راه حلهای گوناگون را فهرست و بررسی کنیم:
سومین مرحله برای روش برد بدون باخت، بررسی راه حل های گوناگون و فهرست کردن آنها برای ارزیابی بهتر و انتخاب راه حل مناسب است. ابتدا همه راه حل های احتمالی را بررسی کنید. در بررسی راه حل ها به دو شاخص نیازمندید. باید هم خلاق و هم انعطاف پذیر باشید. با این دو شاخص راه حل های فراوانی را پیدا خواهید کرد. آن گاه، راه حل ها را باهم مقایسه کنید و با افراد باتجربه، درباره مقایسه آنها، مزایا و محدودیتهای هریک، گفت وگو کنید. برای آمادگی در این زمینه، باید مشکلات را بخشی از فرایند زندگی ببینید و برای مقابله با آنها خود را آماده کنید، با آنها مواجه شوید و درباره آموخته های خود، تأمل کنید.
بعضی افراد راه حل را می یابند، اما در به کارگیری آن ضعیف اند. علتش این است که مهارتهای دیگر را ندارند. فهرست کردن، زمینه ای می شود تا فرد تلاش کند از میان راه حلهای موجود، راه حل های مؤثر و سازگارتر را برای زندگی روزمره خویش پیدا کند.
در زمینه بررسی و فهرست راه حل ها و انتخاب بهترین راه حل، توجه به این نکات ضروری است - بررسی راه حل، یک سویه نباشد و تنها به جنبه مادی یا معنوی محدود نشود؛
- در انتخاب راه حل، به نظرهای دیگران آگاه باشد و به آنها توجه کند. بی توجهی به آرای دیگران، انسان را از تصمیم گیری و چاره اندیشی بازمیدارد؛
- در انتخاب راه حل، تنها به غلبه بر مشکل به هر قیمت و بهایی که باشد، فکر نکند. راههای کاذب و باطل گرچه می تواند چند روزی مشکل را حل کند یا آثار آن را به تأخیر اندازد، مشکلات بیشتری را برای انسان به وجود می آورد. به همین دلیل، تدبیر صحیح آن است که از حق صرفنظر نکنیم و به باطل رونیاوریم؛
- در انتخاب راه حل مناسب، دوراندیش باشیم، ولی آرزوهای طولانی نداشته باشیم. آرزوهای طولانی دور از دسترس است و باعث میشود انسان ناامید شود؛
- در پیدا کردن راه حل، شهوت خوش را کنترل کنیم و مواظب باشیم هوای نفس و مشتهیات نفسانی، در انتخاب راه حل، بر ما غالب نشود؟
- در بررسی راه حل، انسان باید عقل را محور، مروت را مرام، و دین را اصل و ریشه خویش قرار دهد. راه حل اگر عاقلانه و بامروت نباشد یا دین در آن جایگاهی نداشته باشد، راه حل مناسبی نخواهد بود.
سومین مرحله برای روش برد بدون باخت، بررسی راه حل های گوناگون و فهرست کردن آنها برای ارزیابی بهتر و انتخاب راه حل مناسب است. ابتدا همه راه حل های احتمالی را بررسی کنید. در بررسی راه حل ها به دو شاخص نیازمندید. باید هم خلاق و هم انعطاف پذیر باشید. با این دو شاخص راه حل های فراوانی را پیدا خواهید کرد. آن گاه، راه حل ها را باهم مقایسه کنید و با افراد باتجربه، درباره مقایسه آنها، مزایا و محدودیتهای هریک، گفت وگو کنید. برای آمادگی در این زمینه، باید مشکلات را بخشی از فرایند زندگی ببینید و برای مقابله با آنها خود را آماده کنید، با آنها مواجه شوید و درباره آموخته های خود، تأمل کنید.
بعضی افراد راه حل را می یابند، اما در به کارگیری آن ضعیف اند. علتش این است که مهارتهای دیگر را ندارند. فهرست کردن، زمینه ای می شود تا فرد تلاش کند از میان راه حلهای موجود، راه حل های مؤثر و سازگارتر را برای زندگی روزمره خویش پیدا کند.
