قصه‌ی بلند آب
همه‌ی چیزهایی که درباره‌ی آب می‌دانیم و گاهی فراموش می‌کنیم
 
آب، آب، زندگی

همه‌ی انسان‌ها در جهان نیازمند آب هستند. آب در تمام جزییات زندگی ما پیدا می‌شود. ما آن را می‌نوشیم و با آن می‌شوییم، غذا می‌پزیم و آلودگی‌ها را پاک می‌کنیم. یک انسان می‌تواند بدون غذا مدت زیادی زنده بماند؛ اما بدون آب جز چند روز بیشتر زنده نخواهد ماند. دو سوم بدن ما از آب تشکیل شده است و بدن افراد بزرگسال حدود 45 لیتر آب دارد.

زمانی که جنین درون بدن مادر است، بدنش از آب زنده می‌ماند. وقتی نوزاد به دنیا می‌آید هم، بدنش مدام به آب نیاز دارد. ما آب مورد نیاز را از نوشیدنی‌ها و برخی غذاها به دست می‌آوریم. تمام غذاها مقداری آب دارند و بیشتر میوه‌ها و سبزی‌ها دارای مقدار قابل توجهی آب هستند.

بدن، آب را به شیوه‌های مختلفی از دست می‌دهد، مثلا از طریق تنفس یا از سطح پوست. شما هر روز حدود دو و نیم‌لیتر آب از دست می‌دهید و باید دوباره آن را جایگزین کنید. این آب که از حیاتی‌ترین منابع مورد نیاز انسان است، درباره‌اش چه می‌دانیم؟ از چه چیزی تشکیل شده؟ از کجا آمده است؟

آب از دو گاز تشکیل شده: هیدروژن و اکسیژن. دوست دارید قصه‌ی آب و زمین را بشنوید؟ دانشمندان می‌گویند که در میلیون‌ها سال پیش، زمانی که زمین از خورشید جدا شد، آب به شکل بخار وجود داشت. در آغاز شکل‌گیری زمین، ابرهایی از بخار داغ زمین را احاطه کرده بود. وقتی زمین شروع به سرد شدن کرد، بخارها هم سرد و متراکم شدند تا قطرات آب به شکل باران به دنیا آمدند. بعد، چند سالی بدون وقفه باران می‌بارید.

میلیون‌ها سال پیش، زندگی روی زمین از دریاها شروع شد. در ابتدا فقط گیاهان بودند و سپس، کمی بعد، حیوانات بسیار ساده بوجود آمدند. برای میلیون‌ها سال، این حیوانات دریایی نمی‌توانستند دور از آب زندگی کنند. بعضی حیوانات با این که به مرور زمان دارای شش و پا می‌شدند؛ اما باز هم دل از دریا نمی‌کندند و برای زنده ماندن در نزدیکی دریا زندگی می‌کردند. کمی بعد(کمی در مقیاس تکامل حیوانات یعنی چند صد سال)، چند نوع دایناسور به زندگی در دریا بازگشتند و بعد انواعی از پستانداران مانند وال‌هایی که امروزه در اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند، به زندگی در آب روی آوردند.
همه‌ی آبی که در روی زمین است قابل آشامیدن نیست، چون آب دریاها شور و پرنمک است؛ اما باز هم می‌توان از آب دریا استفاده کرد. آب نمک‌دار گرما داده می‌شود و بخار شده و قطرات آب از نمک جدا می‌شود. بخار آب وقتی سرد شود به آب مایع تبدیل می‌شود. فرآیند جدا کردن نمک از آب را نمک زدایی می‌گویند؛ اما این روش گران قیمتی است. برای تامین آب آشامیدنی، روش‌های مختلفی وجود دارد و هر کدام مزایا و معایبی دارد.
همانطور که زندگی از دریا شروع شد، زندگی انسان با دریا ادامه یافت. دریا برای غذای انسان ماهی داشت و راهی برای سفر از یک مکان به مکانی دیگر. دریا در آب و هوا، باران و آب آشامیدنی هم تاثیر گذار است. آب در زمین از یک چرخه‌ی بی‌پایان ساخته شده است. گرما آب دریاها را بخار می‌کند و سپس به عنوان باران به زمین بر می‌گرداند. دوست دارید این گردش آب را با هم بشنویم؟

خورشید، آب دریا، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها را گرم می‌کند. بخشی از آب بخار شده، با هوا مخلوط می‌گردد. بخار بالا می‌رود، سرد می‌شود و با هوا مخلوط می‌گردد. بخار، سرد می‌شود و به شکل ابر در می‌آید. ابرها از میلیون‌ها قطره‌ی کوچک آب تشکیل شده‌اند. وقتی این قطرات سردتر می‌شوند، بزرگتر، سنگین‌تر و در نهایت قطرات باران می‌شوند و به روی زمین می‌ریزند.

