راه های مقابله با بحران و تنش های فتنه آمیز
1-رعایت اصل مدارا و پرهیز از رفتار احساسی و خشونت آمیز
اولین و مهمترین مسأله ای که متولیان تأمین امنیت اجتماعی باید به آن توجه داشته باشند، پرهیز از رفتارهای خطرناک و خشونت آمیز است، هر چند هنجار شکنان به دنبال التهاب و تشدید درگیری هستند، ولی با این وجود نیروی های دلسوز انقلاب و مأموران تأمین امنیت به هیچ وجه نباید خشونت همراه با ضرب و شتم را از خود بروز دهند، مگر اینکه در بین اغتشاش گران افرادی وجود داشته باشند که قصد تعرض به جان و مال مردم را داشته باشند که در این صورت باید به طور معقول جلوی این دسته افراد گرفته شود. در واقع حفظ جان مردم هر چند در دسته معترضین قرار داشته باشند در اولویت امنیتی است. باری به هر جهت اصل مدارا و سازش با مردم مقدم بر برخورد سخت و فیزیکی است.در شریعت اسلامی و سیره نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و اله) مدارا با توده مردم اعم از مخالف و موافق سفارش فراوان شده است، کما اینکه در توصیف پیامبراکرم(ص) خدای متعال می فرماید: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلینَ[1]به (برکت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراکنده مى شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب! و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامى که تصمیم گرفتى، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.»
2-قاطعیت در مقابله با هنجار شکنان
هر چند در شاخص اول بیان شد که مسئولین تأمین امنیت باید تا جایی که می توانند از خشونت پرهیز نمایند، ولی این امر به معنای سهل انگاری و تساهل و تسامح در برخورد با هنجار شکنان و اشرار نیست، هر گونه مداهنه و سستی در برخورد با اشراری که به مال و جان مردم دست درازی کرده و سبب سلب آرامش مردم شده اند، موجب گستاخی و جسوری آنها می شود، از این رو باید در کنار حفظ آرامش با درایت، هوشمندی و قاطعیت مانع ضرر و زیان زدن به مردم و بیت المال شد. در سیره مدیریت نبوی نیز یکی از خطوط قرمز مدیریتی تسامح نکردن در اجرای عدالت اجتماعی و رعایت حقوق مردم است، در واقع در جایی که پای اجرای عدالت اجتماعی و رعایت حقوق مردم در میان است تسامح در کار نیست و باید با قاطعیت برخورد کرد، برخی از آیات الهی به خوبی گواه بر لزوم قاطعیت در برابر هنجار شکنان است که پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) مأمور به اجرای آن در جامعه بود.[2]همان طور که مقام معظم رهبری بیان کردند بسیاری از کسانی که دست به تخریب اموال عمومی و خصوصی می زنند از جنس مردم نیستند، بلکه در زمره اشرار قرار دارند و باید هویت و اهدف شوم این دسته افراد برای مردم روشن شود، و اطلاع رسانی شود تا اینکه مردم صفوف اعتراضی خود را از این دسته افراد جدا نمایند.
3-کنترل اخبار و اطلاعات شایعه پراکنان
از جمله مسائلی که در فضای تاریک فتنه و التهاب باید مورد توجه قرار گیرد، کنترل و رصد اخبار و اطلاعات است، در واقع یک مدیریت هوشمندانه این را اقتضا می کند که ابتدا از صحت و سقم اخبار اطمینان حاصل کرد و در عین حال از انتشار بی مورد اخبار جنجال برانگیز جلوگیری شود، و از طرفی با اطلاع رسانی صحیح مانع این شد که مردم اخبار خود را از شبکه های معاند دریافت نمایند، باری به هر جهت مردم برای دسترسی به اخبار کنجکاو هستند، اگر مدیریت اطلاع رسانی به طور صحیح صورت نگیرد اخبار از راه های آلوده و شبهه افکن به مردم می رسد و همین امر علاوه بر گسترش اخبار جعلی سبب تهییج بیشتر مردم می شود، از طرفی نباید اطلاعاتی که موجب تقویت دشمن و بازار فتنه می شود در دسترس معاندان قرار گیرد. در سیره مدیریت نبوی نیز به خوبی می توان مواردی را مشاهده کرد که ایشان به حفظ اطلاعات و اخبار در مواقع حساس و بحرانی تأکید داشتند، از جمله در جنگ بنی قریظه، واقعه از این قرار بود که در جنگ خندق به پیامبر(ص) خبر رسید که یهود بنی قریظه پیمانشان با پیامبر را وانهاده و به دشمنان پیوسته اند، پیامبر گروهی از مسلمانان را مأمور بررسی خبر کرد و از آنان خواست که پس از تحقیق اگر خبر صحیح بود با کنایه فقط پیامبر را از صحت آن آگاه کنند.[3]4-توجه به نقش خواص و عمارهای روشنگر
