دامنه معارف و تعلیمات قرآن بى نهایت وسیع است، افراد فقط بقدر سعى و کوشش محدود خود می توانند بهره مند گردند.
مکتب عالى قرآن یگانه وسیله آزمایش و رهبر بشر بسوى کمال و سعادتست، برنامه اى است که معارف و دستورات اخلاقى و عملى را بحد امکان در بردارد، و دامنه معارف و تعلیمات آن بى نهایت وسیع و زیاده بر طاقت بشر و فوق تصور است، که افراد فقط بقدر سعى و کوشش محدود خود می توانند بهره مند گردند. و همه افراد بشر بسوى پروردگار باز خواهند گشت؛ آنگاه سرایر هر یک آشکار و از یکدیگر امتیاز می یابند، که سیرت کسى پنهان نخواهد بود. (حسینی همدانی، سید محمد، انوار درخشان، 1404ق، ج5، ص 37).
خیر و سعادت براى گروه مؤمنانى است که داراى ویژگیهاى اعتقادى و اخلاقى هستند و به دنبال آن در انجام اعمال صالح پیش قدمند.
در واقع خیرات و نیکیها و سعادت واقعى، آن نیست که غرق شدگان در ناز و نعمت و غافلان مغرور به دنیا مى پندارند، خیر و سعادت و برکت براى گروه مؤمنانى است که داراى ویژگیهاى اعتقادى و اخلاقى هستند و به دنبال آنتعبیر به" یسارعون" که از باب" مفاعله" و به معنى سرعت براى پیشى گرفتن از یکدیگر است، تعبیر جالبى است که وضع حال مؤمنان را در یک مسابقه که به سوى مقصدى بزرگ و پر ارزش انجام مى شود. در انجام اعمال صالح پیش قدمند. ضمنا تعبیر به" یسارعون" که از باب" مفاعله" و به معنى سرعت براى پیشى گرفتن از یکدیگر است، تعبیر جالبى است که وضع حال مؤمنان را در یک مسابقه که به سوى مقصدى بزرگ و پر ارزش انجام مى شود، مشخص مى کند و نشان مى دهد آنها چگونه در برنامه اعمال صالح با یکدیگر رقابت سازنده و مسابقه بى وقفه دارند. (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، 1374ش، ج14، ص 265 با تلخیص).
نظر صاحب تفسیر اطیب البیان در اینکه متعلق امر «فاستبقوا الخیرات» واجبات است یا مستحبات.
وظیفه هر کس در سیر کمالات نفسانیه و معارف الهیه و افعال عبادیه و کلیه خیرات اینست که بر یکدیگر سبقت بگیرید و در هر کلاسى نمره 20 حیازت کنید و اختلاف در اینکه امر فاستبقوا براى وجوب است یا استحباب غلط است چون امر ارشادى است بحکم عقل.مرحوم طیب (ره) در تفسیر خود که یک تفسیر کلامی-اجتهادی است در ذیل آیه 48 سوره مائده در خصوص امر به سبقت در کارهای نیک معتقد است وظیفه هر کس در سیر کمالات نفسانیه و معارف الهیه و افعال عبادیه و کلیه خیرات اینست که بر یکدیگر سبقت بگیرید و در هر کلاسى نمره 20 حیازت کنید و اختلاف در اینکه امر فاستبقوا براى وجوب است یا استحباب غلط است چون امر ارشادى است بحکم عقل اعمال مولویت در او نشده مثل امر اطیعوا و تابع مرشد الیه است اگر واجب است واجب و اگر مستحبّ است مستحب. (طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، 1378ش، ج4، ص 387).
مسابقه اقسام بسیارى دارد.
مسابقه اقسام بسیارى دارد در ایمان در اعمال صالحه در صنایع در خلقت سابقین بر لاحقین و همچنین در کفر و ضلالت و فسق و فجور و معاصى فرداى قیامت هم مؤمنین بعضى بر بعضى سبقت می گیرند در دخول بهشت، و کفار بعضى بر بعضى سبقت می گیرند در جهنم.در چهارمین آیه از سوره نازعات آمده است «فَالسَّابِقاتِ سَبْقاً» سبق مسابقه است که بر یکدیگر جلو می زنند مثل ماشینها و موتورسیکلتها و چرخ سوارها و اسبها و جوانها در دویدن و مسابقه اقسام بسیارى دارد در ایمان در اعمال صالحه در صنایع در خلقت سابقین بر لاحقین و همچنین در کفر و ضلالت و فسق و فجور و معاصى فرداى قیامت هم مؤمنین بعضى بر بعضى سبقت می گیرند در دخول بهشت، و کفار بعضى بر بعضى سبقت می گیرند در جهنم، و همچنین کرات جویه بعضى بر بعضى در سیر سبقت دارند بعضى سریع السیر هستند بعضى بطیء ملائکه بعضى بر بعض انبیاء اوصیاء و اولیاء حتى رحمت الهى بر غضب او سبقت می گیرد (یا من سبقت رحمته غضبه). (همان، ج13، ص 371).
نظریه مفسر کبیر مرحوم علامه طباطبائی (ره) در مورد سبقت در خیرات دنیوی و سبقت در آثار و نتایج خیرات.
مرحوم علامه طباطبائی (ره) در باب سبقت در کارهای نیک و خیرات و نیز سبقت گرفتن در آثار و نتایج این سبقت سابق [سبقت در خیرات] به آیه "وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" [1] در قرآن کریم استناد کرده اند و در این مورد معتقدند که آیه اى که صلاحیت تفسیر سابقون اول را داشته باشدمراد از سابقون، کسانى هستند که در خیرات سبقت مى گیرند، و قهرا وقتى به اعمال خیر سبقت مى گیرند، به مغفرت و رحمتى هم که در ازاى آن اعمال هست سبقت گرفته اند. آیه شریفه" فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ" [2] و آیه شریفه " وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیها فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ" [3] و آیه شریفه" أُولئِکَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ" [4] است. که از این آیات به دست مى آید مراد از سابقون، کسانى هستند که در خیرات سبقت مى گیرند، و قهرا وقتى به اعمال خیر سبقت مى گیرند، به مغفرت و رحمتى هم که در ازاى آن اعمال هست سبقت گرفته اند. و لذا در آیه" سابِقُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ" [5] به جاى امر به سبقت در اعمال خیر، دستور فرموده: به مغفرت و جنت سبقت گیرند، پس سابقون به خیرات، سابقون به رحمت و مغفرتند، در آیه مورد بحث هم که مى فرماید:" السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ" مراد از سابقون اول، سابقین به خیرات، و مراد از سابقون دوم سابقین به اثر خیرات یعنى مغفرت و رحمت است. (طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، 1378ش، ج19، صص 198-199).
پی نوشتها:
[1]. الواقعه: 10.
[2]. فاطر: 32.
[3]. البقره: 148.
[4]. المومنون: 61.
[5]. الحدید: 21.
منابع:
1- حسینی همدانی، سید محمد، انوار درخشان، ایران، تهران، انتشارات کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق.
2- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ایران، تهران، انتشارات دارالکتب الإسلامیة، چاپ سی و دوم، 1374ش.
3- طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ایران، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378ش.
4- طباطبائی، موسوی همدانی، ترجمه تفسیر المیزان، ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،چاپ یازدهم، 1378ش.