بسیاری از ما آدم ها دوست داریم که ابتدای سال را به گونه ای آغاز کنیم که سرآغاز هر خیر و برکت و نیکی باشد، چرا که«سالی که نکوست از بهارش پیداست.» برخی آغاز سال را اول ماه محرم و عده ای ماه رمضان وعده ای هم ابتدای سال را عید نوروز قرار می دهند، هر یک از این نام گذاری ها و سرآغاز زندگی می تواند مبدأ تحول و تغییر در زندگی باشد. مهم این است که این نام گذاری با چه انگیزه و چه مقصودی صورت گرفته است.
ماه محرم ابتدای سال قمری است یا ماه رمضان؟!
بر اساس فرهنگ روایات ماه رمضان سرور تمام ماه های سال و به نوعی اول سال هر مؤمنی به شمار می آید، کما اینکه در کتب روایی اصبغ بن نباته این چنین روایت کرده است: «در ماهى که حضرت مولى على (علیه السلام) در آن شربت شهادت نوشید بر فراز منبر آمد و خطبه خواند: أتاکُم شَهرُ رَمَضانَ، و هُوَ سَیِّدُ الشُّهورِ، و أوَّلُ السَّنَة؛[1] ماه رمضان، شما را فرا رسیده است؛ ماهى که سَرورِ ماه هاست و آغاز سال است.» و یا اینکه در روایت دیگری علامه مجلسی از امام صادق(علیه السلام) نقل کرده این چنین آورده شده است: «شَهرُ رَمَضانَ رَأسُ السَّنَة؛[2] ماه رمضان، سَرِ سال است.» حال این سؤال مطرح می شود که بر اساس اسناد تاریخی، ابتدای سال ماه محرم معرفی شده[3] است حال بر چه اساس در روایات ماه رمضان اول سال معرفی می شود؟ برخی از دانشمندان همچون سید بن طاووس این چنین بیان کرده است که ماه رمضان اول سال بندگی و عبودیت حق تعالی است، ایشان حتی این چنین بیان می دارد که بسیاری از کتاب های دانشمندان گذشته نیز به این موضوع اعتراف کرده و ماه رمضان را ابتدای سال معرفی کرده اند.[4]
سال جدید سرآغاز رنگ خدایی
حال که بر اساس منابع روایی ابتدای سال، ماه مبارک رمضان معرفی شده، چه خوب است که ابتدای این سال با کارهایی به رنگ خدا آغاز شود، کما اینکه خدای متعال به این رنگ دعوت کرده است: « صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ؛[5] رنگ خدایى (بپذیرید! رنگ ایمان و توحید و اسلام؛) و چه رنگى از رنگ خدایى بهتر است؟! و ما تنها او را عبادت مىکنیم.» چه خوب است سرآغاز سال با کارهایی شروع شود که همه مورد رضایت باری تعالی است. در منابع روایی پیامبرگرامی اسلام در خطبه شعبانیه مجموعه ای از کارهای خوب را در پیش روی انسان های روزه دار قرار داده که در مطلب پیشین به تعدادی از آن اعمال و رفتارها اشاره شد در این یاداشت نیز به تعدادی از این موارد اشاره خواهیم کرد.
کارهای خوب در سرآغاز بندگی و عبودیت
1-پیمان با خدا و ترک گناه و معصیت
مهمترین و زیباترین کاری که در ماه مبارک رمضان و در ابتدای سال بندگی و عهد با خدا باید رعایت کرد، ترک گناه و معصیت و پناه بردن به دامان امن الهی است، دوری از گناه یکی از مهمترین دستوارت قرآنی و روایی است که حضرات معصومین(علیهم السلام) همواره به آن سفارش کرده اند، به طوری که در فرهنگ روایات راه دستیابی به ولایت اهل بیت دوری از گناه و آلودگی معرفی شده است: در روایتی از امام محمد باقر(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «لا تُنالُ وِلایَتُنا الّا بِالعَمَلِ و الوَرَع؛[6]کسی به ولایت ما نمی رسد مگر با عمل شایسته و خودداری از گناه.» در خطبه شعبانیه نیز مهمترین و با ارزش ترین کاری که در شروع ماه بندگی سفارش شده، ترک گناه است؛ کمااینکه نقل شده است: «قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(ع) فَقُمْتُ فَقُلْتُ یا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ یا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛[7] امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: پس من برخاستم و عرض کردم: یا رسول الله! بهترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: یا اباالحسن! برترین اعمال در این ماه پارسایی است از آن چه خدا حرام کرده است.»
