انسان مدرن
هرچند ابعاد و شخصیت امام حسین علیه السلام به آسانی دست یافتنی نیست[1] ولی ولادت ها و شهادت های ائمه علیهم السلام فرصتی دوباره برای بازبینی و بازخوانی آراء، اندیشه ها و تاثیرات اجتماعی ایشان می باشد. بسیاری از موارد، این بازخوانی ها و بازپژوهی ها به تکرار مکررات و بیان نکاتی که شاید هر انسان مسلمانی از آن مطلع باشد می گذرد. در این بین مهمترین تلاشی که برای پرهیز از این چالش می توان داشت، این است که مناسبات اندیشه های ائمه (ع) و مسائل روز را بررسی کرد؛ با این توضیح که امروزه در این دنیای مدرن که شاید به نوعی اندیشه ی دینی اطلاق و غلبه ی سابق را نیز نداشته باشد، نقش ائمه (ع) به چه صورت است و چه آورده ی برای بشر امروز می توانند داشته باشند و کدام یک از نیاز های انسان امروز را می توانند پاسخ دهند و انتظار بشر از ایشان به چه صورت باید باشد؟ این ها سوال ها و نمونه ای از مسائلی می باشد که می توان امروزه مورد تاکید قرار داد و درصدد پاسخ به آن ها بر آمد. این پژوهش درصدد است که گامی در این جهت بردارد و در تلاش است رهیافت هایی به جهت برقراری پیوند میان امام حسین (ع) و دنیای امروز داشته باشیم.الگوی عملی زندگی
یکی از مهمترین و مغفول ترین بخش زندگی انسان در دنیای مدرن، عدم توجه به رشد و تعالی اخلاقی در زندگی فردی و اجتماعی می باشد و این عدم توجه است که منشاء عدم اهتمام به قرار دادن الگو در زندگی می شود. البته این نکته که انسان الگویی در زندگی نداشته باشد قابل تردید است، چرا که هر انسانی خواسته یا ناخواسته، به برخی افراد گرایش و تعلق خاطر دارد که نتیجه ی آن، تلاش برای همانند کردن خود با او می باشد و این خود قسمی از الگو گیری می باشد. با این حال، یکی از مهمترین جنبه های پیام عاشورا و شخص امام حسین (ع)، این است که ائمه (ع) و عاشورا را به عنوان الگویی عملی برای زندگی خود قرار دهیم. امام حسین (ع) و نهضت عاشورا از آغاز تا انجام مجموعه ای از الگوهای ارزشمند در فضایل اخلاقی، عبادی، عقیدتی، اجتماعی، سیاسی و.. را در خود جای داده و می تواند هر فضیلت جویی را سیراب کند؛ نه تنها هر فضیل جو بلکه هر انسانی با هر کیش و آیین را می تواند تحت تاثیر قرار دهد، به عنوان مثال گاندی که دین هندو دارد می گوید: «من زندگی امام حسین(ع) آن شهید بزرگ اسلام را به دقت خوانده ام و توجه کافی به صفحات کربلا کرده ام و بر من روشن است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد بایستی از سرمشق امام حسین(ع) پیروی کند.» و همچنین رهبر بزرگ پاکستان، محمدعلی جناح نیز تاکید دارد که «هیچ نمونه ای از شجاعت بهتر از آن که امام حسین(ع) از لحاظ فداکاری و تهور نشان داد در عالم پیدا نمی شود.» [2]لذا نباید عملکرد مسلمانان به گونه ای باشد که از الگو قرار دادن عاشورا و امام حسین(ع) عفلت ورزند و دیگران پیشی بگیرند.این بحث الگو قرار دادن عاشورا و امام حسین (ع) در برخی موارد تلاش ها و پژوهش های نوینی نیز صورت گرفته است که در تلاش بوده اند، نحوه مدیریت و سازماندهی قیام عاشورا توسط امام حسین (ع) را به عنوان الگویی برای بحث های مدیریتی استفاده کنند؛ این بحث های مدیریتی را هم در نحوه مدیریت هدف، سازماندگی، کنترل، رهبری عاشورایی پی جویی کرده اند[3] حتی برخی پژوهشگران مسیحی نیز در موضوع عاشورا و پیام ها و تاثیر های آن دست به نگارش کتاب هایی زده اند و در آن قیام عاشورا را و شخصیت امام حسین(ع) را یکی می دانند و شخصیت و قیام را دو مولفه نمی دانند و قیام را جزئی از شخصیت شامل و کامل ایشان می دانند[4].