در زمینه بررسی و فهرست راه حل ها و انتخاب بهترین راه حل، توجه به این نکات ضروری است - بررسی راه حل، یک سویه نباشد و تنها به جنبه مادی یا معنوی محدود نشود؛
- در انتخاب راه حل، به نظرهای دیگران آگاه باشد و به آنها توجه کند. بی توجهی به آرای دیگران، انسان را از تصمیم گیری و چاره اندیشی بازمیدارد؛
- در انتخاب راه حل، تنها به غلبه بر مشکل به هر قیمت و بهایی که باشد، فکر نکند. راههای کاذب و باطل گرچه می تواند چند روزی مشکل را حل کند یا آثار آن را به تأخیر اندازد، مشکلات بیشتری را برای انسان به وجود می آورد. به همین دلیل، تدبیر صحیح آن است که از حق صرفنظر نکنیم و به باطل رونیاوریم؛
- در انتخاب راه حل مناسب، دوراندیش باشیم، ولی آرزوهای طولانی نداشته باشیم. آرزوهای طولانی دور از دسترس است و باعث میشود انسان ناامید شود؛
- در پیدا کردن راه حل، شهوت خوش را کنترل کنیم و مواظب باشیم هوای نفس و مشتهیات نفسانی، در انتخاب راه حل، بر ما غالب نشود؟
- در بررسی راه حل، انسان باید عقل را محور، مروت را مرام، و دین را اصل و ریشه خویش قرار دهد. راه حل اگر عاقلانه و بامروت نباشد یا دین در آن جایگاهی نداشته باشد، راه حل مناسبی نخواهد بود.
تصمیمی مناسب بگیریم و اجرا کنیم
پس از بررسی راه حل های متعدد، در چهارمین مرحله، باید برای شیوه کار تصمیم بگیرید. اگر راه حل ها به خوبی ارزیابی شده باشند و با موقعیت منطبق باشند، می توانید تصمیم بگیرید تا مؤثرترین و کم هزینه ترین راه حل را به کار گیرید. در این زمینه، نتایج کار را بررسی کنید و بدانید که نباید از قانون «این است و جز این نیست» استفاده کنید؛ زیرا ممکن است راه حل های صحیح و فراوانی برای هر مسئله وجود داشته باشد. اگر با یک راه حل نتوانستیم نتیجه بگیریم، نباید ناامید شویم، باید از راه حل های دیگر بهره بگیریم. برای دستیابی به تصمیمی مناسب، باید مشورت را پشتوانه کار خود قرار دهیم.
بعضی افراد راه حل را می یابند، اما در به کارگیری آن ضعیف اند. علتش این است که مهارتهای دیگر را ندارند. فهرست کردن، زمینه ای می شود تا فرد تلاش کند از میان راه حلهای موجود، راه حل های مؤثر و سازگارتر را برای زندگی روزمره خویش پیدا کند.تدابیر فردی و اجتماعی، ارتباطی دو سویه با اجزا و عوامل اطراف دارد و براساس میزان شناخت صحیح از آنها، تصمیمات و تدابیر انسان تکامل بیشتری پیدا می کند و هماهنگی بیشتری با نظام هستی می یابد. تصمیمات برپایۂ رحمت و خیرخواهی است و به هر میزان که تناسب تصمیم با موقعیت بیشتر رعایت شود، اثر تصمیم ماندگارتر و پربرکت تر خواهد بود. هماهنگی با قواعد و اصول حاکم بر هستی، جهت کلی تصمیمات را مشخص می کند و اجرای صحیح تصمیمات به شناخت درست از واقعیتها وابسته است. این تصمیمات، براساس میزان انطباق با اصول و مبانی، موجب خشنودی خداوند متعال و به مرور زمان، بروز آثار مثبت در زندگی میشود. نظام ارزشی، محور تصمیمات و عامل حکیمانه بودن آنهاست. هر تدبیری گرایش آرمانی خود را از اصول و مبانی، و واقعیت خود را از شناخت صحیح موضوع به دست می آورد. تعامل درست این دو، تدابیر و تصمیمات را حکیمانه می سازد و آنها را از تصمیمات تکلیف گرایانه و مصلحت گرایانه متمایز می کند. سرانجام، تصمیم گیرنده براساس بازتاب تصمیمات، به اصلاح و ارتقای آنها می پردازد.
