کودکان خردسال، نیازمند کسی هستند تا با آنها تعامل داشته و با روشی محبت آمیز آنان را تشویق کند. قرار دادن کودک خردسال در مقابل تلویزیون، تاحدودی توانایی زبانی وی را آشکار می کند، اما این شیوه ای منفعلانه است. کودک به سبب معنادار کردن تجربه برقراری ارتباط، باید به صورت فعال با دیگران درگیر شود. علاقه والدین و تعاملشان با کودک از دوران نوزادی، در تحول مهارتهای ارتباطی کودکان، اهمیت بسیاری دارد.
گیرنده‌های مغز کودکان، بویژه در طول سالهای اولیه یادگیری، به تحریک نیازمند است. این گیرنده ها وقتی کودکان لمس می شوند، با آنها صحبت می شود، تصاویر، اشیا، مکانها و افراد به آنان نشان داده می شود، تحریک می شوند. بدون یک محیط مناسب، کودک در فرآیند یادگیری، با مشکلات گفتاری، زبانی و یا شنیداری، روبه رو خواهد شد.
در بسیاری موارد، تحریک یک والد می تواند قابلیتهای ارتباطی در یک کودک را بین زیر سطح متوسط تا بالای سطح متوسط ایجاد نماید.
اطلاعات باید به طریقی به مغز وارد شوند. اگر به کودک برای کسب اطلاعات کمک نشود، هنگامی که در مدرسه اطلاعات به مغز می رسند، مغز توانایی پردازش آنها را نخواهد داشت. صرف نظر از کمیت یا کیفیت محرکهای اولیه، بسیاری از کودکان، مشکلات ارتباطی را تجربه می کنند.
فرایند یادگیری ارتباط communication-learning
خردسالان برای تولید صداهایی که از دهانشان خارج می شود، به تمرین فعالیتهای مغزی می پردازند. در نوزادان" صداها به صورت گریه خارج می شود. به مرور که زبان و دهان نوزادان تقویت می شود و به کنترل در می آید، آنها به همان شیوه ای که می خواهند، گریه می کنند. آنها یاد می گیرند هنگامی که واقعا آشفته هستند، گریه هایشان را شدت ببخشند و هنگامی که فقط ناراحت یا گرسنه اند، از شدت آن بکاهند.در حدود ۳ تا ۶ ماهگی، اطفال با دهانشان تجربه می کنند و در می یابند که می توانند صداهای غان و غون کردن را تولید کنند که اغلب توجه فراوان اطرافیان را جلب می کند. اگر به آنها توجه شود، این کار را بیشتر انجام می دهند. حتی هنگامی که دیگران صداهای اطفال را با تکرار کردن به خودشان برمی گردانند، آنها بیشتر می خندند.کودک شما احتمالا رفتارهای زیر را در سنین یاد شده، طبق این فهرست بروز می دهد. از این شاخصه ها به عنوان راهنمایی عمومی استفاده کنید. چنان که قبلا توضیح داده شد، هر کودکی منحصر به فرد است. اگر کودک شما بیشتر رفتارهای سن خودش را نشان می دهد؛ جای نگرانی وجود ندارد.اطفال به کلماتی که دیگران می گویند گوش می دهند و سعی می کنند معنای آنها را حدس زده و بفهمند.معیارهای تحولی دیگری نظیر خوردن غذاهای جامد، تحول رفتارهای نمایشی خاص و نگهداری مناسب از سلامتی بدنی نیز ممکن است در فرایند یادگیری ارتباطی، به خوبی ایفای نقش کند. شما باید خودتان را با این شاخصه های تحولی آشنا سازید. کتابهای کاملی در این زمینه نوشته شده، به عنوان نمونه کتاب «دکتر اسپاک و بری برازلتون» که شاخصه های یاد شده را شرح داده است.
