در فرهنگ شیعه عید غدیر از جایگاه والایی برخوردار است. زیرا این واقعه‌ی تاریخی نشان از اساسی‌ترین برنامه‌های پیامبر خدا(ص) برای دوام و عزت و شکوه اسلام و قرآن دارد. واقعه ای که طی آن پیامبر اسلام(ص) مهمترین ماموریت خود را به انجام رساند. ماموریتی که انجام آن مساوی با تبلیغ رسالت و کوتاهی از آن به منزله از بین رفتن زحمات چندین ساله وی بود.
از همین روی در لسان روایات از غدیر به «عیدالله‌الاکبر»، «یوم العهد المعهود» و «یوم المیثاق المأخوذ» تعبیر شده است که نشان دهنده‌ی تأکید و اهتمامی خاص به این روز شریف است که خصوصیتش در مسأله‌ی ولایت خلاصه شده است.
در این مقاله سعی داریم به بررسی اهمیت بزرگداشت این روز شریف از نگاه ائمه (ع) بپردازیم تا بتوانیم با انگیزه‌ای قوی در برپایی این عید بزرگ بیش از پیش تلاش نماییم.
از همین روی در لسان روایات از غدیر به «عیدالله‌الاکبر»، «یوم العهد المعهود» و «یوم المیثاق المأخوذ» تعبیر شده است که نشان دهنده‌ی تأکید و اهتمامی خاص به این روز شریف است که خصوصیتش در مسأله‌ی ولایت خلاصه شده است.
در این مقاله سعی داریم به بررسی اهمیت بزرگداشت این روز شریف از نگاه ائمه (ع) بپردازیم تا بتوانیم با انگیزه‌ای قوی در برپایی این عید بزرگ بیش از پیش تلاش نماییم.
فضیلت عید غدیر
نگاهی گذرا به سیره فاطمه(س) و امیرمؤمنان (ع) و دیگر امامان راستین شیعه، ما را با اهمیت واقعه غدیر و نقش عظیم و سرنوشت ساز آن در هدایت و سعادت بشر آشنا می سازد.
رسول خدا(ص) در روایتی روز غدیرخم را برترین عید امت خویش خوانده است و فرموده‌ا‌ند: « غدیر آن روزی است که خداوند بزرگ دستور داد برادرم علی بن ابی طالب را به عنوان پرچمدار امتم منصوب کنم تا بعد از من مردم توسط او هدایت شوند و آن روزی است که خداوند در آن روز، دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.»[1]
روز غدیرخم عید بزرگ خداست و تمام انبیاء الهی این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته‌اند تا جایی که طبق روایات، نام این روز در آسمان به عنوان روز عهد و پیمانِ در زمین و روز پیمان محکم و حضور همگانی خوانده شده است[2]و اگر مردم ارزش این روز را می‌دانستند بی‌تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه میکردند.[3]
علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی(ره) در جلد نهم از کتاب امام شناسی، حدیثی را از امام رضا (ع) در فضیلت عید غدیر، به نقل از مناقب ابن شهر آشوب نقل کرده و می‌فرماید: «روز غدیر در آسمان مشهورتر از روی زمین است و خداوند تعالى در بهشت فردوس قصرى دارد که یک خشت آن نقره و یک خشت آن از طلاست و در آن صد هزار قبه (اطاقى که سقف آن به شکل گنبد مستدیر است) و صد هزار خیمه از یاقوت سبز است، خاک آن مشک و عبیر است و در آن چهار نهر است: نهرى است از خمر (شراب مست کننده) و نهرى است از آب و نهرى از شیر و نهرى است از عسل. در اطراف و جوانب آن قصر درختانى است که همه گونه میوه‌ها را دارند و بر آنها پرندگانى است که بدن‌هایشان از لؤلؤ و بالهایشان از یاقوت است و به انواع نغمه ها و آوازها نغمهسرائى می‌کنند. چون روز غدیر شود اهل آسمانها داخل این قصر مىشوند و خداوند را تسبیح و تقدیس مىنمایند و تهلیل مىگویند. آنگاه این مرغان به پرواز درمىآیند و خودشان را در آب مىافکنند و سپس از آب بیرون آمده و بدنهاى تر و تازه خود را در آن مشک و عبیر مىمالند و چون فرشتگان جمع شوند همه این مرغان به پرواز مىآیند و آن مشک و عبیر بدن خود را بر آنان مىپاشند و آن ملائکه در آن روز آنچه بر سر فاطمه (س) نثار شده است براى همدیگر به رسم هدیه مىبرند. چون روز غدیر به پایان مىرسد ندائى به آنان مىرسد: برگردید! و در منازل و مراتب خود مستقر گردید! خداوند به جهت گرامى داشتى که براى محمد و على نموده است، شما را از هر خطرى و از هر لغزشى تا سال دیگر، چنین روزى در مصونیت و امن قرار داده است».
