منابع ومتون اسلامی در مدیریت اسلامی مورد نظر شیعه
١. قرآن کریم: قرآن، متن فرمان خدا و اساس دین است و خطوط آن اصول وبرنامه کلی اسلام را تبیین می کند. قران کتابی است که در بیانات خود هدفی جز راهنمائی انسانها به سوی سعادت ندارد و روشنی بخش راه انسانهای متقی است. قرآن برای روشن کردن مسائل دینی و تمام مشکلات عقیدتی مردم نازل شده است. قران انسانها را به تفکر و اندیشه حق وامیدارد و از باطل دور می کند. بهترین و بزرگترین منبع اسلامی همین کتاب آسمانی است. کتاب قرآن پشتوانهی آئین همیشگی و جهانی اسلام است و اساسی ترین منبع دین مبین اسلام به شمار می رود. کتب تفسیر قرآنی کتابهایی هستند که برای فهم بهتر از آیات قرآنی نوشته شده اند. کتابهای تفاسیر از لحاظ روش و شیوه به دو دسته تقسیم می شوند:الف- تفاسیر روایی: در این نوع تقسیر، مفسر، قرآن را به مدد روایات وارد شده، تفسی. ب- تفاسیر غیر روایی: در این نوع تفاسیر از خود آیات برای تفسیر استفاده می کنند. یعنی بوسیلهی آیات دیگر قرآن، آیه را تفسیر می کنند. دسته ای از تفاسیر به جنبه های ادبی، فصاحت و بلاغت قرآن پرداخته اند و دستهای دیگر بیشتر به قرب کلامی، فلسفی و عرفانی پرداخته اند.
٢. سنت: سنت در لغت به معنای روش و رویه، طریقه، سرشت، طبیعت، آئین و شریعت آمده است. سنت در اصطلاح به مجموعه قول و فعل پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) و سایر معصومین (علیه السلام) می گویند. در قرآن کریم کمتر به فروع پرداخته شده است بنابراین سنت و راه و روش پیامبران و امامان معصوم ، مبین اجرای این احکام بوده که چون به صورت الگوی رفتاری وجود دارد به احکام جزئی و ریزتر پرداخته اند.
سنت ائمه معصومین علیهم السلام
الف. سیره: کل فعالیتها و تلاشهای عملی پیامبر و ائمه‌ی معصومین که به منظور به کارگیری دستورات اسلام در شرایط مختلف اتفاق افتاده است. یا میتوان گفت تمام عکس العملهای معصومین در حالات مختلف همان سیره و سنت رفتاری آنهاست. ب. حدیث: به صحبتها و سخنرانیهای معصومین که راهگشای مشکلات مسلمین بوده و هست یا عکس العملهای گفتاری، سنت گفتاری و حدیث می گویند.3. اجماع: اجماع در لغت به معنی عزم و در اصطلاح عبارتست از، اتفاق نظر افراد معتبر العقول در اسلام بر امری از امور دینی ولو در یک زمان.
4. عقل: عقل عبارتست از مرکز فکر و اندیشه که از ویژگیهای خاص آن ترکیب، تجزیه، تجرید، انتزاع، تعمیم وتعمیق مفاهیم ذهنی است. تفکر و اندیشه چیست؟ کار و مسؤلیتی که در نظام آفرینش بر عهده ی عقل نهاده شده است. حضرت علی (علیه السلام) درباره ی عقل می فرمایند:« ارزشمندترین بی نیازی عقل است» ایشان همچنین می فرمایند:« عقل تو را کفایت کند و گمراهی را از رستگاری نشانت دهد» . پس خداوند با دادن عقل یکی از راههای شناخت حقیقت و منبع درک اسلام را به ما هدیه کرده است.
1400 سال پیش قرآن کریم هر پدیده و محصولی را در جهان هستی دارای چرخه حیات دانسته و برای همه افول و مرگ را پیش بینی نموده بود اما آیا این چرخه حیات با سن تقویمی سازمانها و محصولات ارتباطی دارد ؟ مشاهدات نشان داده است برخی از سازمانها و محصولات طی سه الی چهار سال این مراحل را طی نموده و برخی دیرتر یا هنوز به مرگ نرسیده اند . قرآن کریم می فرماید : “خداوند همان کسی است که شما را آفرید و در حالی که ضعیف بودید سپس بعد از ناتوانی قوت بخشید و بعد از قوت و ضعف و پیری قرار داد او هرچه بخواهد می آفریند و دانا و تواناست .خداوند در این آیه از سه دوره مهم حیات بعنوان سه مشخصه ضعف و قوت و ضعف ثانویه اشاره میکند بر طبق آیات قرآن مراحل رشد و بلوغ با هم ارتباط و ملازمه دارند . این مطلب را میتوان از مقایسه دو آیه زیر دریافت : و یتیمان را چون به حد بلوغ برسند بیازمایید اگر در آنها رشد یافتید اموالشان را به آنها بدهید و پروردگار تو می خواست آنها به حد بلوغ برسند و گنج شان را استخراج کنند این رحمتی از پروردگارت بود . در آیه اول پدیدار شدن رشد و در دومی بلوغ اشد مطرح شده که ملازم بودن این دو را میرساند .
در مورد کلمه اشد علامه طباطبایی معتقد است: اشد سنی است که در آن قوای بدنی رفته رفته بیشتر میشود و به تدریج آثار کودکی ( معرفی ) زایل میگردد و ظاهرا منظور از آن رسیدن به ابتدای سن جوانی (رشد) است . آیه دیگری که مورد توجه مفسرین قرار گرفته و از آن دوران نوجوانی و جوانی استنباط شده است آیه ۳۷ سوره فاطر میباشد :« آیا شما را به اندازه ای که اهل تذکر در آن متذکر میشوند عمر ندادیم» .
اما مرحله آزمایش در سازمانها و محصولات، مرحله بررسی استانداردها میباشد تا پس از آزمایشات لازم به مرحله عرضه انتقال یابند . از سوی دیگر میتوان با دقت در آیات قرآن عمر انسانها را به ادوار پنجگانه عمر تقسیم بندی نمود . اعلموا أنما الحیوة الدنیا لعب ولهو وزینه وتفاخر بینکم وتکاثر فی الأموال والأولاد کمل غیث أعجب الکفار نباته ثم یهیج فتراه مصفر ثم یکون حطاما وفی الآخرة عذاب شیرید ومغفرة من الله ورضوان وما الحیوة الدنیا ای متاع الغرور؛. بدانید زندگانی دنیا، بازی، سرگرمی، زیور و آرایش، فخر و مباهات به یکدیگر فروختن، مسابقه در زیاد کردن ثروت و فرزند می باشد. زندگی دنیا مانند بارانی است که گیاهان (انبوهی از آن می روید و باعث شگفتی کشاورزان می شود، ولی پس از مدتی، خشکیده (پژمرده و زرد بعد شکسته و ریز می شود و به این ترتیب دنیاسپری شده و در آخرت عذاب سخت و آمرزش و خشنودی خواهد بود (و در هر حال زندگی دنیا جز مایه فریبندگی چیزی نیست .
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده،عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران1390