در زمینه تصمیم گیری صحیح به این نکات باید توجه کرد:
- هر تصمیم درستی باید متقن، محکم و پایدار باشد. دراصل، اگر مبنای هر تصمیمی حزم و دوراندیشی باشد، نتیجه آن پیروزی و موفقیت است؛
- تصمیم متقن، بهره مند از مشورت صاحبان عقل است؟ - تصمیم گیرنده قوی کسی است که انعطاف پذیر باشد و با مردم زمان خود مدارا کند؛
- نعمتها و داراییهای موجود، نباید انسان را از تلاش برای آینده باز دارد. تصمیمی صحیح است که انسان را به وضعیت موجود مشغول نسازد؛
- تصمیم درست برای آینده، زمانی رخ میدهد که به وظیفه امروز عمل شده باشد. بنابراین، اگر کسی با تأخیر کار امروز به فردا برای فردا تصمیم می گیرد، به طور حتم شکست خواهد خورد؛
- تصمیم گیرنده خوب کسی است که هنگام غضب، کیفر ندهد و قبل از فرارسیدن زمان پاداش، فرصت را برای پاداش دادن غنیمت شمارد
- زمان شناسی برای تصمیم گیری بسیار مهم است. کسی که زمان خود را خوب بشناسد، برای حوادث آینده خود را آماده می سازد و بهتر تصمیم می گیرد؛
- اگر کسی حکیمانه تصمیم بگیرد و دیگران او را به حکمت بشناسند، برای تصمیمات او ارزش قایل می شوند و آنها را می پذیرند؛
- کسی که به احکام شریعت آشنا باشد، می تواند درست تصمیم بگیرد، وگرنه به گمراهی کشیده میشود و دیگران را نیز گمراه می کند؛
- تصمیم گیرنده باید بداند آنچه می فهمد در برابر آنچه نمی فهمد، بسیار کم است. بنابراین، باید با دقت و با توکل بر خدای منان تصمیم بگیرد و همواره از خداوند برای اتخاذ تصمیمی مناسب یاری بخواهد؛
- تصمیم گیرنده، اگر تفاوت های فردی و اجتماعی را نشناسد، از نظر فکری، ضعیف است و برای برطرف کردن این ضعف، باید با گوناگونی و تفاوتهای مردم آشنا شود.
بعضی افراد راه حل را می یابند، اما در به کارگیری آن ضعیف اند. علتش این است که مهارتهای دیگر را ندارند. فهرست کردن، زمینه ای می شود تا فرد تلاش کند از میان راه حلهای موجود، راه حل های مؤثر و سازگارتر را برای زندگی روزمره خویش پیدا کند.تدابیر فردی و اجتماعی، ارتباطی دو سویه با اجزا و عوامل اطراف دارد و براساس میزان شناخت صحیح از آنها، تصمیمات و تدابیر انسان تکامل بیشتری پیدا می کند و هماهنگی بیشتری با نظام هستی می یابد. تصمیمات برپایۂ رحمت و خیرخواهی است و به هر میزان که تناسب تصمیم با موقعیت بیشتر رعایت شود، اثر تصمیم ماندگارتر و پربرکت تر خواهد بود. هماهنگی با قواعد و اصول حاکم بر هستی، جهت کلی تصمیمات را مشخص می کند و اجرای صحیح تصمیمات به شناخت درست از واقعیتها وابسته است. این تصمیمات، براساس میزان انطباق با اصول و مبانی، موجب خشنودی خداوند متعال و به مرور زمان، بروز آثار مثبت در زندگی میشود. نظام ارزشی، محور تصمیمات و عامل حکیمانه بودن آنهاست. هر تدبیری گرایش آرمانی خود را از اصول و مبانی، و واقعیت خود را از شناخت صحیح موضوع به دست می آورد. تعامل درست این دو، تدابیر و تصمیمات را حکیمانه می سازد و آنها را از تصمیمات تکلیف گرایانه و مصلحت گرایانه متمایز می کند. سرانجام، تصمیم گیرنده براساس بازتاب تصمیمات، به اصلاح و ارتقای آنها می پردازد.
در زمینه تصمیم گیری صحیح به این نکات باید توجه کرد:
- هر تصمیم درستی باید متقن، محکم و پایدار باشد. دراصل، اگر مبنای هر تصمیمی حزم و دوراندیشی باشد، نتیجه آن پیروزی و موفقیت است؛
- تصمیم متقن، بهره مند از مشورت صاحبان عقل است؟ - تصمیم گیرنده قوی کسی است که انعطاف پذیر باشد و با مردم زمان خود مدارا کند؛
- نعمتها و داراییهای موجود، نباید انسان را از تلاش برای آینده باز دارد. تصمیمی صحیح است که انسان را به وضعیت موجود مشغول نسازد؛
- تصمیم درست برای آینده، زمانی رخ میدهد که به وظیفه امروز عمل شده باشد. بنابراین، اگر کسی با تأخیر کار امروز به فردا برای فردا تصمیم می گیرد، به طور حتم شکست خواهد خورد؛
- تصمیم گیرنده خوب کسی است که هنگام غضب، کیفر ندهد و قبل از فرارسیدن زمان پاداش، فرصت را برای پاداش دادن غنیمت شمارد
- زمان شناسی برای تصمیم گیری بسیار مهم است. کسی که زمان خود را خوب بشناسد، برای حوادث آینده خود را آماده می سازد و بهتر تصمیم می گیرد؛
- اگر کسی حکیمانه تصمیم بگیرد و دیگران او را به حکمت بشناسند، برای تصمیمات او ارزش قایل می شوند و آنها را می پذیرند؛
- کسی که به احکام شریعت آشنا باشد، می تواند درست تصمیم بگیرد، وگرنه به گمراهی کشیده میشود و دیگران را نیز گمراه می کند؛
- تصمیم گیرنده باید بداند آنچه می فهمد در برابر آنچه نمی فهمد، بسیار کم است. بنابراین، باید با دقت و با توکل بر خدای منان تصمیم بگیرد و همواره از خداوند برای اتخاذ تصمیمی مناسب یاری بخواهد؛
- تصمیم گیرنده، اگر تفاوت های فردی و اجتماعی را نشناسد، از نظر فکری، ضعیف است و برای برطرف کردن این ضعف، باید با گوناگونی و تفاوتهای مردم آشنا شود.