خداوند متعال در این آیات نورانی پنج وعده نیکو به کسانی که از اهرم استغفار و توبه به درگاه الهی استفاده می کنند می‌دهد:1-مژده‌ی بخشش گناهان، 2-بهره مندی از برکات و ارزاق آسمانی، 3- رونق و پیشرفت مالی در زندگی، 4-بهره‌مندی ازفرزندان در حیات دنیوی، 5- موجبات آبادانی دنیا و آخرت. 2-حفظ کردن زبان و چشم و گوش
با یک حساب سرانگشتی به خوبی می توان رابطه این سه عضو حساس را با بسیاری از گناهان به دست آورد به راستی اگر انسان در زندگی به درستی بتواند زبان و چشم و گوش خود را در کنترل عقل و شرع در آورد، پای او در بسیاری از محافل شبهه انگیز قطع می شود، نه غیبتی را مرتکب می شود و نه غیبتی را می شنود، نه آبروی کسی را می ریزد و نه بی جهت حرمت کسی را می شکند، در ضرورت حفظ این سه عضو حساس در ماه رمضان از پیامبراکرم(ص) در خطبه شعبانیه این چنین نقل شده است: «وَ احفَظُوا ألسِنَتَکم، وغَضّوا عَمّا لایحِلّ النَّظرُ إلیه أبصارَکم، و عمّا لایحلّ الإستِماعُ إلیه أسماعَکم؛[8] و زبان های خود را [از آن چه نباید گفت] و چشم های خود را از آن چه نباید دید و گوش هایتان را از آن چه نباید شنید حفظ کنید.»
3-استغفار و بازگشت به سوی خدای متعال
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) در فرازی از خطبه ی ارزشمند شعبانیه در اهمیت و ضرورت استغفار می فرماید: أَیهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکمْ فَفُکّوهَا بِاسْتِغْفَارِکمْ؛[9] ای مردم! به درستی که جان های شما در گرو اعمال شماست؛ پس با استغفار آزادش کنید.» توبه و استغفار از جمله اذکار طلایی و اکسیر سعادت بخشی است که علاوه بر آثار و برکات اخروی آثار فرح بخش دنیوی فراوانی است، از این رو در خطبه شعبانیه در فراز دیگری رسول مهربانی ها این چنین سفارش می فرماید: «وَ تُوبُوا إِلَی اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِکمْ؛ و از گناهان خود به سوی خدا توبه کنید.»
معجزه استغفار در قرآن
برای دست یابی و فهم اهمیت استغفار کافی است اندکی در آیات الهی تدبر کنیم آنگاه به جایگاه ممتاز استغفار و آثار معجزه آسای آن پی خواهیم برد؛ باری تعالی دراهمیت استغفار می فرماید: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً؛[10] و گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره آمرزنده است. [تا] بر شما از آسمان بارانِ پى در پى فرستد.و شما را به اموال و پسران، یارى کند، و برایتان باغ ها قرار دهد و نهرها براى شما پدید آورد.»
خداوند متعال در این آیات نورانی پنج وعده نیکو به کسانی که از اهرم استغفار و توبه به درگاه الهی استفاده می کنند می‌دهد:1-مژده‌ی بخشش گناهان، 2-بهره مندی از برکات و ارزاق آسمانی، 3- رونق و پیشرفت مالی در زندگی، 4-بهره‌مندی ازفرزندان در حیات دنیوی، 5- موجبات آبادانی دنیا و آخرت.
خداوند متعال در این آیات نورانی پنج وعده نیکو به کسانی که از اهرم استغفار و توبه به درگاه الهی استفاده می کنند می‌دهد:1-مژده‌ی بخشش گناهان، 2-بهره مندی از برکات و ارزاق آسمانی، 3- رونق و پیشرفت مالی در زندگی، 4-بهره‌مندی ازفرزندان در حیات دنیوی، 5- موجبات آبادانی دنیا و آخرت.
4-حسن خلق و مهربانی با همنوعان
از جمله کارهای خوب و ممتازی که در ماه مبارک رمضان باید مورد توجه و تمرین روزه داران گرامی قرار گیرد تمرین حسن خلق و حسن برخورد با دیگران است، از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: «أَیهَا النَّاسُ مَنْ «حَسَّنَ مِنْکمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ؛ ای مردم! هر کس از شما خُلق خود را در این ماه نیکو سازد، از صراط در روزی که قدم ها بر آن می‌لغزد عبور خواهد کرد.»
پی نوشت:
[1]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج1، ص14.
[2]. بحار الأنوار، ج55، ح7.
[3]. تاریخ طبری, ج3، ص926.
[4]. إقبال الأعمال (ط - القدیمة)، ج1، ص 5. «لکننی رأیت عمل من أدرکته من علماء أصحابنا المعتبرین و کثیرا من تصانیف علمائهم الماضین أن أول السنة شهر رمضان على التعیین و لعل شهر الصیام أول العام فی عبادات الإسلام و المحرم أول السنة فی غیر ذلک...»
[5]. بقره: آیه 138.
[6]. صفات الشیعة ص 13.
[7]. الأمالی( للصدوق)، ص94.
[8]. همان.
[9].عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص296
[10]. نوح/12-10.
پی نوشت:
[1]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج1، ص14.
[2]. بحار الأنوار، ج55، ح7.
[3]. تاریخ طبری, ج3، ص926.
[4]. إقبال الأعمال (ط - القدیمة)، ج1، ص 5. «لکننی رأیت عمل من أدرکته من علماء أصحابنا المعتبرین و کثیرا من تصانیف علمائهم الماضین أن أول السنة شهر رمضان على التعیین و لعل شهر الصیام أول العام فی عبادات الإسلام و المحرم أول السنة فی غیر ذلک...»
[5]. بقره: آیه 138.
[6]. صفات الشیعة ص 13.
[7]. الأمالی( للصدوق)، ص94.
[8]. همان.
[9].عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص296
[10]. نوح/12-10.