کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ وَ اَلْأَمِیرُ اَلَّذِی عَلَى اَلنَّاسِ رَاعٍ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ وَ اَلرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ وَ اَلمَرْأَةُ رَاعِیَةٌ عَلَى اهل‌بیت بَعْلِهَا وَ وُلْدِهِ وَ هِیَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُمْ وَ اَلْعَبْدُ رَاعٍ عَلَى مَالِ سَیِّدِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُ أَلاَ فَکُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ.[1]
همۀ شما مردم همانند چوپان هستید؛ هم چنان که او مسئول حفاظت و نگاه‌دارى گوسفند است شما هم مسئولیت سنگینى بعهده دارید نسبت بزیر دستان، مرد مسئول راهبرى و راهنمائى و تربیت عیال و فرزندان خود می‌باشد،و زن مسئول نگاه‌دارى فرزندان و اهل‌بیت شوهر خود می‌باشد،و خدمت‌کار و کلفت مسئول أموال مولا و آقاى خود می‌باشند،آگاه باشید که هرکس مسئولیتى بر عهدۀ او است و وظایف و تکالیفى نسبت به دیگران دارد.
کار که به مسئله حساس‌تری مثل بدعت در دین که می‌رسد این مسئولیت به مراتب سنگین‌تر خواهد شد و مؤمنین در سطوح مختلف موظف به تقابل با این پدیده دین برانداز هستند.
وظیفه آحاد مومنین
گسترده‌ترین گروهی که موظف به برخورد با بدعت‌ها هستند عموم امت اسلامی است؛ به این صورت که هیچ فردی نمی‌تواند در مقابل بدعت‌گذاری منحرفین بی‌تفاوت باشد و باید حتی با روی گردان شدن از جماعت بدعتگذار انزجار خود را از این عمل آن‌ها نشان دهد؛ رسول‌خدا(ص) روی گردانی از بدعت‌گذاران را مایه آرامش و عامل رویش ایمان افراد دانسته و می‌فرماید:
مَن أعرَضَ عن صاحِبِ بِدعةٍ ، بُغْضا لَهُ ، مَلأ اللّهُ قلبَهُ أمْنا وإیمانا.[2]
هرکس از روی نفرت و دشمنى از بدعتگذار روى‌گرداند، خداوند دل او را از آرامش و ایمان لبریز مى‌سازد.
بدعت‌گذاران در واقع با ترویج حرف‌های متناقض و ناکارامد به تشویش فکری و اخلاقی در جامعه مسلمین دامن می‌زنند و آرامش را از بین می‌برند و از طرفی ترویج بدعت‌ها نور ایمان را در جامعه از بین خواهد برد چرا که ایمان در پرتو اسلام ناب تلالو پیدا می‌کند؛ پس با این بیان این طبیعی است که اگر جامعه در مقابل بدعت‌ها قد علم کند آرامش و ایمان را برای خود خریده است.
از طرفی همان‌گونه که در قسمت قبل این نگاره گذشت بدعت‌ها نابود کننده دین ناب هستند و اگر قرار باشد دین در جامعه محفوظ بماند بدعت‌گذاران باید خود را طرد شده از جامعه ببینند و کسانی که با روی گشاده آن‌ها را در جامعه تحویل میگیرند در واقع به آن‌ها انگیزه مضاعف می‌دهند تا دامنه بدعت‌های خود را گسترده‌تر نمایند؛ رسول‌خدا(ص) در مورد چگونگی مواجهه با بدعت‌گذاران می‌فرماید:
مَن تَبَسّمَ فی وجهِ مُبتَدِعٍ فقد أعانَ على هَدمِ دِینِهِ.[3]
هر کس به روى بدعتگذار لبخند بزند، همانا به نابود کردن دین خود کمک کرده است.
عالمان دینی به عنوان جوشن دین وظیفه حراست از مرزهای دین را دارند و نباید اجازه بدهند تا کسی دین را به انحراف کشیده و در آن بدعتی وارد کند. عالمان دینی اگرچه از لحاظ جمعیت درصد بسیار کمی از جامعه اسلامی را تشکیل می‌دهند اما مسئولیتشان از کل امت اسلامی سنگین‌تر است، چرا که آن‌ها فلسفه وجودیشان محافظت از دین است.