رودخانه‌ها معمولا از ارتفاعاتی مانند تپه‌ها یا کوه‌ها شروع می‌شوند. باران بر روی کوه‌ها می‌بارد و باریکه‌هایی از آب تشکیل می‌شوند. راه‌هایی از آب به هم می‌پیوندند و یک رود به وجود می‌آید. رودها در یک مسیر باریک شیب‌دار، سریع حرکت می‌کنند؛ اما در یک زمین مسطح، کند حرکت کرده و ممکن است گسترش یابند. رودخانه‌های بسیاری سرانجام به دریا می‌رسند. مردم همیشه تلاش کرده‌اند تا در نزدیکی منبع مناسبی از آب اقامت کنند. اغلب شهرها و روستا‌ها در نزدیکی رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و دریاها ساخته شده‌اند. شهر باستانی بابل بر روی رودخانه‌ی فرات و مصر باستان، سرزمین اهرام، در کنار رود نیل بنا شده‌اند. غیر از آشامیدن و کشاورزی و شستشو ما از نیروی آب نیز استفاده می‌کنیم. زور آب قوی و بسیار پرکاربرد است. کارخانه‌ها، صنایع و موتورهای بسیاری از نیروی آب استفاده می‌کنند.

امروز ما با باز کردن یک شیر کوچک، خیلی ساده به آب می‌رسیم؛ اما این آب از کجا می‌آید؟ شاید این آب راه طولانی‌ای طی می‌کند تا به ما برسد، شاید...

آب آشامیدنی از باران تهیه می‌شود. آب باران به رودخانه‌ها و دریاچه‌ها می‌ریزد و بخشی از آن جذب زمین می‌شود. این آب زیرزمینی می‌تواند با استفاده از حفاری چاه به دست بیاید. بعضی از این آب‌های زیرزمینی هم به صورت چشمه از زمین می‌جوشند. آب چشمه‌ها معمولا خیلی خالص و گوارایند. سال‌ها قبل، انسان آب مورد نیازش را از چاه، چشمه یا رودخانه تهیه می‌کرد. زمانی رسید که مردم از بردن و آوردن کوزه‌ها بر روی دوششان خسته شدند و لوله‌کشی و کانال‌ها بردن و آوردن آب را برعهده گرفتند. سیستم لوله‌کشی آب رسانی پیچیده‌ی امروزه از ایده‌ی ساده‌ی استفاده از چوب توخالی بامبو گرفته شده است.
همه‌ی آبی که در روی زمین است قابل آشامیدن نیست، چون آب دریاها شور و پرنمک است؛ اما باز هم می‌توان از آب دریا استفاده کرد. آب نمک‌دار گرما داده می‌شود و بخار شده و قطرات آب از نمک جدا می‌شود. بخار آب وقتی سرد شود به آب مایع تبدیل می‌شود. فرآیند جدا کردن نمک از آب را نمک زدایی می‌گویند؛ اما این روش گران قیمتی است. برای تامین آب آشامیدنی، روش‌های مختلفی وجود دارد و هر کدام مزایا و معایبی دارد. به نظر شما، آب شهرهای کم باران چگونه تهیه می‌شود؟ آب در شهر شما از چه منبعی است؟

آب تاریخی طولانی را طی کرده تا به ما رسیده؛ اما آب عمر کوتاهی دارد. عمر آب در برابر آلودگی ها، در برابر مصرف‌ها و در برابر کم شدن درخت‌ها خیلی کوتاه است. قصه‌ی طولانی آب با یک سهل انگاری‌های کوچک و تکراری کوتاه می‌شود و از بین می‌رود. شما قصه‌ی آب را چطور تعریف می‌کنید؟ قصه‌ای که هیچ وقت تمام نشود...
دانشمندان می‌گویند که در میلیون‌ها سال پیش، زمانی که زمین از خورشید جدا شد، آب به شکل بخار وجود داشت. در آغاز شکل‌گیری زمین، ابرهایی از بخار داغ زمین را احاطه کرده بود. وقتی زمین شروع به سرد شدن کرد، بخارها هم سرد و متراکم شدند تا قطرات آب به شکل باران به دنیا آمدند. بعد، چند سالی بدون وقفه باران می‌بارید.
یک طبیعت از آب

جنگل‌های بارانی جنگل‌های پردرخت و مرطوبی در مناطق استوایی است. این جنگل‌ها پر از درخت‌ها و گیاهان و حیوانات عجیب‌اند. در این جنگل‌ها تقریبا هر روز باران می‌بارد و همه‌ی روزها یک فصل است. تمام سال درختان سبزند و تنوع گیاهان و جانوران از هر منطقه دیگر بیشتر است. درختان این جنگل‌ها، خیلی سریع رشد می‌کنند. درختان تنومند و غول پیکر و درختان قدبلند و پرشاخه، همه‌جا را پر کرده و حتی مانع از رسیدن نور خورشید به بخش‌هایی از جنگل می‌شوند.  شاید باورتان نشود اگر بدانید بیشتر از نیمی از حیوانات و گیاهان دنیا، در این جنگل‌های بارانی زندگی می‌کنند. این جنگل‌ها مثل یک اسفنج‌اند و ذخیره کننده‌ی خوبی برای آب به حساب می‌آیند. آب باران سازنده‌ی این زیستگاه فوق العاده است. اهمیت آب در حیات و زندگی را می‌توان در مجموعه‌ی بی‌نظیری که در این جنگل‌ها ساخته شده است، دید؛ اما همان‌طور که منابع آبی در خطر هستند، این جنگل‌ها هم تهدیدهای بزرگی دارند؛ مثل قاچاق حیوانات و قطع درختان برای استخراج معادن یا ساخت کارخانه‌ها.

نویسنده: سیده افروز ارزه‌گر
نسخه چاپی