اختصار درباره‌ی شمنان و بیماری و تعبیر خواب سخن گوییم: از حیوانات افسانه ای بجز اژدها، دققنوس و تکشاخ است و نیز حیوان افسانه ای دیگری که مرکب از شیر و سگ است، هیولایی که تقریباً همواره یک شاخ در سر دارد و خاستگاه آن چین است؛ انسانهاس پلید را نابود می‌کند؛ همچنین آتش می‌خورد، تا آن حد که گاهی خود نیز نابود می‌شود. در کره مجسمه‌ی این نوع حیوان را از سنگ یا چوب می‌سازند. این حیوانات همگی مفهومی نمادین دارند؛ از جمله لاک‌پشت و آهو نماد عمر طولانی هستند. موش صحرایی بویژه از محبوبیت خاصی برخوردار است. همچنین می‌توان از حیوانانی مانند ببر، روباه، مار و سگ نام برد. برای مثال در مورد روباه عقیده دارند که مسافران را گمراه می‌کند؛ آدمها را هیپنوتیزم می‌کند و باعث می‌شود دیوانه شوند یا سگ می‌تواند به روحی شر مبدل شود.
از مهمترین گیاهان مقدس کره باید از جین سینگ ( Ginsentg ، کره ای: insam نوعی شقاقل) نام برد. این ریشه شبیه انسان است و خواص دارویی بسیار دارد و نیرو می‌بخشد. موگونگهو ( mugunghwa ، گل خستگی ناپذیر) درخت ملی کره است. از ویژگی آن، این است که گلهای کوچکش فقط یک روز دوام دارد و در جای آن دوباره گل می‌دهد، درست مثل روح و نیروی کره که دائماً تجدید می‌شود. در هنر کره، بامبو، گلهای آلو، ارکیده و داوودی اهمیت خاصی دارند. در رابطه‌ی آدمها و کویسین همواره دفع بدبختی مهمتر از نیایش برای خوشبختی است. مودانگ و پاکسو به عنوان واسطه‌های مبارزه علیه نیروهای شر به شمار می‌روند. برای مثال دیوانگی و جنون بر اثر نیروهای شر است و اگر جدی با آنها رفتار نشود از بین نمی‌روند به همین دلیل بیمار را می‌بندند و با چوب هلو یا توت کتک می‌زنند تا روح بیماری را برانند. یا مثلاً در مورد بیماری چشم، صبح زود تصویری بر دیوار می‌کشند که خورشید بر آن بتابد و میخی در چشم مورد نظر فرو می‌کنند. تعبیر خواب، طالع بینی و پیشگوی در کره رواج بسیار دارد. مفهوم بعضی از خوابها بدین قرار است: دیدن خورشید در خواب؛ یعنی شخص، صاحب پسری خواهد شد و دیدن ماه؛ یعنی صاحب دختری خواهد شد. سوار بر اژدها به سوی آسمان تاختن؛ یعنی در آزمونی پیروز شدن و حیوان عظیمی را در خواب دیدن به معنای بدبختی است.
پی نوشت‌ها:
1- تلخیص از همان، ص 79- 126.
2- توده‌ی سنگ که در وسط آن نیز دیرکی هست نزد مغولان به چشم می‌خورد. همچنین توده‌ی سنگ یا او آکا مکانی مقدس برای سرخپوستان است.
منبع مقاله:
یاد یار مهربان ، با یاد دکتر بهرام فره‌وشی ، به کوشش هما گرامی (فره‌وشی)، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی فره‌وهر، تهران، چاپ اول (1378)
بیشتر بخوانید:
تجربه هایی از برخورد با ارواح
احضار روح
روح شناسی
بررسی ادیان ایران باستان