در این مقاله فلسفه و ضرورت پیاده روی اربعین را از منظر پیشوایان دین و سنت علما و مراجع تقلید در پیاده روی اربعین ، ریشه تاریخی پیاده‌روی اربعین و اهمیت عدد «اربعین» در متون دینی اشاره می کنیم .
ثمره این پیاده روی را نشانه های مومن حقیقی، ثوابی که معادلی ندارد، مقدمه‌ای برای ظهور، تکلیف شیعیان به اندازه طاقت و توان، مراقبه و بزرگداشت است که به آن می پردازیم.
ضرورت پیاده روی اربعین
همایش بزرگ پیاده‌روی اربعین، جایی است که هم پذیرای مسلمانان اقصی نقاط جهان است و هم بسیاری از غیر مسلمانان در آن شرکت می‌کنند و چشمان مردم کشور خود را با فردی به نام امام حسین(ع) که در اوج مظلومیت به شهادت رسیدند روشن می‌کنند.
وقتی که همه دنیا با چشمش این حماسه بزرگ را ببیند به سمت اسلام ناب کشیده می‌شود. اینجاست که قطره‌هایی که هوای پیوستن به دریا را دارند، می‌آیند و همگی دلهایشان را متوجه یک چیز می‌کنند. این وحدت کلمه است، همان وحدتی که امام خمینی (ره) آن را سرآغاز پیروزی می‌دانستند.
در میان همکاران ولوله‌ای به پا شده بود و تعدادی می خواستند چند روزی را مرخصی بگیرند تا خودشان را به پیاده‌روی اربعین برسانند. آنهایی که مرخصی داشتند توانستند بروند ولی بقیه مجبور شدند بمانند.
چند نفری هم بودند که برایشان مهم نبود و حتی آنهایی را هم که مرخصی نداشتند دلداری می‌دادند که اشکالی ندارد، نرفتی هم نرفتی، اگر کارت را درست انجام دهی برای امام حسین بس است.
حتما که نباید به زیارت رفت». بعضی‌ها تاب و تبشان کمتر می‌شد و ترجیح می‌دادند که همینجا بمانند و و به مردم خدمت کنند، به قول خودشان اینطوری هم می‌توانستند ثواب کنند و وظیفه‌شان را نسبت به امام انجام دهند.
این سوال برایم ایجاد شد که چرا رفتن به زیارت امام حسین(ع) در اربعین، این همه طرفدار دارد. اصلا مگر روزهای دیگر سال نمی‌شود رفت؟ ضرورت زیارت در اربعین چیست؟
ثواب زیارت در پیاده روی اربعین
امام صادق(ع) درباره ثواب زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده می‌فرمایند:
کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمى که برمىدارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو مىفرماید و یک درجه مرتبهاش را بالا مىبرد.
وقتى به زیارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موکل او مىفرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مىگویند:
اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد.(1)
در روایتی از امام حسن عسکری(ع) آمده است که یکی از نشانه‌های فرد شیعه زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین است. هم چنین ثواب پیاده‌روی برابر با با ثواب آزاد کردن 1000 بنده در راه خدا، اجر 1000 تن از شهدای جنگ بدر، 1000 حج مقبول و درج شدن نام فرد در اعلی علیین است.(2)
برای رفتن به سفر حج لازم است که فرد استطاعت مالی و جانی داشته باشد؛ یعنی باید از نظر جانی ضرری برای او نداشته تا فرد مستطیع باشد.
ولی طبق روایات وقتی در زمان حاکمان جور، عده‌ای از امام صادق (ع) در مورد زیارت سیدالشهدا با وجود ترس ازسخن‌چینان و عوامل حکومتی سوال کردند، امام اذن رفتن دادند.(3)
پس معلوم می‌شود ضرورتی برای شرکت در اربعین حتی با وجود خطر،است که در حج این ضرورت نیست.
ریشه تاریخی پیاده‌روی اربعین
پیاده‌روی و زیارت حرم مطهر امام حسین (ع) در روز اربعین ریشه تاریخی دارد. چرا که جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی در سال ۱۲۸۱ قمری با پای پیاده از مدینه حرکت کردند و در صبح اولین اربعینی که از شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گذشت.
به کربلا رسیدند و طبق آنچه که در منابع شیعه معتبر مشهود است در روز اربعین حضرت زینب کبری (س) و امام سجاد همراه با هشتاد و چهار نفر وارد کربلا شدند و پس از گفتگو با جابر عبدالله انصاری، قبر مطهر امام (ع) را زیارت کردند و از آنجا زیارت اربعین آغاز شد.
سید محمدعلی قاضی طباطبایی، راهپیمایی اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.
پیاده روی اربعین پس از این در برهه‌ای از زمان به ورطه فراموشی سپرده می‌شود و در نهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود.
