فرهنگ غنی اسلامی و قرآنی همواره در هویت بخشی به کیان جامعه اسلامی تأثیر شگرفی داشته است. از طرفی جامعه سرمایه داری غرب با اشراف به اهمیت و جایگاه این فرهنگ غنی همواره سعی در تضعیف و تخریب این آیین کهن و آسمانی داشته است. در طول تاریخ جریان های انحرافی با شیوه و روش های مختلفی به مصاف با فرهنگ ناب محمدی شتافته اند تا اینکه جوامع اسلامی را از لحاظ فرهنگی ناامن و سلطه پذیر کنند. در مقابل این هجمه، تقویت امنیت فرهنگی در جوامع اسلامی کاری بنیادی و مهم به شمار می آید، از طرفی برای تقویت بنیان فرهنگی توجه به تربیت دینی و تربیت نیروی انسانی کارآمد در درجه اولویت و اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.

کادر سازی و تربیت نیروی انسانی مؤمن و انقلابی یکی از مهمترین کارهایی است که متولیان و دست اندرکاران فرهنگی و مذهبی می بایست در جنگ سرد و ناتوی فرهنگی به آن توجه داشته باشند؛ چرا که در هر جنگی این نیروی انسانی قوی و ماهر است که می تواند صحنه جنگ را به نفع خود تغییر دهد. اینکه خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ ؛[1] هر نیرویى در قدرت دارید، براى مقابله با آنها [دشمنان‏]، آماده سازید!» با توجه به سیاق و ساختار آیه، به خوبی می توان تقویت همه جانبه مقابله با دشمن را در تمام ابعاد از جمله بُعد فرهنگی و انسانی استخراج کرد. بنابراین علاوه بر اینکه باید از پیشرفته ‏ترین سلاح‏هاى هر زمان- به عنوان یک وظیفه قطعى اسلامى- بهره ‏گیرى کرد، باید به تقویت روحیه و ایمان سربازان که قوة و نیروى مهمترى است پرداخت.[2]
والدینی که خود اهل نماز، روزه، دعا، قرآن و توسل به اهل بیت(علیهم اسلام) هستند و با مجالس و محافل مذهبی ارتباط دارند، فرزندان آنان نیز خود به خود این رفتار را از آنها یاد می گیرند، در طرف مقابل خانواده هایی که هیچ گونه تقید دینی و مذهبی ندارند، کودکان را همانند نگرش خود پرورش می دهند.

اولین و اصلی ترین نهادی که نیروی انسانی ماهر و دین مدار در آن رشد و پرورش می یابد نهاد خانواده است، همه محققان و روان شناسان به این موضوع اذعان دارند نهاد خانواده در موضوع تربیت اعضای خود نقش بسزایی دارد. اگر والدین موضوع تربیت فرزندان را در اولویت کاری و زندگی خود قرار دهند، جامعه انسانی نیروی انسانی توانا و مقتدری را به خود خواهد دید، خدای متعال در قرآن کریم با اشراف به جایگاه خانواده در تربیت، این سفارش می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا یَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ یَفْعَلُونَ ما یُؤْمَرُونَ؛[3] اى کسانى که ایمان آورده ‏اید خود و خانواده خویش را از آتشى که هیزم آن انسان ها و سنگ هاست نگه دارید؛ آتشى که فرشتگانى بر آن گمارده شده که خشن و سختگیرند و هرگز فرمان خدا را مخالفت نمى‏کنند و آنچه را فرمان داده شده‏اند (به طور کامل) اجرا مى ‏نمایند!»
 
به اذعان محققان و مفسران قرآن کریم، نگهدارى خانواده به تعلیم و تربیت و امر به معروف و نهى از منکر و فراهم ساختن محیطى پاک و خالى از هر گونه آلودگى، در فضاى خانه و خانواده است. این برنامه‏ اى است که باید زمان نهادن نخستین سنگ بناى خانواده، یعنى از مقدمات ازدواج، و سپس نخستین لحظه تولد فرزند آغاز شود، و در تمام مراحل با برنامه‏ ریزى صحیح و با نهایت دقت تعقیب شود. به تعبیر دیگر حق زن و فرزند تنها با تأمین هزینه زندگى و مسکن و تغذیه آنها حاصل نمى‏ شود، مهمتر از آن تغذیه روح و جان آنها و به کار گرفتن اصول تعلیم و تربیت صحیح است.[4]
 

