پرسش:
چند وقتی است که در شستشو و تمیز کردن خود، دچار مشکلاتی شده‌ام و چند بار این کار را تکرار می‌کنم. مادرم می‌گوید من دچار وسواس شده‌ام ولی خودم فکر می‌کنم به دلیل اهمیت زیادی است که به پاکیزگی می‌دهم. آیا واقعا دچار وسواس شده‌ام؟
پاسخ:
وسواس، یکی از بیماری‌هایی است که روح و روان انسان را درگیر می‌کند و باعث می‌شود شما به زحمت بیافتید و کارهای روزمره خود را چندین بار تکرار کنید. فردی که دچار این بیماری است، ممکن است حالت‌های مختلفی را تجربه کند و بیشتر از افراد معمولی برای انجام کارهای روزمره خود وقت بگذارد. به عنوان مثال، یک فرد سالم می‌تواند در حدود دو دقیقه وضو بگیرد، ولی کسی که دچار بیماری وسواس است، خیلی بیشتر از این زمان صرف می‌کند، و اگر بیماری او پیشرفت کرده باشد و شدت آن زیاد باشد، گاهی تا ساعت‌ها درگیر یک کار ساده مانند وضو گرفتن می‌شود.
وسواس از کجا می‌آید؟
ریشه‌های وسواس مختلف است. عده‌ای به دلایل پزشکی و ناهماهنگی هورمونی دچار وسواس می‌شوند. برخی به دلیل سبک زندگی و نحوه رفتار دیگران به این مشکل دچار می‌شوند و عده‌ای دیگر، ناآرامی‌های درونی‌شان آنها را به وسواس می‌کشاند. مثلا کسانی که احساس گناه دائمی و سرزنش پی‌درپی به خود دارند، زمینه دچار شدن به چنین بیماری را فراهم می‌کنند.
شکل‌های وسواس
ما فرد وسواسی را معمولا در تکرارهایش می‌شناسیم. کسی که بارها دست روی صورت می‌کشد تا وضو بگیرد، کسی که چندین بار دست‌هایش را می‌شوید تا آنها را تمیز کند، فردی که کلماتی را در نماز تکرار می‌کند و مانند آن. ولی حقیقت این است که شکل‌های وسواس بسیار متنوع و پیچیده است. روان‌شناسان وسواس را در دو شکل کلی دسته‌بندی می‌کنند. همه مثال‌های بالا فقط یک نوع آن را نشان می‌دهد که وسواس رفتاری است. نوع دوم وسواس که مخفی‌تر و آزاردهنده‌تر است، وسواس فکری است. هر کدام از این دو نوع هم به چند قسمت تقسیم می‌شوند. آیا می‌دانید که وقتی شما مکرر تلفن همراه خود را بررسی می‌کنید که ببینید پیامک یا تماسی داشته‌اید یا خیر، این هم می‌تواند از وسواس باشد؟ یا زمانی که تلاش می‌کنید پای خود را با فاصله مشخصی از روی موزاییک‌های کف مدرسه رد کنید، نوعی وسواس است؟ آیا می‌دانید که نظم بیش از اندازه و تحمل نکردن کوچک‌ترین ناهماهنگی در بین وسایل شخصی‌تان می‌تواند از وسواس باشد؟
چه کنیم؟
بهترین و مطمئن‌ترین شکل درمان وسواس، مراجعه به روان‌شناس است. این بیماری، خصوصا زمانی که شدید شود، به تنهایی قابل درمان نیست و حتما باید با کمک متخصص برطرف شود؛ اما چند نکته زیر را با کاستن از فشار وسواس به خاطر داشته باشید:
چند وقتی است که در شستشو و تمیز کردن خود، دچار مشکلاتی شده‌ام و چند بار این کار را تکرار می‌کنم. مادرم می‌گوید من دچار وسواس شده‌ام ولی خودم فکر می‌کنم به دلیل اهمیت زیادی است که به پاکیزگی می‌دهم. آیا واقعا دچار وسواس شده‌ام؟
پاسخ:
وسواس، یکی از بیماری‌هایی است که روح و روان انسان را درگیر می‌کند و باعث می‌شود شما به زحمت بیافتید و کارهای روزمره خود را چندین بار تکرار کنید. فردی که دچار این بیماری است، ممکن است حالت‌های مختلفی را تجربه کند و بیشتر از افراد معمولی برای انجام کارهای روزمره خود وقت بگذارد. به عنوان مثال، یک فرد سالم می‌تواند در حدود دو دقیقه وضو بگیرد، ولی کسی که دچار بیماری وسواس است، خیلی بیشتر از این زمان صرف می‌کند، و اگر بیماری او پیشرفت کرده باشد و شدت آن زیاد باشد، گاهی تا ساعت‌ها درگیر یک کار ساده مانند وضو گرفتن می‌شود.