گاهی اوقات، مشکل در یکی از این حیطه ها می تواند میزان تحول گفتار و زبان کودک را متأثر سازد. برای مثال، چنانچه کودکی را پیش من بیاورند که در او عفونتهای مکرر گلو و گوش با تأخیر در صحبت کردن همزمان شده باشد، احتمالا مشکوک می شوم که به دلیل تجمع مایع باقی مانده در گوش میانی بوده است. برای تحقق گفتار معنادار، باید این مشکل از بعد پزشکی حل شود. من به والدین تأکید می کنم کودکانشان را به شنوایی شناس و یا پزشک گوش و حلق بینی نشان دهند. همچنین، اگر همراه با مشکل تلفظ کردن، در خوردن و راه رفتن هم مشکلی وجود داشته باشد، ممکن است یک مشکل حرکتی (دشواری در حرکت دادن عضلات به صورت عادی) علت اصلی باشد که در این مورد خانواده را به یک کار درمانگر، فیزیوتراپ، یا حتی متخصص اعصاب ارجاع می دهم.
اصطلاحات گفتاری دختر یا پسر شما اغلب باید در اصطلاحات «کل کودک» دیده شود. تنها به وسیله متمرکز شدن بر روی بخشهای ویژگی فردی کودک، نمی توانیم تمام بخشهای دیگری را که آنها باید انجام دهند، بشناسیم. برای این مسأله ارزیابی‌های تیمی، بویژه برای نوزادان و کودکان پیش دبستانی، تصمیم مناسبی است.
شاخصه های گفتار، زبان و شنیدار
کودک شما احتمالا رفتارهای زیر را در سنین یاد شده، طبق این فهرست بروز می دهد. از این شاخصه ها به عنوان راهنمایی عمومی استفاده کنید. چنان که قبلا توضیح داده شد، هر کودکی منحصر به فرد است. اگر کودک شما بیشتر رفتارهای سن خودش را نشان می دهد؛ جای نگرانی وجود ندارد. اگر هنوز بعضی از مهارتها تحول نیافته است.تولد تا 3 ماهگی
• به وسیله گریه کردن و تکان دادن بدن، به صدای ناگهانی واکنش نشان می دهد.• به اشیای آشنا (از قبیل شیشه) یا اشخاص آشنا (مانند والدین) واکنش نشان می دهد.
• گریه کودک به خاطر درد؛ گریه اش به خاطر گرسنگی متفاوت است.
• در مرحله کوا (با صدای نرم و عاشقانه زمزمه کردن) به شکل دهی حروف صدادار طولانی شده همراه با تغییر در آهنگ صدا (آهههه - آهاه ه)" می پردازد. (یک مرحله عادی رشد طبیعی گفتار و زبان است).
• در مرحله غان و غون (با صدای نرم و عاشقانه زمزمه کردن) به شکل دهی آواهای ممتد با تغییر در آهنگ صدا شروع می کند .
• به طور هدفمند به اشیا نگاه می کند.
۳ تا ۶ ماهگی
• غان و غون کردن با استفاده مکرر از سیلابها و حروف صدادار (بابا - با - ا - ا - با با ۔ بابا) و ایجاد تغییر در اصوات آغاز می شود.• هنگام خوشحالی می خندد و خشنودی خود را نشان می دهد.
• هنگامی که صدایی می آید، سرش را می چرخاند تا ببیند صدا از کجا می آید.
• هرگاه اسمش را می شنود، واکنش نشان می دهد.
• هنگام گریه کردن و غان و غون کردن، نسبت به گذشته از صداهای بلندتری استفاده می کند.
• هرگاه شیشه با سینه مادر در اختیارش باشد، خوشحالی اش را ابراز می کند.
۶ تا ۹ ماهگی
• شروع به فهم کلمات ساده ای نظیر «نه» می کند و وقتی اعضای خانواده صدایش می زنند، به آنها نگاه می کند. و به دفعات با الگوی آهنگین، غان و غون می کند.• با دو هجا غان و غون را کنترل می کند، چنان که گاهی اوقات صدایی شبیه ماما دارد، هرچند مشخصا هنوز معنای آن را نمی داند.
• اظهارات چهره ای را می فهمد و نسبت به آنها واکنشهایی بروز می دهد. و حرکاتی تکراری نظیر دست زدن و بای بای کردن را ارائه می دهد.
• برای گفتن «نه» سرش را تکان می دهد.
• در هنگام غان و غون کردن، از صداهای بیشتری استفاده می کند؛ هجاهایی مانند: ا، با، کا، پا، ما و واه را به کار می برد.
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390