این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده‌روی از نجف تا کربلا اقدام کرد که ۳ روز در راه بود و حدود ۳۰ نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌کردند، نیز با وی بودند.
«محدث نوری» از آن پس تصمیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند، ایشان آخرین بار در سال ۱۳۱۹ هجری با پای پیاده به زیارت حرم اباعبدالله حسین (علیه السلام) رفت.
نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا، اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند.
ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمیعت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده‌است.(4)
همایش پیاده روی اربعین مقدمه‌ای برای ظهور
امام زمان(عج) که ظهور فرمود، پنج ندا می‌کند به اهل عالم:
«اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَّ جَدِی الحُسَین قَتَلُوهُ عَطشاناً، اَلا یا اَهلَ العالَم اِنَّ جَدِی الحُسَین سحقوه عدوانا»
امام زمان خودش را به واسطه امام حسین(ع) به همه عالم معرفی می‌کنند، بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم، حسین(ع) را شناخته باشند(5)
مسلمانان چگونه می‌توانند سیدالشهدا را به همه جهانیان معرفی کنند، ان هم زمانی که رسانه‌های غربی شیعیان را تروریست خوانده و حقیقت را بایکوت می‌کنند؟
همایش بزرگ پیاده‌روی اربعین، جایی است که هم پذیرای مسلمانان اقصی نقاط جهان است و هم بسیاری از غیر مسلمانان در آن شرکت می‌کنند و چشمان مردم کشور خود را با فردی به نام امام حسین(ع) که در اوج مظلومیت به شهادت رسیدند روشن می‌کنند.
وقتی که همه دنیا با چشمش این حماسه بزرگ را ببیند به سمت اسلام ناب کشیده می‌شود. اینجاست که قطره‌هایی که هوای پیوستن به دریا را دارند، می‌آیند و همگی دلهایشان را متوجه یک چیز می‌کنند.
این وحدت کلمه است، همان وحدتی که امام خمینی (ره) آن را سرآغاز پیروزی می‌دانستند.راهپیمایی اربعین، همانند رزمایشی است که هم تولید قدرت برای مسلمانان می کند و هم اثر سیاسی- نظامی دارد.
اینهایی که امروز پیاده به سمت حرم امام حسین(ع) می روند همانند مدافعان حرم هستند که با کارشان به دشمن خط و نشان می کشند و با صدای بلند می گویند که ارتش امام حسین(ع) برای دفاع از حرم حضرت زینب(س) آمادگی کامل دارد.
وظیفه ضروری ما در پیاده روی اربعین چیست؟
فکر می‌کنید کدام ضروری‌تر است؟ ماندن در محل کار و خدمت به خلق خدا یا رفتن به پیاده‌روی و نشان دادن بزرگی و عزت مسلمانان.
همانطور که شرکت در پیاده‌روی 22 بهمن واجب نیست شرکت در این همایش هم واجب نشده، ولی ما روز 22 بهمن برای نشان دادن عزت و بزرگی کشورمان در مقابل دشمنان به خیابانها می‌آییم و راهپیمایی می‌کنیم.
اربعین واجب نیست اما محل امتحان ماست؛ مثل امتحان اصحاب حسین(ع) در شب عاشورا. امام از تاریکی شب استفاده کردند و فرمودند فردا روز کشته شدن همه ماست هر کس کاری دارد و نمیخواهد بماند، برود.
چرا عده‌ای ماندند و از جان و مال و خانواده خود گذشتند و در رکاب امام شهید شدند؟
هر کسی کاری برای امام حسین(ع) انجام داد، چند برابرش را دریافت کرده است و هیچ وقت ائمه مدیون ما نمانده‌اند. عاطفه شدید ما به امام انعکاس محبت شدید او به ماست.
دست من و تو نیست اگر عاشقش شدیم خیلی حسین زحمت ما را کشیده است.
احیای مجدد پیاده روی اربعین توسط شیخ میرزا حسین نوری
پیاده روی اربعین پس از این در برهه‌ای از زمان به ورطه فراموشی سپرده می‌شود و در نهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود.
این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده روی از نجف تا کربلا اقدام کرد که 3 روز در راه بود و حدود 30 نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌کردند، نیز با وی بودند.
«محدث نوری» از آن پس تصمیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند، ایشان آخرین بار در سال ۱۳۱۹ هجری با پای پیاده به زیارت حرم أباعبدالله حسین (علیه السلام) رفت.
سنت علما و مراجع تقلید در پیاده روی اربعین
آری! از آن پس بسیاری از عاشقان اهل‌بیت و امام حسین (علیه السلام) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به کربلا سفر کرده‌اند.