وسواس از کجا می‌آید؟
ریشه‌های وسواس مختلف است. عده‌ای به دلایل پزشکی و ناهماهنگی هورمونی دچار وسواس می‌شوند. برخی به دلیل سبک زندگی و نحوه رفتار دیگران به این مشکل دچار می‌شوند و عده‌ای دیگر، ناآرامی‌های درونی‌شان آنها را به وسواس می‌کشاند. مثلا کسانی که احساس گناه دائمی و سرزنش پی‌درپی به خود دارند، زمینه دچار شدن به چنین بیماری را فراهم می‌کنند.
شکل‌های وسواس
ما فرد وسواسی را معمولا در تکرارهایش می‌شناسیم. کسی که بارها دست روی صورت می‌کشد تا وضو بگیرد، کسی که چندین بار دست‌هایش را می‌شوید تا آنها را تمیز کند، فردی که کلماتی را در نماز تکرار می‌کند و مانند آن. ولی حقیقت این است که شکل‌های وسواس بسیار متنوع و پیچیده است. روان‌شناسان وسواس را در دو شکل کلی دسته‌بندی می‌کنند. همه مثال‌های بالا فقط یک نوع آن را نشان می‌دهد که وسواس رفتاری است. نوع دوم وسواس که مخفی‌تر و آزاردهنده‌تر است، وسواس فکری است. هر کدام از این دو نوع هم به چند قسمت تقسیم می‌شوند. آیا می‌دانید که وقتی شما مکرر تلفن همراه خود را بررسی می‌کنید که ببینید پیامک یا تماسی داشته‌اید یا خیر، این هم می‌تواند از وسواس باشد؟ یا زمانی که تلاش می‌کنید پای خود را با فاصله مشخصی از روی موزاییک‌های کف مدرسه رد کنید، نوعی وسواس است؟ آیا می‌دانید که نظم بیش از اندازه و تحمل نکردن کوچک‌ترین ناهماهنگی در بین وسایل شخصی‌تان می‌تواند از وسواس باشد؟
چه کنیم؟
بهترین و مطمئن‌ترین شکل درمان وسواس، مراجعه به روان‌شناس است. این بیماری، خصوصا زمانی که شدید شود، به تنهایی قابل درمان نیست و حتما باید با کمک متخصص برطرف شود؛ اما چند نکته زیر را با کاستن از فشار وسواس به خاطر داشته باشید:
ریشه اصلی وسواس، اضطراب و استرس است. هر قدر اضطراب بیشتری را تجربه کنید، وسواس بیشتری را خواهید داشت. پس برای شروع دریچه‌های ورود اضطراب را ببندید. بازی‌های رایانه‌ای، ماندن در تردید‌ها، ارتباط زیاد با دیگران، گناه، عادت‌های زشت و آزاردهنده و انبار کردن درس‌ها و ناتمام گذاشتن کارها، منبع اصلی تولید اضطراب و دلشوره هستند.
برای مبارزه با وسواس، نیازمند بدن قوی هستید. برای این کار، لازم است رسیدگی جسمی خوبی داشته باشید.
از غذاهای سالم و طبیعی مانند میوه و سبزی استفاده کنید و از مصرف فست‌فود، غذاهایی با ترکیبات شیمیایی مانند پفک و چیپس و نوشابه خودداری کنید.
خوب بخوابید و به هیچ وجه خواب خود را به بعد از نیمه شب موکول نکنید. خواب خوب، هورمون‌های آرام‌بخش را در بدن شما تولید می‌کند و کم‌خوابی و بدخوابی شما را بیچاره می‌کند!
ورزش کنید. هر روز سعی کنید پیاده‌روی داشته باشید. ورزش، استرس را از بدن شما خارج می‌کند و به شما نشاط و آرامش می‌دهد.
کارهای خود را ناقص نگذارید. ذهن شما منتظر پیام «تمام شد» می‌ماند و تا زمانی که این پیام را دریافت نکند، مرتب از شما انرژی می‌سوزاند.
تردیدهای خود را با مشورت برطرف کنید. ماندن در تردید مانند روشن گذاشتن ماشین و حرکت نکردن است. با این کار بنزین می‌سوزانید، وقت صرف می‌کنید ولی حرکتی انجام نمی‌دهید.
برنامه‌های شخصی خود را مدیریت کنید. استفاده زیاد و بی‌هدف از تلویزیون و رایانه، به شما خستگی ذهنی و ناتوانی را القا می‌کند که زمینه وسواسی شدن است.
از پذیرش وسواس هراس نداشته باشید. بهبود زخم زمانی اتفاق می‌افتد که شما آن را نزد پزشک باز کنید و بعد از تمیز کردن آن، پانسمان نمایید نه اینکه زخم را مخفی کنید تا عفونت کند.
یادتان باشد که درمان اصلی وسواس آن هم در وضعیت شدید، با کمک متخصص خواهد بود. به روان‌شناس باتجربه و متعهدی که درمانگر وسواس باشد، مراجعه کنید.
نویسنده: ابراهیم اخوی