آزمون و ارزیابی نهایی داشته باشیم
اگر راه حل به کار گرفته شده موفقیت را در پی داشت، نتیجه مطلوب حاصل شده است، وگرنه باید مراحل گوناگون حل مسئله، بار دیگر مرور شود تا ببینیم آیا مسئله درست تعریف شده است، آیا همه راه حل های مسئله بررسی شده است، آیا در قضاوت و رتبه بندی راه حلهاء جهت گیری منفی وجود داشته است و آیا حل مسئله با مقصود ما ارتباط واقعی داشته است؟
اینکه راه حل، در مرحله اول با همه دقتی که در آن اعمال می شود، نقض هایی داشته باشد و به نحوی، حالت آزمایش و خطا در آن راه پیدا کند، پدیدهای طبیعی است.
افزون بر امتحان کردن راه حل، باید درباره کسانی که آنان را امین خود می دانیم و راه حل آنها را می پذیریم، بیشتر دقت کنیم. برای اینکه احتمال خطا را کاهش دهیم، در صورتی می توانیم از راه حلها استفاده کنیم که با افراد شایسته و دانا درباره موضوع، مشورت کرده باشیم. در این زمینه، حضرت علی * می فرمایند: «پیش از اختبار و بررسی، به کسی تکیه و اعتماد کردن، نشانه کم عقلی است». بررسی و دقت درباره افرادی که راه حل ها را از آنها کسب می کنیم، معیاری است که دوست و دشمن را از یکدیگر جدا می کند و باعث دوام و پایداری در رسیدن به مقصود میشود. کسی که بدون بررسی اقدام کند، از روی ناچاری، به بیگانه تکیه خواهد کرد، بیراهه خواهد رفت و از راه حل درست باز خواهد ماند. پس بررسی مجددی ضروری است تا انسان از خطاهای پیش آمده، جلوگیری کند.
در روایتی از امام علی نقل شده است که فرمودند: «زیرک کسی است که افزون بر برنامه ریزی، برای بهبودی امروز در مقایسه با دیروز، عقل مذمت از خود داشته باشد، کارهای خود را امتحان کنند و در تصمیمات نامناسب، خود را مذمت کند».
منبع: خانوادۀ موفق،علی حسین زاده،چاپ دوم،مؤسسۀ آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)،کاشان1391
اینکه راه حل، در مرحله اول با همه دقتی که در آن اعمال می شود، نقض هایی داشته باشد و به نحوی، حالت آزمایش و خطا در آن راه پیدا کند، پدیدهای طبیعی است.
افزون بر امتحان کردن راه حل، باید درباره کسانی که آنان را امین خود می دانیم و راه حل آنها را می پذیریم، بیشتر دقت کنیم. برای اینکه احتمال خطا را کاهش دهیم، در صورتی می توانیم از راه حلها استفاده کنیم که با افراد شایسته و دانا درباره موضوع، مشورت کرده باشیم. در این زمینه، حضرت علی * می فرمایند: «پیش از اختبار و بررسی، به کسی تکیه و اعتماد کردن، نشانه کم عقلی است». بررسی و دقت درباره افرادی که راه حل ها را از آنها کسب می کنیم، معیاری است که دوست و دشمن را از یکدیگر جدا می کند و باعث دوام و پایداری در رسیدن به مقصود میشود. کسی که بدون بررسی اقدام کند، از روی ناچاری، به بیگانه تکیه خواهد کرد، بیراهه خواهد رفت و از راه حل درست باز خواهد ماند. پس بررسی مجددی ضروری است تا انسان از خطاهای پیش آمده، جلوگیری کند.
در روایتی از امام علی نقل شده است که فرمودند: «زیرک کسی است که افزون بر برنامه ریزی، برای بهبودی امروز در مقایسه با دیروز، عقل مذمت از خود داشته باشد، کارهای خود را امتحان کنند و در تصمیمات نامناسب، خود را مذمت کند».
منبع: خانوادۀ موفق،علی حسین زاده،چاپ دوم،مؤسسۀ آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)،کاشان1391