زیاد بن محمد نیز گوید: «روزی خدمت امام صادق(ع) رسیدم و پرسیدم: آیا مسلمانان عیدى غیر از عید قربان و عید فطر و روز جمعه دارند ؟ امام (ع) فرمودند :آرى ، روزى که رسول خدا(ص) امیرمؤمنان علی(ع) را به خلافت و ولایت منصوب کرد.»[4]
همچنین در روایات آمده است که در روز قیامت، چهار روز به سرعت بسوى خدا می‌شتابند همانطور که عروس به حجله‌اش به سرعت می‌رود و آن روزها عبارتند از: روز عید فطر و قربان و جمعه و روز غدیر خم.[5]
رسول خدا(ص) در روایتی روز غدیرخم را برترین عید امت خویش خوانده است و فرموده‌ا‌ند: « غدیر آن روزی است که خداوند بزرگ دستور داد برادرم علی بن ابی طالب را به عنوان پرچمدار امتم منصوب کنم تا بعد از من مردم توسط او هدایت شوند و آن روزی است که خداوند در آن روز، دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.»[1]
روز غدیرخم عید بزرگ خداست و تمام انبیاء الهی این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته‌اند تا جایی که طبق روایات، نام این روز در آسمان به عنوان روز عهد و پیمانِ در زمین و روز پیمان محکم و حضور همگانی خوانده شده است[2]و اگر مردم ارزش این روز را می‌دانستند بی‌تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه میکردند.[3]
علامه سید محمد حسین حسینی طهرانی(ره) در جلد نهم از کتاب امام شناسی، حدیثی را از امام رضا (ع) در فضیلت عید غدیر، به نقل از مناقب ابن شهر آشوب نقل کرده و می‌فرماید: «روز غدیر در آسمان مشهورتر از روی زمین است و خداوند تعالى در بهشت فردوس قصرى دارد که یک خشت آن نقره و یک خشت آن از طلاست و در آن صد هزار قبه (اطاقى که سقف آن به شکل گنبد مستدیر است) و صد هزار خیمه از یاقوت سبز است، خاک آن مشک و عبیر است و در آن چهار نهر است: نهرى است از خمر (شراب مست کننده) و نهرى است از آب و نهرى از شیر و نهرى است از عسل. در اطراف و جوانب آن قصر درختانى است که همه گونه میوه‌ها را دارند و بر آنها پرندگانى است که بدن‌هایشان از لؤلؤ و بالهایشان از یاقوت است و به انواع نغمه ها و آوازها نغمهسرائى می‌کنند. چون روز غدیر شود اهل آسمانها داخل این قصر مىشوند و خداوند را تسبیح و تقدیس مىنمایند و تهلیل مىگویند. آنگاه این مرغان به پرواز درمىآیند و خودشان را در آب مىافکنند و سپس از آب بیرون آمده و بدنهاى تر و تازه خود را در آن مشک و عبیر مىمالند و چون فرشتگان جمع شوند همه این مرغان به پرواز مىآیند و آن مشک و عبیر بدن خود را بر آنان مىپاشند و آن ملائکه در آن روز آنچه بر سر فاطمه (س) نثار شده است براى همدیگر به رسم هدیه مىبرند. چون روز غدیر به پایان مىرسد ندائى به آنان مىرسد: برگردید! و در منازل و مراتب خود مستقر گردید! خداوند به جهت گرامى داشتى که براى محمد و على نموده است، شما را از هر خطرى و از هر لغزشى تا سال دیگر، چنین روزى در مصونیت و امن قرار داده است».
