شرایط برای مسلمانان
بیم آن باشد که اگر تمام لشگریان با هم برای خواندن نماز بایستند، دشمن به آنان حمله کند. تعداد نفرات خودی به حدّی باشد که اگر دو فرقه شوند، یکی از آن دو فرقه یارای مقاومت با دشمن را داشته باشند.احتیاج به بیشتر از دو دسته کردن نمازگزاران نباشد.
از آنجا که نیاز انسان به خداى متعال دائمى است و این نیاز در نماز ظهور می یابد، نماز وظیفه اى دائمى و همیشگى براى مؤمنین به شمار می رود. قرآن کریم در این زمینه می فرماید:
«فَاِذِا قَضَیْتُمُ الصَّلوةَ فَاذْکُرُواللّهَ قِیاما وَ قُعُودا وَ عَلَى جُنُوبِکُمْ فَاِذَا اَطْمَأنَنْتُمْ فَأقِیمُوا الصَّلَوةَ اِنَّ الصَّلَوةَ کَانَتْ عَلَى الُمُؤمِنیِنَ کِتَابا مَوْقُوتا»؛
«هنگامى که نماز را به پایان رسانیدید، خدا را در حال ایستاده و نشسته یاد کنید و به هنگامى که به پهلو خوابیده اید و هر گاه آرامش یافتید، نماز را به صورت معمول انجام دهید، زیرا نماز وظیفه ثابت و معینى براى مؤمنان است».
خواندن نماز در اوقات معین دلیل بر این نمی شود که انسان در دیگر اوقات از یاد خدا غافل بماند، خواه در میدان جنگ باشد و یا در حال استراحت، در سنگر و یا در حالات مختلف رزمى چه ایستاده باشد چه خوابیده (در حالت درازکش) و چه نشسته باشد.
نماز خوف برای اولین بار چه زمانی واجب شد؟
نماز خوف، از نمازهایی است که به تصریح قرآن مجید در یکی از غزوات تشریع شده است که این غزوه در سال چهارم یا پنجم و یا ششم هجرت بوده و این نماز با کیفیت مخصوصی خوانده می‌شود.
غزوه ای که اولین نماز خوف در آن خوانده شد
به پیامبر اکرم (ص) خبر داده شد که جنگجویان دو تیره "بنی محارب" و "بنی ثعلبه" از قبیله غطفان در سرزمین نجد (از بخش های مرکزی جزیرة العرب) با گردآوری نیرو و تهیه تجهیزات و امکانات لازم، آماده یورش به سوی مدینه منوره و جنگ با مسلمانان شده اند.پیامبر (ص) برای دفع تهاجم دشمن و غافل گیر کردن آنان، در دهم محرم سال پنجم قمری (چهل و هفتمین ماه هجرت) در رأس 400 (به روایتی 700 و یا 800) تن از سربازان اسلام، از مدینه بیرون رفت و عازم منطقه نجد گردید.
اما همین که به این منطقه وارد شد، دشمنان به هراس افتاده و به کوه ها و بلندی های اطراف پراکنده گردیدند. لیکن از دور مراقب مسلمانان بوده تا آنان را در فرصتی مناسب، در کمین خویش گرفتار سازند. پیامبر (ص) که از قصد آنان آگاه بود، جانب احتیاط را مراعات می کرد و بدین جهت برای نخستین بار، آن حضرت و مسلمانان همراه وی، نمازشان را به صورت "نماز خوف" به جا آوردند.
در تعقیب آیات مربوط به جهاد، این آیه، کیفیت نماز خوف را که به هنگام جنگ باید خوانده شود، به مسلمانان تعلیم مى دهد، آیه خطاب به پیامبر(صلى الله علیه وآله) کرده، مى فرماید:
(هنگامى که در میان آنها هستى و براى آنها نماز جماعت بر پا مى دارى، باید عده اى از مسلمانان با حمل اسلحه با تو به نماز بایستند)؛
«وَ إِذا کُنْتَ فیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُم».
(سپس هنگامى که این گروه سجده کردند [و رکعت اول نماز آنها تمام شد، تو در جاى خود توقف مى کنى، آنها با سرعت رکعت دوم را تمام نموده]، مى بایست به میدان نبرد باز گردند [و در برابر دشمن بایستند] و گروه دوم که نماز نخوانده اند، جاى گروه اول را بگیرند و با تو نماز گزارند)؛ «فَإِذا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَک».
و مى افزاید: (گروه دوم نیز باید وسائل دفاعى و اسلحه را با خود داشته باشند و بر زمین نگذارند)؛ «وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُم».
این طرز نماز گزاردن براى این است که: دشمن شما را غافلگیر نکند؛ زیرا کفار همواره در کمین اند که از فرصت استفاده کنند (و دوست مى دارد که شما از سلاح و متاع خود غافل شوید و یک باره به شما حمله ور شود)؛ «وَدَّ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً واحِدَةً».