اولین و مهمترین نکته ای که در موضوع تربیت دینی و مذهبی کودکان و اعضای خانواده باید به آن توجه داشت اصل تقید دینی و پایبندی به اصول اخلاقی است. در واقع نوع رفتارهایی که در خانواده انجام می شود به طور مستقیم بر تربیت دینی کودکان تأثیر دارد، از آنجایی که فرزندان به ویژه در سنین خردسالی به شدت از رفتارهای والدین تأثیر می پذیرند، نوع رفتار والدین در شکل گیری شخصیت دینی و اخلاقی و اجتماعی کودکان بسیار مؤثر می باشد، والدینی که خود اهل نماز، روزه، دعا، قرآن و توسل به اهل بیت(علیهم اسلام) هستند و با مجالس و محافل مذهبی ارتباط دارند، فرزندان آنان نیز خود به خود این رفتار را از آنها یاد می گیرند، در طرف مقابل خانواده هایی که هیچ گونه تقید دینی و مذهبی ندارند، کودکان را همانند نگرش خود پرورش می دهند، منابع روایی نیز به خوبی به این تأثیر گذاری و اثر بخشی اشاره کرده است: «کُلُّ مَولودٍ یُولَدُ على الفِطرَةِ ، و إنّما أبَواهُ یُهَوِّدانِهِ و یُنَصِّرانِهِ؛[5] هر مولودى بر فطرت (توحید) زاده مى شود و این پدر و مادر او هستند که وى را یهودى و نصرانى بار مى آورند.»
 

بدون شک والدین علاوه بر مسئولیت حمایتی یک وظیفه نظارتی نسبت به اعضای خانواده خود بر عهده دارند، نظارتی که توأم با تدبیر و درایت باشد، به طوری که از هر گونه افراط و تفریط به دور باشد، اگر والدین و همچنین اعضای بزرگ خانواده که از تجربه و دانش بیشتری برخوردارند، همواره نظارت مناسبی را نسبت به اعضای خود رعایت کند، در صورت مشاهده هرگونه ناهنجاری و رفتار ناصحیح، سعی می کند با حسن برخورد اطرافیان را به جاده مستقیم و راه صحیح هدایت نماید. نمونه قرآنی این نظارت و راهنمایی مدبرانه را به خوبی می توان در آیات قرآن کریم مشاهده کرد: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها؛[6] خانواده خود را به نماز فرمان ده؛ و بر انجام آن شکیبا باش!» این نظارت تنها نباید مختص به محیط خانه و خانواده باشد، بلکه والدین می بایست، اطلاعات مناسبی از نوع رفتار، تعامل و ارتباط کودکانشان با دیگران در محیط تحصیلی و آموزشی داشته باشند.
 

از جمله موضوعات بسیار مهمی که در موضوع تربیت دینی کودکان نقش مستقیمی دارد، شیوه و نوع ارتباط و تعامل خانوادگی و اجتماعی با دیگران است، در واقع به طور طبیعی در هر اجتماعی عده ای به برخی از اصول و شاخص های دینی و مذهبی پایبند نیستند، از طرفی بر اساس مناسبات مذهبی در ارتباط فامیلی ما ناگزیر به ارتباط با این دسته افراد هستیم، در چنین فضایی ارتباط و صله رحم باید هوشمندانه و با رعایت قواعد و قوانین اخلاقی و دینی باشد، به طوری که در مجلسی که مختص به لهو و لعب برگزار می شود حضور نداشته باشیم، اجازه ندهیم در این ارتباط ها خطوط قرمز ها پایمال شود، این ارتباط نباید منجر به وارد شدن در مناطق ممنوع دینی و اخلاقی شود، حفظ حریم محرم و نامحرم از جمله مباحث مهمی است که در ارتباطات فامیلی باید رعایت شود. رعایت این ملازمات دینی می تواند در جلوگیری از رفتارهای ناهنجارانه و پر خطر در اعضای خانواده جلوگیری نماید.
 
پی نوشت
[1]. سوره مبارکه الأنفال آیه ۶۰.
[2]. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج‏7، ص222.
[3]. سوره مبارکه تحریم آیه 6.
[4]. تفسیر نمونه، ج‏24، ص 287.
[5]. شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج‏4، ص114.
[6]. سوره مبارکه طه، آیه 132.