وظیفه دیگری که بر عهده آحاد امت اسلامی وجود دارد این است که به مطالعه و علم آموزی در حوزه دین بپردازند تا قدرت تشخیص دین از دین‌نما را پیدا نمایند، چرا که آن‌ها موظفند هر کلامی را که به دین، اهل‌بیت(ع) و یا رسول‌خدا(ص) نسبت داده شد به قرآن تطبیق دهند و در صورت مخالفت آن با اصول مسلم دینی آن را طرد نمایند، رسول‌خدا(ص) در مورد این تطبیق می‌فرماید:
اذا أتاکُم عَنّی حَدیثٌ فَاعرِضُوهُ عَلَى کِتابِ اللّهِ وَ حُجّةِ عُقُولِکُم فَإن وافَقَهُما فَاقبِلوهُ وَ إلّا فَاضرِبُوا بِهِ عَرضَ الجِدارِ[4]
هرگاه حدیثى از من به شما برسد، آن‌را بر کتاب خدا عرضه کنید و با عقلتان بسنجید، اگر مطابق باشد قبول کرده و گرنه به پهنای دیوار بکوبید.
امام صادق(ع) آنچه را که مخالف قرآن باشد دروغی خوش رنگ دانسته و در مورد آن می‌فرماید:
مَا لَمْ یُوَافِقْ مِنَ الْحَدِیثِ الْقُرْآنَ فَهُوَ زُخْرُفٌ.[5]
حدیثى که با قرآن همخوان نباشد، دروغی است خوش‌رنگ و لعاب.
مراجعه به عالمان دینی
دین شناسی در حد تام و تمام برای همه مردم ممکن نیست و معدود انسان‌هایی هستند که می‌توانند دین را به طور کامل و با اصول علمی یاد گرفته و به آن عمل کنند به همین دلیل یکی دیگر از وظایفی که بر‌عهده مردم است این است که در مواردی چیزی که به دین نسبت داده می‌شود به عالمان دینی رجوع کرده و از آن‌ها سوال کنند؛ در گذشته یکی از کارهایی که مؤمنین انجام می‌دانند عرضه دین به ائمه معصومین(ع) و بعد از آن بزرگواران عالمان دینی متعهد بوده است به این صورت که آن‌ها چیزهای را که به عنوان اعتقادات دینی پذیرفته بودند به عالمان دینی عرضه می‌کردند تا اعتقادات آن‌ها مورد اصلاح و تایید قرار بگیرد؛ این عمل نه فقط یک سنت بلکه یک دستور قرآنی بوده است خدا در قرآن می‌فرماید:
فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِن کنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ.[6]
اگر نمی‌دانید، از اهل ذکر (آگاهان) جویا شوید.
عالمان دینی به عنوان جوشن دین وظیفه حراست از مرزهای دین را دارند و نباید اجازه بدهند تا کسی دین را به انحراف کشیده و در آن بدعتی وارد کند. عالمان دینی اگرچه از لحاظ جمعیت درصد بسیار کمی از جامعه اسلامی را تشکیل می‌دهند اما مسئولیتشان از کل امت اسلامی سنگین‌تر است، چرا که آن‌ها فلسفه وجودیشان محافظت از دین است. رسول‌خدا(ص) در مورد وظیفه عالمان دینی در مقابل بدعت‌ها می‌فرماید:
إذا ظَهَرتِ البِدعُ فی اُمّتی فلْیُظهِرِ العالِمُ علمَهُ ، فمَن لَم یَفعلْ فعَلَیهِ لَعنةُ اللّهِ.[7]
هرگاه بدعت‌ها در میان امّتم پدیدار شوند بر عالِم است که علم خود را آشکار سازد. پس هر کس چنین نکند، لعنت خدا بر او باد.
اهمیت واکنش اهل علم در مقابل بدعت‌ها آن‌قدر مهم است که رسول‌خدا(ص) تهدیدی را ضمیمه دستور خود کرده و می‌فرماید هر عالم دینی که در مقابل بدعت‌ها سکوت کند مورد لعنت خدا قرار خواهد گرفت و از رحمت خدا دور خواهد شد.
آنچه مهم است این است که عالمان دینی دو وظیفه مهم در این زمینه دارند وظیفه اول آن‌ها فریاد زدن و ایجاد بسیج مردمی در مقابل بدعت‌ها است و وظیفه دوم آن‌ها روشن‌گری و پاسخ علمی به شبهات و بدعت‌های وارد شده در دین است که اگر این دو در کنار یکدیگر قرار نداشته باشند پازل مبارزه عالمانه با بدعت‌ها تکمیل نخواهد شد.
حاصل آنکه
بدعت‌ها نه تنها آخرت بلکه دنیای انسان‌های مؤمن را هدف قرار داده است و اگر مؤمنین بخواهند از مزایای دین حقیقی بهره‌مند باشند باید در مقابل بدعت‌ها قد علم نمایند و جلوی انحرافات بایستند تا هم خود از مزایای دین ناب بهره‌مند شوند و هم این امانت را برای نسل‌های آینده محافظت نمایند.