میرزا جواد آقا ملکی تبریزی یکی از مراجع عالیقدر جهان تشیع که خود بار‌ها با پای پیاده از عتبه علویه، رهسپار عتبه حسینی شده است، درباره مراقبه و بزرگداشت روز اربعین حسینی چنین می‌گوید:
«به هر روی بر مراقبه کننده لازم است که بیستم صفر (اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش (علیه السلام) زیارت کند، هر چند تنها یک بار در تمام عمرش باشد.
چنانکه حدیث شریف، علامت‌های مومن را پنج امر ذکر کرده است: 51 رکعت نماز در شبانه روز، زیارت اربعین، انگش‌تر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ گفتن در نماز‌ها» (ترجمه المراقبات، کریم فیضی، صفحه ۸۵)
همچنین على بن میمون صائغ، از حضرت امام صادق علیه السّلام نقل کرده که آن حضرت فرمودند:
اى على! قبر حسین علیه السّلام را زیارت کن و ترک مکن. عرض کردم: ثواب کسى که آن حضرت را زیارت کند چیست؟
حضرت فرمودند: کسى که پیاده زیارت کند آن حضرت را، خداوند به هر قدمى که برمى دارد یک حسنه برایش نوشته، و یک گناه از او محو مى فرماید، و یک درجه مرتبه اش را بالا مى برد و وقتى به زیارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موکّل او مى فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد مى باشد را ننویسند.
و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مى گویند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد. و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل بیت رسولش مى باشی، به خدا قسم! هرگر تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد نمود. (کامل الزیارت ص ۱۳۴)
اهمیت و بزرگداشت پیاده روی اربعین حسینی در نگاه رهبر انقلاب
همچنین که حضرت آیت‌الله سید علی خامنه ای رهبر معظم انقلاب نیز درباره اهمیت پاسداشت و بزرگداشت روز اربعین حسینی در اول فرودین سال ۱۳۸۵ چنین بیان کردند :
«شروع جاذبه مغناطیسی حسینی در روز اربعین است، جابربن عبدالله را از مدینه بلند می‌کند و به کربلا می‌کشند، این همان مغناطیسی است که امروز هم با گذشت قرن‌های متمادی در دل من و شما هست».
بزرگداشت پیاده روی اربعین در کلام آیت الله بهجت
مرحوم آیت الله العظمی بهجت (ره) را بهتر درک می‌کنیم که فرمود:
«امام زمان (عج) پس از ظهور، خود را به واسطه امام حسین (ع) به همه عالم معرفی می‌کند، بنابراین در آن زمان باید همه مردم عالم، حسین (ع) را شناخته باشند و پیاده روی اربعین بهترین فرصت برای این کار است.»
گفتنی است این اجتماع بزرگ مانور و رژه عظیمی در راستای تبری جستن از اقدامات ضد بشری تکفیری‌ها و دشمنان اهل بیت (ع) به شمار می‌رود، ضمن آنکه از سویی اعلام صریح وفاداری و علاقه شدید محبان و ارادتمندان به ساحت مقدس سیدالشهدا (ع) است.
خاطره خواندنی آیت‌الله مکارم شیرازی از پیاده روی روز اربعین
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی نیز که در دوران طلبگی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۰ هجری قمری در نجف اشرف ساکن بوده است، این مرجع تقلید دو بار توفیق پیاده‌روی از نجف تا کربلا را داشته است.
وی با پای برهنه از مسیر شط (رودخانه) که حدود ۲۰ کیلومتر طولانی‌تر از مسیر کنونی نجف کربلاست و حدود ۳ روز به طول می‌انجامید، به زیارت اباعبدالله الحسین(ع) مشرف شدند.
آیت‌الله مکارم شیرازی با اشاره به خاطره پیاده‌روی از نجف به سوی کربلا، می‌گوید:
وقتی به یکی از این مُضیف‌ها رسیدیم، صاحب مضیف دعوت و اصرار کرد که مهمان او بشویم و آنجا استراحت کنیم، به او توضیح دادیم که چون امروز کم راه رفته‌ایم و باید مسافت بیشتری را طی کنیم، فرصت ماندن نداریم.
پس از کمی اصرار او و امتناع ما، ناگهان صاحب مضیف که معلوم بود چند وقتی است که مهمان برایش نرسیده و از این بابت خیلی ناراحت است، ناگهان چاقویش را در آورد و تهدید کرد که من مدتی است مهمان برایم نیامده است و شما حتماً باید مهمان ما بشوید!
اینقدر مهمانی کردن زائر امام حسین(ع) در نزد اینها اهمیت و ارزش داشت. … البته بالاخره بعد از اینکه توضیح بیشتری برایش دادیم و قول دادیم که از طرف او زیارت کنیم، اجازه داد که ما برویم.
اهمیت عدد «اربعین» در متون دینی
یکی از تعبیرهای رایج عددی، تعبیر اربعین است که در بسیاری از موارد به کار رفته است. یک نمونه آنکه سن‌ّ رسول خدا (ص) در زمان مبعوث شدن، چهل بوده است.
