یکی از مسائل و موضوعات بسیار مهم و راهبردی که خدای متعال در آیات متعددی به لزوم رعایت و اجرای آن تأکید و سفارش فراوان داشته، مسأله اتحاد، همبستگی و پرهیز از اختلاف و تفرقه است. اتحاد و همبستگی یکی از نعمت های بسیار ارزشمندی است که خدای متعال آن را در سایه آیین مقدس اسلام و تحت راهنمایی های پیامبر(صلی الله علیه  آله) و محوریت قرآن کریم به جامعه اسلامی ارزانی داشته است؛ ولی با این وجود از صدر اسلام تا کنون افراد بسیاری سعی داشتنه اند این نعمت الهی را به نقمت تبدیل کرده و جامعه اسلامی را از برکات ارزشمند آن محروم سازند.

به واقع می توان این چنین ادعا کرد که در صدر اسلام و در زمان حضور پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) جامعه اسلامی به فِرق و مذاهب مختلفی تقسیم نشده بود، به طوری که تنها شمیم یک عنوان به نام اسلام بر  جامعه اسلامی طنین انداز بود، ولی بعد از رحلت رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) به گونه ای ورق بر می گردد، به طوری که در صفوف مسلمین وسوسه های اغوا کننده شیطان نفوذ کرده و دنیا طلبی های عده ای باعث می شود، فرامین مهم قرآنی[1] به فراموشی سپرده شده و محور وحدت و اتحاد اسلامی که  اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و اله) بود کنار گذاشته شود[2] و عده ای به نام دفاع از اسلام زمام امور مسلمین را بر عهده گرفته و به خود اجازه دهند که در برابر نص شریف قرآن کریم و رأی معصوم(علیه السلام) اجتهاد نمایند، اجتهادهایی که زمینه ساز دردسرهای عظیم در جوامع اسلامی شد و تاکنون نیز سایه شوم آن مایه رنج و درد و زحمت بلاد اسلامی شده است.

بسی جای تأسف و تأثر است که بسیاری مسلمان ها  آیات رحمانی و  سعادت آفرین قرآن کریم را با صدای زیبا و دلنشین می خوانند و چه بسا با قرآئت آن نیز اشک و حزن و شوق بریزند، ولی با این حال با بی تفاوتی و عدم تأمل و  تدبر از کنار معنای آن  عبور می نمایند، چرا که در روابط اجتماعی و بین المللی خود با سایر مسلمین به گونه ای رفتار می کنند که گویی هیچ گاه این آیات شریف را به عمرشان ندیده و نخوانده اند: «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً وَ کُنْتُمْ عَلى‏ شَفا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْها کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ؛[3] و همگى به ریسمان خدا [قرآن و اسلام، و هر گونه وسیله وحدت‏]، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دل هاى شما، الفت ایجاد کرد، و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفره‏اى از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را براى شما آشکار مى‏ سازد؛ شاید پذیراى هدایت شوید.»

با یک نگاه دقیق و منصفانه به خوبی می توان علت گسترش ویروس مرگبار تفرقه و جدایی را به دو دسته ی عوامل درونی و عوامل بیرونی تقسیم بندی کرد، عوامل درونی ناظر به برخی مؤلفه های علمی، تاریخی، فرهنگی و اخلاقی است، ولی عامل بیرونی ناظر توطئه های کشورهای استکباری و غیر اسلامی است که از  آب گل آلود اختلاف و درگیری بین فرق اسلامی به نفع خود بهره بردای کرده و از منافع غنی جغرافیای اسلامی سوء استفاده می کنند.