تاثیر اجتماعی قیام عاشورا را می توان در بسیاری از نهضت های تحول خواهانه و آزادی خواهانه عالم مشاهده کرد، که شاید عالی ترین نمونه آن را بتوان در جریان انقلاب اسلامی دید، هم متفکران و رهبران انقلاب، هم امام خمینی(ره) و دیگران بر این نکته تاکید داشتند، برای وضوح بیشتر مطلب می توان به طرح یکی از الگوهای استفاده از قیام عاشورا و محرم برای پیش بردن اهداف انقلاب اشاره کرد که با حضور متحد و لباس های سیاه و حتی پرهیز از حمل عَلَم و کتل و در مقابل حمل بیرق ها عزا که همراه با تظاهراتی آرام بود، نوعی تلاش برای همسو کردن قیام عاشورا برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی بوده است[5].
رویکرد فرامذهبی در حرکت امام حسین(ع)
همانطور که در پایان بخش گذشته نیز اشاره شد، نه شیعیان و مسلمانان بلکه پیروان و رهبران ادیان و گروه های سیاسی مختلف، به ظرفیت های حرکت تاریخی امام حسین(ع) اشاره و تاکید داشته اند. در تکمیل این نکته باید بیان کرد که حرکت امام حسین(ع) سرشار از پیام های فردی و اجتماعی می باشد که افراد، گروه ها و جریان های مختلف را تحت تاثیر قرار داده و قرار خواهد داد. عاشورا و امام حسین(ع) پیام صلح و صلح طلبی، عدالت، ظلم ستیزی، آزادی و مخالفت با ظالم را سردادند که می توان این پیام ها را، مفید ترین دغدغه های نوع بشر امروز دانست که به آن محتاج می باشند که ثمره این پیام ها، جلب و جذب افراد و گروه ها و جریان های سیاسی اجتماعی مختلف در طول تاریخ شده است و چه بسیار قیام ها، تلاش ها و استقامت هایی که به برکت امام حسین(ع) شکل گرفته است. و به جرآت می توان مهمترین پیام عاشورا برای بشر امروز را همین رویکرد فرامذهبی و الهام بخشی قیام عاشورا برای تمام بشریت دانست.چنان که در متفکران و اندیشمندان در دو سده اخیر با مخاطرات نظام های استبدادی مواجه شده اند که حتی در بسیاری موارد منجر به ناکامی جوامع انسانی و اجتماعی شده است که در این بین، تاکید بر ابعاد، اهداف و رویکرد های نهضت عاشورا می تواند مبانی نظری برون رفت از این چالش ها را فراهم آورد[6].
حرکت امام حسین(ع) سرشار از پیام های فردی و اجتماعی می باشد که افراد، گروه ها و جریان های مختلف را تحت تاثیر قرار داده و قرار خواهد داد. عاشورا و امام حسین(ع) پیام صلح و صلح طلبی، عدالت، ظلم ستیزی، آزادی و مخالفت با ظالم را سردادند که می توان این پیام ها را، مفید ترین دغدغه های نوع بشر امروز دانست.
منابع:
[1] سیدعلیرضا واسعی، نگاهی نو به جریان عاشورا، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و حوزه علمیه قم (قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، ۱۳۸۷)، ص7.
[2] سیدعلی‌‌اصغر علوی، مبانی مدیریت عاشورایی : روش‌شناسی و رویکردها (تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، بسیج دانشجویی، ۱۳۹۳)، ص34-37.
[3] همان، ص76-113.
[4] انطوان بارا، امام حسین در اندیشه مسیحیت، دانشگاه بوعلی سینا و دانشگاه لرستان، ترجمه‌ی فرامرز میرزایی و علی‌باقر طاهری‌نیا (همدان: دانشگاه بوعلی سینا: شوق دانش، ۱۳۸۱)، ص13و14.
[5] سید‌عبدالکریم هاشمی‌نژاد، درسی‌‌‌که حسین علیه‌السلام بانسانها آموخت: یک بررسی تحقیقی و جامع درباره اصیلترین انقلاب خونین جهان، شمس فراهانی (تهران: فراهانی، بی تا)، ص410.
[6] اسماعیل محمدزاده مزینان و دیگران، مجموعه مقالات عاشورا پژوهی - جلد اول :شناخت و تحلیل قیام عاشورا (تهران - ایران: دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۹)، ص175.