زیاد بن محمد نیز گوید: «روزی خدمت امام صادق(ع) رسیدم و پرسیدم: آیا مسلمانان عیدى غیر از عید قربان و عید فطر و روز جمعه دارند ؟ امام (ع) فرمودند :آرى ، روزى که رسول خدا(ص) امیرمؤمنان علی(ع) را به خلافت و ولایت منصوب کرد.»[4]
همچنین در روایات آمده است که در روز قیامت، چهار روز به سرعت بسوى خدا می‌شتابند همانطور که عروس به حجله‌اش به سرعت می‌رود و آن روزها عبارتند از: روز عید فطر و قربان و جمعه و روز غدیر خم.[5]
اهمیت عید غدیر در میان مسلمین
پیامبر اکرم(ص) پس از آنکه علی‌بن‌ابیطالب(ع) را در روز غدیر به عنوان جانشین خود معرفی کرد، در همان روز این عید را اعلام نمود و مراسم آن را به پا داشت و در خیمه‌اش نشست و با کمال خوشحالی و سرور از تبریک گویندگان استقبال کرد و به آنها می‌فرمود: « به من تبریک بگویید... به من تبریک بگویید، زیرا خداوند مرا به نبوت و اهل بیتم را به امامت اختصاص داده است.[6]»
مسلمانان و به‌خصوص شیعیان نیز از دوره‌های نخست، روز غدیر را یکی از عیدهای بزرگ می‌دانستند و این روز در میان آنها به عید غدیر معروف و مشهور است. مسعودی تاریخ نگار قرن چهارم قمری در کتاب «التنبیه و الاشراف» نوشته است که فرزندان و شیعیان امیرالمؤمنین(ع) این روز را بزرگ می‌دارند.[7]
مرحوم کلینی(ره) که از محدثین قرن چهارم بوده است نیز در کتاب شریف کافی، روایتی را در باب جشن گرفتن شیعیان نقل کرده است[8].
در مصر خلفای فاطمی عید غدیر را رسمیت دادند و در ایران از سال ۹۰۷ ه.ق که شاه اسماعیل صفوی به سلطنت رسید، عید غدیر از اعیاد رسمی به شمار آمد.
در قرن‌های اخیر برگزاری جشن عید غدیر از شعائر شیعه محسوب می‌شود. در نجف همه ساله در روز عید غدیر مراسمی در حرم امیرالمومنین علی(ع) برگزار می‌شود و رجال و علمای شیعه و سفرای کشورهای اسلامی در آن حضور یافته، خطابه‌ها و قصائد غدیریه خوانده می‌شود. در یمن نیز شیعیان زیدی روز غدیر را با جشن و چراغانی برگزار می‌کنند.
مسلمانان و به‌خصوص شیعیان نیز از دوره‌های نخست، روز غدیر را یکی از عیدهای بزرگ می‌دانستند و این روز در میان آنها به عید غدیر معروف و مشهور است. مسعودی تاریخ نگار قرن چهارم قمری در کتاب «التنبیه و الاشراف» نوشته است که فرزندان و شیعیان امیرالمؤمنین(ع) این روز را بزرگ می‌دارند.[7]
مرحوم کلینی(ره) که از محدثین قرن چهارم بوده است نیز در کتاب شریف کافی، روایتی را در باب جشن گرفتن شیعیان نقل کرده است[8].
در مصر خلفای فاطمی عید غدیر را رسمیت دادند و در ایران از سال ۹۰۷ ه.ق که شاه اسماعیل صفوی به سلطنت رسید، عید غدیر از اعیاد رسمی به شمار آمد.
در قرن‌های اخیر برگزاری جشن عید غدیر از شعائر شیعه محسوب می‌شود. در نجف همه ساله در روز عید غدیر مراسمی در حرم امیرالمومنین علی(ع) برگزار می‌شود و رجال و علمای شیعه و سفرای کشورهای اسلامی در آن حضور یافته، خطابه‌ها و قصائد غدیریه خوانده می‌شود. در یمن نیز شیعیان زیدی روز غدیر را با جشن و چراغانی برگزار می‌کنند.
پی‌نوشت:
[4]. مصباح المتهجد، ص736
[5]. سید بن طاووس، اقبال، ص466
[6]. برای اطلاعات بیشتر رجوه کنید به کتاب شرف المصطفی، ابو سعید نیشابوری
[7]. مسعودی، التنبیه و الاِشراف، ص۲۲۱
[8].کلینی، کافی ، ج۴، ص۱۴۹