یکی از عمده ترین علل درونی شکل گیری تفرقه در بلاد اسلامی همان طور که در مطالب پیشین نیز بیان شد، فراموشی شأن نزول آیات و فهم ناقص قرآن کریم، و حتی عمل نکردن به سفارش های ماندگار و نجات بخش پیامبر گرامی(صلی الله علیه و اله) است،«عَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ فَإِنَّهُ الشِّفَاءُ النَّافِعُ، وَ الدَّوَاءُ الْمُبَارَکُ [وَ] عِصْمَةٌ لِمَنْ تَمَسَّکَ بِهِ، وَ نَجَاةٌ لِمَنْ [اتَّبَعَهُ‏] تَبِعَهُ؛[4]پیامبر خدا (صلى اللَّه علیه و آله): به قرآن، چنگ زنید؛ چراکه شفابخشى سودمند و دارویى خجسته است، و نگهدار کسى است که بدان چنگ زند، و نجات‏ بخشِ کسى است که از آن، پیروى کند.» بر اساس منطق و فرهنگ قرآن مسلمین باید در بین خود دوستی، رحمت و رأفت را به نمایش بگذارند و این موضوعی است که هیچ گاه با اختلاف و درگیری و چند دستگی سازگاری ندارد: « مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سیماهُمْ فی‏ وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُود؛[5] محمّد (ص) فرستاده خداست؛ و کسانى که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود مى‏ بینى.‏»

یکی از سم های مهلک و ویرانگر اتحاد و همبستگی تحجر گرایی و افراطی گری است، افراطی گری که گاهی در لباس سلفی گری، ظاهر می شود و گاه در قالب شیعه انگلیسی، این در حالی است که آموزه های دینی بخصوص فرهنگ قرآن از هر گونه افراطی گری نهی کرده و همگان را به اعتدال و میانه روی فرا خوانده است،[6] در توبیخ افراطی گی همین بس که خدای متعال در قرآن کریم پیروی و تبعیت از آنان را توبیخ کرده است: «وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطاً؛[7]و از کسانى که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن! همان ها که از هواى نفس پیروى کردند، و کارهایشان افراطى است‏.»، تحجر گرایی نوعی جهل و جمود فکری است که انسان را از استفاده صحیح از عقل باز داشته و افراد را در حصار محدودی از برداشت های سطحی نگه می دارد، برداشت هایی که فاقد هرگونه قاعده، قانون و مبنای دینی و قرآنی است. مصداق بارز این رویکرد را در سال های اخیر را می توان در فرقه های ضاله وهابیت مشاهده کرد، گروهای متحجر و افراطی که نه فقط برای شیعیان، بلکه برای اهل سنت نیز دردسرآفرین و مشکل ساز بوده اند و عامل جنگ های داخلی در بلاد اسلامی بوده اند.

از جمله عواملی که تأثیر بسزایی در شکاف مذهبی و ایجاد تفرقه و اختلاف دارد، هواخواهی و دنیا طلبی است، برخی کشورهای اسلامی همچون عربستان سعودی که به نوعی پایگاه اهل سنت نیز به شمار می آیند به نوعی حکومت استبدادی و استکباری را در آن منطقه به نمایش گذاشته است، به طوری که به بهانه حفاظت از حکومت و دستگاه خلافت خود هر گونه اعتراض و شکایت شیعیان را با بدترین نوع ممکن پاسخ داده و علما را به دلایل واهی به شکنجه و اعدام محکوم می نماید، علاوه بر مدیریت استبدادی بر اقلیت شیعه شاهد هستیم زیاده خواهی عربستان سعودی موجب لشکر کشی و تجاوز به منطقه شیعه نشین یمن نیز شده، موضوعی که موجب درگیری های خونین بین طرفین شده است.

پی نوشت ها:
[1]. ر.ک به شأن نزول آیه:  مائده، آیه 67. «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ؛ اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا (به مردم) برسان! و اگر نکنى، رسالت او را انجام نداده‏ اى! خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، نگاه مى‏ دارد؛ و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمى‏ کند»
[2]. الاحتجاج علی اهل اللجاج (طبرسی)ج1 ، ص99 . به نقل از حضرت زهرا( سلام الله علیها):«فَجَعَلَ اللهُ...اِطاعَتَنا نِظاماً لِلمِلَّةِ وَ اِمامَتَنا أماناً لِلفِرقَة؛خدا اطاعت و پیروی از ما اهل بیت را سبب برقراری نظم اجتماعی در امت اسلامی و امامت و رهبری ما را عامل وحدت و درامان ماندن از تفرقه ها قرار داده است.»
[3]. سوره آل عمران، آیه 103.
[4].التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام، ص14.
[5]. سوره فتح، آیه 29.
[6]. سوره بقره، آیه 143. «وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهیدا».
[7]. سوره کهف، آیه 28.