گفته شده که عدد چهل در سن انسان‌ها، نشانه بلوغ و رشد فکری است. گفتنی است که برخی از انبیاء در سنین کودکی به نبوّت رسیده‌اند.
از ابن عباس (گویا به نقل از پیامبر (ص)) نقل شده که اگر کسی چهل ساله شد و خیرش بر شرش غلبه نکرد، آماده رفتن به جهنم باشد. در نقلی آمده است که، مردمان طالب دنیایند تا چهل سالشان شود. پس از آن در پی آخرت خواهند رفت.(6)
در قرآن آمده است «میقات» موسی با پروردگارش در طی چهل روز حاصل‌شده است. در نقل است که، حضرت آدم چهل شبانه روز بر روی کوه صفا در حال سجده بود[مستدرک وسائل ج 9، ص 329].
درباره بنی‌اسرائیل هم آمده که برای استجابت دعای خود چهل شبانه روز ناله و ضجّه می‌کردند.[(7)
در نقلی آمده است که اگر کسی چهل روز خالص برای خدا باشد، خداوند او را در دنیا زاهد کرده و راه و چاه زندگی را به او می‌آموزد و حکمت را در قلب و زبانش جاری می‌کند.
بدین مضمون روایات فراوانی وجود دارد. چله نشینی صوفیان هم درست یا غلط، از همین بابت بوده است. علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار در این باره که برگرفتن چهل نشینی از حدیث مزبور نادرست است، به تفصیل سخن گفته است.
اعتبار حفظ چهل حدیث که در روایات فراوان دیگر آمده، سبب تألیف صدها اثر با عنوان اربعین در انتخاب چهل حدیث و شرح و بسط آنها شده است.
در این نقل‌ها آمده است که اگر کسی از امّت من، چهل حدیث حفظ کند که در امر دینش از آنها بهره برد، خداوند در روز قیامت او را فقیه و عالم محشور خواهد کرد. در نقل دیگری آمده است که امیرمؤمنان (ع) فرمودند: اگر چهل مرد با من بیعت می‌کردند، در برابر دشمنانم می‌ایستادم.[(8)
مرحوم کفعمی نوشته است: زمین از یک قطب، چهار نفر از اوتاد و چهل نفر از ابدال و هفتاد نفر نجیب، هیچ‌گاه خالی نمی‌شود.(9)
درباره نطفه هم تصور بر این بوده که بعد از چهل روز عَلَقه می‌شود. همین عدد در تحولات بعدی علقه به مُضْغه تا تولد در نقل‌های کهن بکار رفته است، گویی که عدد چهل مبدأ یک تحول دانسته شده است.
در روایت است که کسی که شراب‌خواری کند، نمازش تا چهل روز قبول نمی‌شود؛ و نیز در روایت است که کسی که چهل روز گوشت نخورد، خلقش تند می‌شود. نیز در روایت است که کسی که چهل روز طعام حلال بخورد، خداوند قبلش را نورانی می‌کند.
نیز رسول خدا (ص) فرمود: کسی که لقمه حرامی بخورد تا چهل روز دعایش مستجاب نمی‌شود(10)
اینها نمونه‌ای از نقل‌هایی بود که عدد اربعین در آنها به کار رفته است.
نتیجه:
از ضرورت پیاده روی اربعین به این نکته رسیدیم که اربعین در متون دینی مقدس و از نشانه های مومن در روایات می باشد، برای اینکه بتوانیم از سفره معنوی پیاده روی اربعین استفاده‌ی بیشتری ببریم .باید پای زانوی ادب در مقابل درس علمای بزرگ اخلاق بزنیم و از معاشرت و ارتباط با آنها غا-فل نشویم زیرا آنها هم از اوصاف مومن بودن بیشتر بهرمند هستند وهم دارای تجربیات و معنویات بیشتری در این مسیر برای کسب فیوضات اربعین می باشند.
پی نوشت:
(1) کامل‌الزیارات، ص134
(2) سایت آخرین خبر
(3) پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه
(4) باشگاه خبرنگاران جوان
(5) صدا و سیمای مرگز ایلام
(6) مجموعه ورام، ص 35
(7) مستدرک ج 5، ص 239
(8) الاحتجاج، ص 84
(9) بحار ج 53، ص 200
(10)مستدرک وسائل، ج 5، ص 217
منبع:
http://yazdfarda.com/news/af/154848/
https://nahad.sanru.ac.ir
https://vista.ir/w/a/16/ow384
http://ilam.irib.ir
*قسمتی این مقاله از گزیده‌ای از سخنان حجت‌الاسلام پناهیان
*این مقاله در تاریخ 1401/6/13 بروز رسانی شده است