متولیان حکومتی و دست اندرکاران نظام باید به این مطلب توجه داشته باشد، در جامعه ای که دچار بحران و فتنه شده است، خواص آن جامعه می توانند اثر مثبت و یا بسیار مخربی بر جامعه داشته باشند، در عین حال که برخی خواص بازیگر نقش منفی می شوند و سکان اپوزیسیون داخلی را به دست می گیرند به طوری که در صورت عدم کنترل و مدیریت آنها می توانند در التهاب بیشتر تنش نقش خطرناکی ایفا نمایند، خواص ارزشی نیز همچون عمار باید در عرصه فتنه ورود پیدا کرده و غبار ها را از روی حقیقت کنار بزنند و همچون فانوسی روشنگر ابرهای تیره را از جلوی حقیقت برطرف نموده وبرای مردم روشنگری نمایند تا اینکه فضای تاریک فتنه از جامعه رخت ببندد و آرامش به جامعه برگردد.باری به هر جهت در فضای تاریک فتنه و بحران خواص جامعه باید به درستی رفتار نمایند تا مردم عادی از آنان الگو بگیرند و حق و باطل را تشخیص دهند، در چنین زمان هایی کوتاهی و کاهلی خواص پذیرفتنی نیست و آنان را باید عواقب این عملکرد خود را پذیرا باشند.[4] در تاریخ نبوی شاهد هستیم سه نفر از مسلمانان به نام های «کعب بن مالک»، «مراره بن ربیع»، «هلال بن امیه» پیامبر را در نبرد تبوک همراهی نکردند البته این عدم همراهی نه از سر ناتوانی و نفاق بلکه از سستی و تنبلی بود. ولی باری به هر جهت تصمیم بر این شد که کسی با آنها هم صحبت نشود و همین امر باعث کناره گیری اجتماع از آنها و در نهایت توبه از کارشان شد.[5]
5-شفاف سازی و صداقت مسئولین
امروزه با توجه به وجود وسایل ارتباط جمعی و خبر رسانی های متعدد، اهمیت شفاف سازی بر کسی پوشیده نیست، این اهمیت تنها اختصاص به امروز ندارد؛ چراکه اطلاع رسانی صحیح و به موقع خود عاملی است که هم می تواند از بروز اختلاف و تنش جلوگیری کند و هم اگر تنش رخ داده باشد آن را کنترل و مهار نماید.[6]به طور مثال در آزاد کردن قیمت بنزین می بایست در ابتدا و قبل اجرای برنامه با صداقت آن را برای مردم تبیین نمایند، این امر حتی در حین بحران و اوج تنش می تواند موجب کاهش التهاب اجتماعی شود. در سیره نبوی نیز شاهد هستیم در برخی ازجنگ ها همچون جنگ حنین پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله) به برخی از سران و اشراف مکه که تازه مسلمان شده بودند یا اظهار به اسلام کرده بود از آن بخش از اموال که اختصاص به ایشان داشت، اموالی را بخشید ولی به انصار و برخی دیگر یا چیزی ندادند و یا مقدار کمتری عطا کردند، این امر سبب برخی حوادث شد، ولی پیامبر گرامی(ص) با شفاف سازی بیان کردند که این کار به خاطر آن بوده که دل های آنها متمایل به اسلام شود.[7]سخن آخر: افشای هویت ساختار شکنان
همان طور که مقام معظم رهبری بیان کردن بسیاری از کسانی که دست به تخریب اموال عمومی و خصوصی می زنند از جنس مردم نیستند بلکه در زمره اشرار قرار دارند باید هویت و اهدف شوم این دسته افراد برای مردم روشن شود، و اطلاع رسانی شود تا اینکه مردم صفوف اعتراضی خود را از این دسته افراد جدا نمایند.پی نوشت ها:
[1]. سور ه مبارکه آل عمران، آیه 159.
[2]. مائده ، آیه 38.
[3].ابن هشام، السیره النبویه، ج2، ص221-222.
[4]. حسین قاضی خانی، رسول خدا و مدیریت تنش های مدینه، ص15.
[5]. سوره توبه، آیه 118. «وَ عَلَى الثَّلاثَةِ الَّذینَ خُلِّفُوا حَتَّى إِذا ضاقَتْ عَلَیْهِمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ وَ ضاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَ ظَنُّوا أَنْ لا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلاَّ إِلَیْهِ ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ»
[6]. حسین قاضی خانی، رسول خدا و مدیریت تنش های مدینه، ص120 .
[7]. ابن هشام، السیره النبویه، ج2، ص496.