ولى از آنجا که ممکن است ضرورت هائى پیش بیاید که حمل سلاح و وسائل دفاعى هر دو با هم به هنگام نماز مشکل باشد، و یا به خاطر ضعف و بیمارى و جراحاتى که در میدان جنگ بر افراد وارد مى شود، حمل سلاح و وسائل دفاعى با هم تولید زحمت کند، در پایان آیه چنین دستور مى دهد:
(و گناهى بر شما نیست اگر از باران ناراحت باشید و یا بیمار شوید که در این حال سلاح خود را بر زمین بگذارید)؛ «وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کانَ بِکُمْ أَذىً مِنْ مَطَر أَوْ کُنْتُمْ مَرْضى أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُم».
اما در هر صورت، از همراه داشتن وسائل محافظتى و ایمنى - مانند زره و خود و امثال آن - غفلت نکنید و حتى در حال عذر حتماً آنها را با خود داشته باشید که اگر احیاناً دشمن حمله کند، بتوانید تا رسیدن کمک، خود را حفظ کنید، مى فرماید: (اما وسائل دفاعى خود را با خود بردارید)؛ «وَ خُذُوا حِذْرَکُم».
شما این دستورات را به کار بندید و مطمئن باشید پیروزى با شما است؛ (زیرا خداوند براى کافران مجازات خوار کننده اى آماده کرده است)؛ «إِنَّ اللّهَ أَعَدَّ لِلْکافِرینَ عَذاباً مُهینا».
در آیه فوق درباره کیفیت نماز خوف، توضیح زیادى به چشم نمى خورد، و این روش قرآن است که کلیات را بیان کرده و شرح آن را به «سنت» واگذار مى کند.
نماز خوف در قرآن
در قرآن کریم خداوند خطاب به پیامبر اسلام (ص) به چگونگی نماز خوف اشاره نموده است: «و هنگامى که در میان آنها باشى، و (در میدان جنگ) براى آنها نماز را برپا کنى، باید دسته‌اى از آنها با تو (به نماز) برخیزند، و سلاح‌هایشان را با خود برگیرند و هنگامى که سجده کردند (و نماز را به پایان رساندند)،باید به پشتِ سرِ شما (به میدان نبرد) بروند، و آن دسته دیگر که نماز نخوانده‌اند (و مشغول پیکار بوده‌اند)، بیایند و با تو نماز بخوانند، آنها باید وسایل دفاعى و سلاح‌هایشان (را در حال نماز) با خود حمل کنند (زیرا) کافران آرزو دارند که شما از سلاح‌ها و متاع‌هاى خود غافل شوید و یکباره به شما هجوم آورند.
و اگر از باران ناراحتید، و یا بیمار (و مجروح) هستید، مانعى ندارد که سلاح‌هاى خود را بر زمین بگذارید ولى وسایل دفاعى (مانند زره و کلاهخود را) با خود بردارید خداوند، عذاب خوارکننده‌اى براى کافران فراهم ساخته است».
کیفیت خواندن نماز خوف
با توجه به آیه بالا و روایات، روش خواندن نماز خوف در منابع فقهی چنین آمده است: نماز خوف در حال جنگ، در نماز دو رکعتی (صبح) و نمازهای چهار رکعتی (ظهر، عصر، عشاء) –به صورت شکسته و دو رکعتی- به این صورت خوانده می‌شود:لشکر اسلام دو دسته شوند و امام جماعت با یک دسته از آنها نماز را شروع کند و یک رکعت را با آنها بخواند آنگاه این دسته، خود فوراً رکعت دیگر را بجا آورده و سلام دهند و به جنگ روند تا دسته بعدى بیایند و امام جماعت همچنان نشسته باشد تا آنها بیایند و رکعت دوم را با این دسته دوم شروع کند و پس از بجا آوردن دو سجده، در حال تشهد بنشیند تا آنها رکعت بعدى را بجاى آورند و تشهد و سلام را با یکدیگر بدهند. در نماز مغرب؛ امام جماعت دو رکعت را با یک دسته و رکعت دیگر را با دسته دیگر بخواند و در تقدیم و تأخیر مختار است.
یادآوری می‌شود که امروزه به جهت تغییر سبک جنگ‌ها و فقدان جنگ تن به تن، نماز خوف کاربرد چندانی ندارد.
نماز خوف چه زمانی واجب می شود؟
شرایط نماز خوف چهار چیز است:۱- دشمن در جهت مخالف قبله مستقر باشد.
۲- برای مسلمانان بیم آن باشد که اگر تمام لشکریان با هم برای خواندن نماز بایستند، دشمن به آنان حمله کند.
۳- تعداد نفرات مسلمانان بحدّی باشد که اگر دو فرقه شوند، یکی از آن دو فرقه یارای مقاومت با دشمن را داشته باشند.
۴- احتیاج به بیشتر از دو دسته کردن نمازگزاران نباشد.
نظر شهید ثانی در مورد نماز خوف
شهید ثانی (ره) در شرح لمعه چنین اضافه میکند: در این نماز اگر امکان قرائت و ایماء در رکوع و سجود، در هر رکعت نباشد، به جای همه اعمال بعد از نیت و تکبیر فقط ذکر تسبیحات اربعه «سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اکبر» را بگوید و سپس تشهد گفته، نماز را سلام دهد.منبع: سایت ستاره